در دنیای امروز، رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و افزایش سطح رفاه، ضرورت بازتعریف محیط‌‌‌های شهری پایدار را دوچندان کرده است. شهرهای مدرن با چالش‌‌‌هایی همچون جزایر گرمایی و افزایش تقاضا برای انرژی مواجه‌‌‌اند. در واکنش به این بحران‌ها، گرایش به سمت معماری سبز، برنامه‌‌‌ریزی شهری هوشمند و بهره‌‌‌گیری از فناوری‌‌‌های نوین، اهمیت فزاینده‌‌‌ای یافته است. در ادامه، برخی از مهم‌ترین راهکارهای مورد استفاده در جهان با هدف افزایش تاب‌‌‌آوری و کاهش مصرف انرژی بررسی می‌شود:
۱. طراحی هوشمند معابر شهری
• بهینه‌‌‌سازی جهت‌گیری خیابان‌‌‌ها و ساختمان‌‌‌ها برای بهره‌‌‌گیری حداکثری از نور و کاهش جذب حرارت؛
• گسترش سایه‌‌‌بان‌‌‌های طبیعی و مصنوعی، درختکاری و پوشش گیاهی در پیاده‌‌‌روها با هدف کاهش دمای سطح معابر.
۲. استفاده از مصالح بازتابنده نور در جاده‌ها و مبلمان شهری
• استفاده از آسفالت‌‌‌های سرد و رنگ‌‌‌های روشن در کف‌‌‌پوش‌‌‌ها و نماهای شهری به منظور کاهش جذب گرمای خورشید.
۳. بام‌‌‌های سبز و عایق‌‌‌کاری حرارتی
• اجرای بام‌‌‌های سبز و دیوارهای عایق برای کاهش تبادل حرارتی و افزایش راندمان انرژی ساختمان‌‌‌ها؛
• نصب پنجرههای دوجداره و شیشه‌های رفلکس و نصب سایه‌بان و کاهش پنجرههای غربی برای جلوگیری از نفوذ گرما به داخل ساختمان.
۴. تهویه و سرمایش هوشمند
• استفاده از کولرهای تبخیری در مناطق با هوای خشک و بدون محدودیت آب به عنوان گزینه‌‌‌ای کم‌‌‌مصرف و مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه؛
• بهره‌‌‌گیری از سیستم‌های تهویه پیشرفته مانند VRF و سامانه‌‌‌های مدیریت هوشمند انرژی(BEMS) در مناطق گرم و مرطوب.
۵. فناوری‌‌‌های نوین در ساخت‌‌‌وساز
• استفاده از مصالح چندلایه در شیشه و دیوارها برای کاهش نفوذ گرما و تابش خورشیدی؛
• طراحی نمای دوپوسته و نصب پنل‌‌‌های خورشیدی برای تولید انرژی همزمان با کاهش بار حرارتی ساختمان.
۶. آموزش و مشارکت عمومی
• فرهنگ‌‌‌سازی و آموزش عمومی در خصوص بهینه‌‌‌سازی رفتارهای روزمره و مصرف انرژی؛ از جمله اجتناب از استفاده از وسایل و فعالیت‌های گرمازا در ساعات اوج گرما.
اقتصاد؛ موتور محرک پایداری در شهرسازی
تحقق شهرهای تاب‌آور، در گرو فراهم بودن انگیزه‌‌‌های اقتصادی برای سازندگان است. تا زمانی که بازار، ساختمان‌‌‌های با مصرف پایین انرژی را ارزش‌‌‌گذاری نکند، سازندگان تمایل چندانی به استفاده از فناوری‌‌‌های پرهزینه نخواهند داشت. این موضوع در سایر حوزه‌‌‌ها نیز مصداق دارد. برای مثال، خریداران خودرو در ایران اغلب به‌‌‌درستی رنگ روشن‌‌‌تر را انتخاب می‌کنند؛ زیرا می‌‌‌دانند که خودروی سفید گرمای کمتری جذب می‌کند و در نتیجه مصرف کمتری برای سیستم سرمایش دارد.
از سوی دیگر، توسعه فضای سبز درون‌‌‌شهری حتی با وجود محدودیت منابع آبی می‌‌‌تواند به کاهش پدیده «جزیره گرمایی» کمک کند و آسایش زیستی را ارتقا دهد.
نکته کلیدی آن است که بسیاری از اقدامات موثر در صرفه‌‌‌جویی انرژی، باید از مرحله طراحی و ساخت در نظر گرفته شوند؛ اقداماتی مانند تعبیه پنجرههای شمالی، دیوارهای عایق، سایه‌‌‌بان‌‌‌ها و نمای دوپوسته، در ساختمان‌‌‌های موجود بسیار پرهزینه و دشوار است.
جمع‌بندی
امروز با تشدید گرمایش زمین و گسترش شهرنشینی، مفهوم تاب‌‌‌آوری شهری بیش از پیش اهمیت یافته است. استفاده از مصالح بازتابنده، توسعه بام‌‌‌های سبز، طراحی معابر هوشمند و تهویه‌‌‌های کم‌‌‌مصرف بخشی از راهکارهای کاهش مصرف انرژی و مقابله با جزایر گرمایی شهری هستند. اما تحقق این راهکارها بدون انگیزه اقتصادی ممکن نیست. تا زمانی که بازار، ساختمان‌‌‌های پایدار را ارزش‌‌‌گذاری نکند، تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه محدود خواهد بود. تجربه نشان می‌دهد که آگاهی مصرف‌کننده و صرفه‌‌‌جویی اقتصادی، می‌‌‌تواند محرکی قوی‌‌‌تر از توصیه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی باشد. پایداری شهرهای آینده، در گرو پیوند میان طراحی هوشمند، فناوری نوین و انگیزه‌‌‌های اقتصادی است.
* پژوهشگر اقتصاد انرژی