بر فراز صخره‌های شیب‌دار جزیره سانتورینی در یونان، یک مقصد مشهور صنعت گردشگری با ارزشی چند میلیون دلاری قرار دارد. زیر آن، خطر قریب‌الوقوع فوران ناشی از یک انفجار عظیم کمین کرده است.

یک فوران عظیم آتشفشان در دوران باستان، این جزیره رویایی یونان را پدید آورد و دهانه‌ای وسیع و لبه‌ای نعل‌اسبی‌شکل از خود به‌جا گذاشت.

اکنون دانشمندان برای نخستین‌بار در حال بررسی این موضوع هستند که فوران بزرگ بعدی این کوه آتشفشان تا چه حد می‌تواند خطرناک باشد.

در حالی‌که دانشمندان در جست‌وجوی سرنخ‌هایی بودند خبرنگاران بی‌بی‌سی یک روز را در کشتی تحقیقاتی سلطنتی بریتانیا به نام «دیسکاوری» گذراندند.

تنها چند هفته پیش، بعد از این‌ که سانتورینی بر اثر مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌ها به تعطیلی کشیده شد، نزدیک به نیمی از ۱۱ هزار سکنه این جزیره برای حفظ جان خود از آنجا گریختند.

این حادثه یادآوری تلخی بود از این‌که زیر دهکده‌های سفید رویایی، رستوران‌ها، وان‌های آب گرم در خانه‌ها و تاکستان‌هایی که از خاک حاصلخیز آتش‌فشان بهره می‌برند، دو زمین‌ساخت صفحه‌ای در پوسته زمین در حال برخورد با یکدیگرند.

پروفسور ایزابل یو، کارشناس آتشفشان‌های زیردریایی بسیار خطرناک در مرکز اقیانوس‌شناسی ملی بریتانیا، رهبری این مأموریت را برعهده دارد. حدود دوسوم از آتشفشان‌های جهان زیر آب هستند، اما به دقت بر آن‌ها نظارت می‌شود.

او از روی عرشه کشتی می‌گوید: «برای درک میزان خطر این نوع آتشفشان‌ها در مقایسه با آتشفشان‌های معروف‌تری مثل وزوو، وضعیت را می‌شود این گونه توصیف کرد که چون زیر دریا هستند و دیده نمی‌شوند برای همین چندان متوجه خطر آنها نیستیم.»

ما دو مهندس را دیدیم که رباتی به اندازه یک خودرو را از کنار کشتی پایین فرستادند.

این تحقیقات که پس از زمین‌لرزه‌ها آغاز شد، به دانشمندان کمک خواهد کرد تا بفهمند کدام گروه از لرزه‌‌های زمین می‌تواند نشان‌دهنده فوران قریب‌الوقوع آتشفشان باشد.

او می‌گوید: «این آتشفشان‌ها توانایی ایجاد فوران‌های بسیار بزرگ و بسیار مخرب را دارند.»

او می‌افزاید: «اگر به فوران‌های کوچک عادت کرده باشیم و آتشفشان ظاهراً امن به‌نظر برسد، دچار حس امنیت کاذب می‌شویم. فکر می‌کنیم فوران بعدی هم همان‌طور خواهد بود، اما ممکن است این‌طور نباشد.»

فوران آتش‌فشان جزیره هونگا تونگا در سال ۲۰۲۲ در اقیانوس آرام، بزرگ‌ترین انفجار زیرآبی ثبت‌شده را رقم زد و در اقیانوس اطلس یک سونامی ایجاد کرد که امواج شوک آن تا بریتانیا احساس شد. برخی جزایر در مجمع‌الجزایر تونگا که نزدیک به مرکز آتشفشان بودند، چنان ویران شدند که ساکنانشان هرگز به خانه‌هایشان بازنگشتند.

