طرح‌های جدید پرداخت کمک‌هزینه در روسیه به دانشجویان باردار، از جمله دختران دبیرستانی بحث‌برانگیز شده‌اند.

منتقدان هشدار می‌دهند این سیاست ممکن است باعث تشویق بارداری در نوجوانان شود.

هدف اصلی طرح مقابله با کاهش نگران‌کننده نرخ زادوولد در این کشور است.

طبق آمار تهیه شده توسط بی‌بی‌سی روسی، از ژانویه امسال، ۲۷ منطقه در روسیه اجرای طرح‌هایی را آغاز کرده‌اند که بر اساس آن، دانشجویان تمام‌وقت در آموزش عالی که باردار باشند می‌توانند یک‌بار کمک‌هزینه دریافت کنند. در بیشتر مناطق، زنان زیر ۲۵ سال مشمول این کمک‌ها هستند. میزان این کمک‌هزینه‌ها متفاوت است، اما در بسیاری از مناطق حدود ۱۰۰ هزار روبل (معادل ۱۲۱۰ دلار) پرداخت می‌شود.

بر اساس حکم وزارت کار روسیه در فوریه، این پرداخت‌ها بخشی از «برنامه‌های منطقه‌ای برای افزایش نرخ باروری» تلقی می‌شوند.

«این فاجعه است، نه شجاعت»

بحث‌برانگیزترین موارد در سه منطقه اریول، بریانسک و کمروف رخ داده‌اند؛ جایی که طرح‌های دولتی شامل دختران باردار دبیرستانی نیز شده‌اند. این به معنای دربرگرفتن نوجوانان ۱۸ ساله یا کم‌سن‌تر است. در این میان، هیچ محدودیت سنی خاصی اعلام نشده، در حالی‌ که سن قانونی رضایت جنسی در روسیه ۱۶ سال است.

کسنیا گوریاچیوا، عضو مجلس دوما و از چهره‌های وفادار به دولت پوتین، از منتقدان این سیاست است.

او می‌گوید: «وقتی کودکی، کودکی دیگر به دنیا می‌آورد، این شجاعت نیست، فاجعه است. اجازه ندهیم از سادگی کودکان برای اصلاح آمارهای جمعیتی سوءاستفاده شود.»

نینا اوستانینا، نماینده سرشناس دوما در حوزه حقوق خانواده نیز هشدار داد که این نوع کمک‌ها ممکن است «تبلیغی برای بارداری در سنین پایین» تلقی شوند و با «ارزش‌های سنتی» در تضاد باشند. با این حال تأکید می‌کند که دولت قصد ندارد نوجوانان زیر ۱۸ سال را به زایمان تشویق کند.

آندری کلیچکوف، شهردار اریول، می‌گوید که این سیاست در منطقه او پس از دریافت دستور از وزارت کار روسیه آغاز شد، هرچند این دستورالعمل به طور عمومی منتشر نشده است.

او می‌افزاید: «این اقدام باید به‌عنوان حمایت دولتی مصوب فدرال برای افراد در شرایط دشوار تلقی شود—نه تیترهای جنجالی و گمراه‌کننده.»

«فاجعه‌ای برای آینده کشور»

سال گذشته کمترین میزان تولد در ۲۵ سال اخیر روسیه را رقم زد؛ تنها ۱/۲ میلیون نوزاد متولد شدند.

در ماه ژوئن، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، نرخ تولد را «بسیار پایین» و «برای آینده کشور فاجعه‌بار» توصیف کرد.

تخمین اداره آمار روسیه (روستات) نشان می‌دهد که جمعیت این کشور از ۱۴۶ میلیون نفر در آغاز سال ۲۰۲۳ به ۱۳۹ میلیون در سال ۲۰۴۶ خواهد رسید.

مسئله جمعیت سال‌هاست یکی از محورهای سخنرانی‌های ولادیمیر پوتین بوده است.

او در دسامبر گذشته گفت: «بهبود وضعیت جمعیت، حمایت از نرخ باروری و خانواده‌های پرجمعیت یکی از اولویت‌های ملی ماست.»

در ماه‌های اخیر، درخواست از زنان برای تشکیل خانواده در سنین پایین‌تر افزایش یافته است.

در کنفرانسی در فوریه، ایگور کوگان، استاد آکادمی علوم روسیه گفت اولین تجربه جنسی دختران روس (که به‌طور معمول در حدود ۱۶ سالگی رخ می‌دهد) باید «به بارداری و زایمان موفق» ختم شود.

او بعداً توضیح داد که منظورش از «طبیعی‌ترین سن» برای این موضوع بین ۱۹ تا ۲۲ سال بوده است.

