در یکی از کوچه‌ پس‌کوچه‌های جنوب مومبای (بمبئی)، پایتخت مالی هند، موزه‌ای به چشم می‌خورد که به پیروان یکی از کهن‌ترین ادیان جهان، یعنی آیین زرتشت، اختصاص یافته است.

موزه «فرامجی دادابهای آلپایوالا» تاریخ و میراث جامعه باستانی پارسیان را ثبت کرده است؛ اقلیت قومی کوچکی که جمعیت آن به سرعت رو به کاهش است و عمدتا در هند سکونت دارد.

برآورد می‌شود که جمعیت پارسیان اکنون تنها بین ۵۰ تا ۶۰ هزار نفر باشد. بر اساس روایات تاریخی آن‌ها از نوادگان ایرانیانی هستند که قرن‌ها پیش برای گریز از آزار دینی حاکمان اسلامی، از ایران گریخته بودند.

با وجود سهم قابل توجهی که پارسیان در ساختار اقتصادی و فرهنگی هند ایفا کرده‌اند، بسیاری از جنبه‌های جامعه پارسی هنوز برای بخش بزرگی از جمعیت هند و همچنین برای جهان ناشناخته مانده است.

کِرمان فاتاکیا، مدیر موزه، می‌گوید: «امیدواریم این موزه‌ که به تازگی بازسازی شده، بتواند بخشی از این گمنامی را از میان بردارد و مردم را به کشف تاریخ، فرهنگ و سنت‌های جامعه پارسی از طریق نمایش آثار تاریخی نادر دعوت کند.»

برخی از آثار به نمایش‌ درآمده در این موزه شامل آجرهای خط میخی، کوزه‌های سفالی، سکه‌ها و اشیای دیگری است که از مکان‌هایی همچون بابل، بین‌النهرین، شوش و ایران به دست آمده‌اند و قدمت آن‌ها به حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد.

این مناطق زمانی تحت سلطه پادشاهان زرتشتی ایرانی، از جمله دودمان‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی بودند.

از شهر یزد نیز اشیاء و آثاری تاریخی در این مجموعه وجود دارد. بسیاری از زرتشتیان ایران، پس از حمله اعراب در قرن هفتم میلادی، از مناطق دیگر به این شهر پناه بردند که در بخش کویری مرکز ایران واقع شده است.

یکی از آثار شاخصی که در این موزه به نمایش گذاشته شده، نمونه بازسازی‌شده منشور کوروش کبیر، پادشاه ایرانی و بنیان‌گذار سلسله هخامنشی است.

فاتاکیا می‌گوید این استوانه گِلی که با نام استوانه کوروش نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین یافته‌های دنیای باستان است. متن روی این استوانه که با خط میخی نگاشته شده، حقوقی را بیان می‌کند که کوروش به مردم بابل اعطا کرده بود. این سند به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می‌شود و نسخه‌ای از آن نیز در سازمان ملل به نمایش گذاشته شده است.

در این موزه نقشه‌هایی هم وجود دارد که مسیرهای مهاجرت هزاران زرتشتی ایرانی را نشان می‌دهد. آنها برای فرار از آزار دینی، از کشور خود گریختند و در قرن‌های هشتم تا دهم میلادی، و همین طور در قرن نوزدهم، به هند مهاجرت کردند.

در این مجموعه همچنین می‌توان مبلمان، نسخه‌های خطی، نقاشی‌ها و پرتره‌هایی از چهره‌های برجسته پارسی را یافت؛ از جمله جمشیدجی نوشر‌وانجی تاتا، بنیان‌گذار گروه صنعتی تاتا، شرکتی بزرگ که مالک برندهایی مانند جگوار لندرور و چای تتلی است.

بخش چشمگیر دیگری از نمایشگاه به آثاری اختصاص دارد که پارسیان ثروتمندِ اوایل قرن نوزدهم گردآوری کرده‌اند؛ افرادی که از راه تجارت چای، ابریشم، پنبه ــ و به ویژه تریاک ــ با چین ثروت اندوختند. این بخش شامل ساری‌های سنتی پارسی است که طراحی آن‌ها از نقوش چینی، فرانسوی و سایر مناطق تحت تاثیر روابط تجاری جهانی آن زمان الهام گرفته شده است.

دو مورد از جذاب‌ترین بخش‌های موزه، ماکت‌های بازسازی‌شده‌ای از یک برج خاموشان و یک آتشکده پارسی هستند.

برج خاموشان یا دخمه، مکانی است که پارسیان در آن مردگان خود را رها می‌کنند تا به طبیعت بازگردند؛ نه آنها را دفن می‌کنند و نه می‌سوزانند. فاتاکیا می‌گوید: «این ماکت دقیقا نشان می‌دهد که پس از قرار گرفتن پیکر در آن‌جا چه اتفاقی می‌افتد» و اضافه می‌کند که ورود به برج‌های واقعی تنها برای افراد معدودی مجاز است.

نمونه بازسازی‌شده در اندازه واقعی از آتشکده نیز به همان اندازه شگفت‌انگیز است و نگاه نادری به فضایی مقدس فراهم می‌کند که ورود به آن معمولا برای غیر پارسیان ممنوع است. این ماکت از روی یکی از آتشکده‌های برجسته مومبای ساخته شده و نقوش مقدسی دارد که از معماری باستانی ایران الهام گرفته‌اند.

موزه آلپایوالا که سال ۱۹۵۲ در بمبئیِ آن زمان بنیان‌ گذاشته شد، یکی از قدیمی‌ترین نهادهای فرهنگی این شهر به شمار می‌رود. این موزه که به تازگی نوسازی شده، اکنون دارای چیدمان‌های مدرن و آثار مستندی است که با توضیحات کامل در ویترین‌های شیشه‌ای به نمایش گذاشته شده‌اند. برای هر بازدیدکننده نیز تور راهنما ارائه می‌شود.

فاتاکیا می‌گوید: «این موزه اگرچه کوچک است، اما سرشار از تاریخ است.»

«و مکانی فوق‌العاده نه فقط برای مردم مومبای یا هند، بلکه برای هر کسی در جهان که بخواهد بیشتر با جامعه پارسیان آشنا شود.»