در زیر پای ما در کشتی، در عمق ۳۰۰ متری، دریچه‌های داغ در حال جوشش‌اند. این شکاف‌های زمینی، کف دریا را به جهانی نارنجی‌ رنگ از صخره‌های بیرون‌زده و ابرهای گازی تبدیل کرده‌اند.

ایزابل می‌گوید: «ما درباره سطح برخی سیارات دیگر بیشتر می‌دانیم تا چیزی که زیر دریا است.»

ربات به بستر دریا می‌رود تا مایعات و گازها را و تکه‌هایی از سنگ را بشکند و جمع‌آوری کند.

این دریچه‌ها «گردش گرمابی» هستند؛ به این معنا که آب داغ از شکاف‌ها خارج می‌شود. چنین دریچه‌هایی اغلب در نزدیکی آتشفشان‌ها شکل می‌گیرند.

تا کنون هیچ‌کس نتوانسته بفهمد زمانی که آب دریا در این دریچه‌ها با مواد مذاب در زیر پوسته زمین ترکیب می‌شود، وضعیت آتشفشان انفجاری‌تر می‌شود یا نه.

ایزابل توضیح می‌دهد: «ما در تلاش برای نقشه‌برداری از سامانه گردش گرمابی هستیم.» او می‌گوید این مثل نقشه‌برداری روی خشکی نیست و می‌افزاید: «باید داخل زمین را ببینیم.»

کشتی دیسکاوری در حال بررسی کاسه آتشفشانی جزیره سانتورینی است. این کشتی به سوی کوه کولومبو که یکی دیگر از آتشفشان‌های عمده در این منطقه است و در حدود هفت کیلومتری شمال‌شرق سانتورینی قرار دارد، حرکت کرد.

هیچ‌کدام از این دو آتشفشان قرار نیست به‌زودی فوران کنند، اما دیر یا زود این اتفاق می‌افتد.

پروفسور پاراسکوی نومیکو، عضو گروه اضطراری دولت یونان که در طول بحران زلزله هر روز جلسه داشتند، توضیح می‌دهد که این مأموریت، داده‌ها و نقشه‌های خطرات زمین‌شناسی را برای آژانس حفاظت غیرنظامی یونان فراهم خواهد کرد.

او اهل جزیره سانتورینی است و در کودکی از پدربزرگش درباره زلزله‌ها و فوران‌های گذشته شنیده بود. این آتشفشان‌ها، الهام‌بخش شدند تا زمین‌شناس شود.

او می‌گوید: «این پژوهش بسیار مهم است چون به مردم محلی اطلاع می‌دهد که آتشفشان‌ها چقدر فعال هستند و نقشه مناطقی را فراهم می‌کند که در هنگام فوران دسترسی به آن‌ها ممنوع خواهد شد.»

او اضافه می‌کند که این پروژه مشخص خواهد کرد کدام بخش از بستر دریا در سانتورینی خطرناک‌تر است.

این مأموریت‌ها بسیار پرهزینه هستند، بنابراین ایزابل آزمایش‌ها را شبانه‌روز انجام می‌دهد و دانشمندان در شیفت‌های ۱۲ ساعته کار می‌کنند.

جان جمیسون، استاد دانشگاه مموریال کانادا در نیوفاندلند، سنگ‌های آتشفشانی استخراج‌شده از دریچه‌ها را به ما نشان می‌دهد.

او هشدار می‌دهد: «آن یکی را برندار، پر از آرسنیک است.»

او به سنگ دیگری اشاره می‌کند که شبیه مرنگ سیاه و نارنجی با روکشی از غبار طلاست و توضیح می‌دهد: «این واقعاً یک معماست. حتی نمی‌دانیم از چه چیزی ساخته شده است.»

این سنگ‌ها تاریخچه مایعات، دما و مواد درون آتشفشان را بازگو می‌کنند. او می‌گوید: «این محیط زمین‌شناسی با بیشتر نقاط دیگر متفاوت است. واقعاً هیجان‌انگیز است.»