سرمایه مادرانه

تا کنون تنها گروه کوچکی از زنان این کمک‌ها را دریافت کرده‌اند. بی‌بی‌سی اطلاعات مربوط به ۶۶ دانشجوی باردار را گردآوری کرده که از ژانویه در مناطق مختلف روسیه مبالغی بین ۲۰٬۰۰۰ تا ۱۵۰٬۰۰۰ روبل (۲۴۲ تا ۱۸۱۵ دلار) دریافت کرده‌اند.

آنتون کوتیاکوف، وزیر کار و رفاه اجتماعی روسیه، می‌گوید هدف این پرداخت‌ها تشویق به زایمان زودهنگام نیست، بلکه حمایت از مادرانی است که با شرایط دشوار زندگی مواجه‌اند.

«حمایت دولتی باید در اختیار تمام مادرانی قرار گیرد که به آن نیاز دارند. مهم نیست در چه سنی هستند—نمی‌توانیم آن‌ها را در شرایط سخت تنها بگذاریم.»

این کمک‌ها به سایر طرح‌های موجود از جمله «سرمایه مادرانه» افزوده شده‌اند. این برنامه از سال ۲۰۰۷ آغاز شده بود و در ابتدا تنها به مادران دارای فرزند دوم پرداخت می‌شد، اما بعداً شامل فرزند اول نیز شد.

خانواده‌ها اکنون برای تولد فرزند اول ۶۹۰٬۰۰۰ روبل (۸٬۳۴۹ دلار) و برای فرزند دوم ۲۲۲٬۰۰۰ روبل (۲٬۶۸۶ دلار) دریافت می‌کنند. کمک‌های جدید برای دانشجویان و دختران دبیرستانی، افزوده‌ای به این طرح‌هاست.

روند جهانی کاهش نرخ تولد

کاهش نرخ تولد و تمایل زنان به تأخیر در فرزندآوری پدیده‌ای جهانی است، به‌ویژه در کشورهای ثروتمندتر.

در روسیه، نرخ تولد در دهه ۹۰ میلادی در پی فروپاشی شوروی و بحران‌های اقتصادی به شدت کاهش یافت، از دو میلیون تولد در سال ۱۹۹۰ به ۱/۲ میلیون در ۱۹۹۹.

اگرچه این رقم در دهه ۲۰۰۰ افزایش یافت، اما از سال ۲۰۱۶ دوباره کاهش یافته است. بخشی از این افت به دلیل جمعیت کم متولدان دهه ۹۰ و همچنین کاهش نرخ باروری به ازای هر زن است.

بر اساس آمار سال ۲۰۲۲ سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، نرخ باروری در روسیه ۱/۴ فرزند به ازای هر زن بوده است؛ بالاتر از ایتالیا (۱/۲) ولی پایین‌تر از فرانسه (۱/۸). برای ثبات جمعیت (بدون احتساب مهاجرت)، این عدد باید حدود ۲/۱ باشد.

برخی تحلیل‌گران همچنین به عواملی مانند جنگ اوکراین، بی‌ثباتی اقتصادی، اعزام مردان به جبهه و مهاجرت مردان برای فرار از خدمت اجباری اشاره می‌کنند.

«اوج و افول»

کارشناسان می‌گویند تلاش دولت‌ها برای تغییر روندهای جمعیتی در بلندمدت به ندرت موفق بوده‌اند.

الکسی رخشا، جمعیت‌شناس مستقل روس می‌گوید: «در چند دهه گذشته، هیچ‌کجا در افزایش نرخ تولد اولین فرزند موفق نبوده‌اند، نه در روسیه، نه در کشورهای دیگر.»

با این حال، او معتقد است برنامه «سرمایه مادرانه» در ابتدا توانست نرخ تولد را برای فرزند دوم افزایش دهد.

جان ارمیش، استاد بازنشسته دانشگاه آکسفورد در زمینه جمعیت‌شناسی خانواده، تأکید می‌کند که تأثیر کمک‌های مالی اغلب موقتی است: «معمولاً با اوج‌گیری کوتاهی همراه‌اند، سپس افت می‌کنند.»

او نسبت به سیاست‌های افزایش تولد در میان زنان زیر ۲۰ سال بدبین‌تر است: «در بریتانیا و آمریکا هدف کاهش بارداری در میان نوجوانان است، چون این نوع بارداری معمولاً منجر به آسیب‌های اجتماعی و سلامت می‌شود، نه خانواده‌های پرجمعیت، آن‌طور که برخی دولت‌ها امیدوارند.»

هر دو کارشناس معتقدند که امنیت اقتصادی کلید اصلی افزایش نرخ تولد است.

ارمیش می‌گوید: «بدون حس امنیت و ثبات، هیچ زنی حتی با کمک مالی هم حاضر به فرزندآوری نخواهد شد.»