اما قلب تپنده مأموریت، یک کانتینر تاریک حمل‌ونقل روی عرشه است که در آن چهار نفر به صفحه‌نمایش‌هایی روی دیوار خیره شده‌اند.

دو مهندس با استفاده از یک دستگاه کنترل از راه دور که به کنترل‌های کنسول بازی شباهت دارد، ربات زیردریایی را هدایت می‌کنند. ایزابل و پاراسکوی درباره محتویات استخری از مایعات که ربات کشف کرده، نظریه‌های مختلفی را مطرح می‌کنند.

آن‌ها زلزله‌های بسیار کوچکی در اطراف آتشفشان ثبت کرده‌اند که بر اثر حرکت مایعات در سامانه و ایجاد شکاف‌ها به‌وجود آمده‌اند. ایزابل برایمان یک فایل صوتی از پژواک این شکاف‌ها پخش می‌کند. صدای آن شبیه بیس در یک کلوب شبانه است که بالا و پایین می‌شود.

آن‌ها با ارسال متناوب میدان‌های الکترومغناطیسی به درون زمین، حرکت مایعات در میان سنگ‌ها را ردیابی می‌کنند.

این کار یک نقشه سه‌بعدی ایجاد می‌کند که نشان می‌دهد سامانه گردش گرمابی چگونه به محفظه مواد مذاب آتشفشان – جایی که فوران تولید می‌شود – متصل است.

پاراسکوی می‌گوید: «ما برای مردم تحقیقات علمی انجام می‌دهیم، نه برای دانشمندان. ما این‌جا هستیم تا مردم احساس امنیت کنند.»

بحران اخیر زلزله در سانتورینی نشان داد که ساکنان جزیره تا چه اندازه در برابر تهدیدهای لرزه‌ای آسیب‌پذیرند و چقدر به توریسم وابسته‌اند.

اوا رندل که عکاس است، در جزیره و روی خشکی، در مکان مورد علاقه‌اش برای عکس‌های عروسی با من دیدار می‌کند. در ماه فوریه وقتی به‌اصطلاح مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌های پی‌در‌پی اتفاق افتاد، او با دخترش جزیره را ترک کرد.

اوا می‌گوید: «واقعاً ترسناک بود، چون شدت آن بیشتر و بیشتر می‌شد.»

او حالا برگشته، اما کسب‌وکارش رونق گذشته را ندارد.او می‌گوید: «مشتری‌ها رزروهایشان را لغو کرده‌اند. معمولاً از آوریل کارم را شروع می‌کنم اما امسال تا ماه مه از کار خبری نیست.»

در میدان اصلی اویا که «بالاشهر» سنتورینی است، یک گردشگر بریتانیایی-کانادایی به نام جنت به ما می‌گوید که شش نفر از گروه ده‌ نفره‌شان سفرشان را لغو کرده‌اند.

او معتقد است که اطلاعات علمی دقیق‌تر درباره احتمال وقوع زمین‌لرزه‌ها و آتشفشان‌ها می‌تواند به دیگران کمک کند که احساس اطمینان بیشتری برای سفر داشته باشند.

او می‌گوید: «من هشدارهای گوگل و هشدارهای دانشمندان را دریافت می‌کنم و این به من حس امنیت می‌دهد.»

اما سانتورینی همیشه مقصدی رؤیایی باقی خواهد ماند. در روستای ایمروویگلی در سانتورینی، ما دو نفر را می‌بینیم که برای گرفتن عکسی بی‌نقص از پشت‌بام‌های خمیده بالا می‌روند.

این زوج که تنها ۱۵ دقیقه از ازدواجشان گذشته، از لتونی آمده‌اند و خطرات آتشفشان زیر دریا هم مانعشان نشد.

تام در حالی‌که همسرش کریستینا کنارش ایستاده می‌گوید: «در واقع ما می‌خواستیم کنار یک آتشفشان ازدواج کنیم.»