گروه‌های مسلح طرفدار ایران در عراق، در آستانه انتخابات پارلمانی روز سه‌شنبه ۱۱ نوامبر، فعالیت‌های خود را برای حضور گسترده‌تر در این رقابت‌ها تشدید کرده‌اند؛ اقدامی که نشانه عزم جدی آن‌ها برای تحکیم نفوذشان در نهادهای دولتی است.

این بسیج سیاسی در حالی صورت می‌گیرد که آمریکا فشارهای خود را بر بغداد برای مهار یا انحلال این گروه‌ها افزایش داده است. در مقابل، این شبه‌نظامیان مشارکت در انتخابات را بخشی از «پروژه مقاومت» گسترده‌تر خود در برابر نفوذ آمریکا و اسرائیل توصیف می‌کنند.

در ماه‌های اخیر چندین گروه از این نیروها که زیر چتر حشد شعبی، عمدتا متشکل از نیروهای شیعه فعالیت می‌کنند، ارتباط خود را با روحانیون، شیوخ قبایل و چهره‌های بانفوذ اجتماعی گسترش داده‌اند.

علاوه بر فشارهای آمریکا، شماری از فعالان مدنی و گروه‌های کوچک‌تر نیز با حضور این شبه‌نظامیان در انتخابات مخالفت کرده‌اند و آن را تهدیدی برای سلامت و شفافیت روند رای‌گیری دانسته‌اند.

کارزاری گسترده‌تر و فعال‌تر

این گروه‌های شیعه در مقایسه با دوره‌های پیشین، شور و اشتیاق بی‌سابقه‌ای برای حضور در انتخابات نشان می‌دهند.

بر خلاف انتخابات گذشته، آن‌ها سرمایه‌گذاری سنگینی در کارزارهای انتخاباتی انجام داده‌اند تا نفوذ نظامی خود را به قدرت سیاسی تبدیل کنند، آن هم در شرایطی که فشار واشنگتن رو به افزایش است.

آمریکا بارها از دولت عراق خواسته شاخه‌های وابسته به ایران در حشد شعبی را منحل یا در ساختار نیروهای امنیتی ادغام کند.

بسیاری از این گروه‌ها و رهبرانشان، به دلیل ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و حمله به نیروهای آمریکایی و ائتلاف، در فهرست «سازمان‌های تروریستی» وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته‌اند.

اما این گروه‌های شبه‌نظامی با نام‌های رسمی خود در انتخابات شرکت نمی‌کنند، بلکه از طریق احزاب و تشکل‌های سیاسی ثبت‌شده یا هم‌پیمان با آن‌ها وارد رقابت‌ها شده‌اند.

برخی از این احزاب در انتخابات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ نیز حضور داشتند و موفق به کسب چندین کرسی پارلمانی و پست‌هایی در کابینه شدند.

کدام گروه‌ها در انتخابات شرکت می‌کنند؟

بر اساس گزارش رسانه‌های داخلی و منطقه‌ای، شماری از بانفوذترین گروه‌های شبه‌نظامی عراق با شاخه‌های سیاسی یا ائتلاف‌های هم‌پیمان خود در انتخابات پارلمانی شرکت خواهند کرد، از جمله:

خلأهای قانونی و مرزهای مبهم

قانون احزاب سیاسی عراق، مصوب سال ۲۰۱۵، داشتن شاخه‌های مسلح یا وابستگی خارجی را برای احزاب ممنوع کرده، اما این قانون به درستی اجرا نشده است. چندین تشکل سیاسی وابسته به گروه‌هایی مانند عصائب اهل‌ حق، کتائب حزب‌الله و سازمان بدر پیش‌تر نیز در انتخابات پارلمانی و استانی شرکت کرده‌اند.

حسام ربیعی، سخنگوی شاخه سیاسی کتائب امام علی با نام جنبش «خدمات»، در گفت‌وگو با روزنامه قطری العربی الجدید گفت این احزاب مشروع‌اند، زیرا به گفته او گروه‌های مادر آن‌ها زیرمجموعه حشد شعبی هستند؛ نهادی زیر نظر دولت که تحت فرمان نخست‌وزیر فعالیت می‌کند. او تاکید کرد که رهبری این احزاب غیرنظامی است و از شاخه‌های مسلح جدا عمل می‌کند.

با این حال منتقدان می‌گویند هم‌پوشانی گسترده دفاتر سیاسی و ساختارهای شبه‌نظامی همچنان ادامه دارد و همین امر به این گروه‌ها اجازه می‌دهد ضمن حفظ منابع مالی و قدرت، خود را به‌عنوان بازیگران مشروع سیاسی معرفی کنند.

ربیعی گفت احزاب سیاسی برخاسته از این گروه‌ها به صورت رسمی ثبت شده‌اند و اداره آنها بر عهده هیئت‌هایی غیرنظامی است،‌ نه گروه‌های نظامی.

چرا شبه‌نظامیان به دنبال ورود به نهادهای انتخابی هستند؟

تحلیلگران می‌گویند تلاش انتخاباتی این گروه‌ها، هم جنبه دفاعی دارد و هم راهبردی، و تلاشی است برای حفاظت از خود در برابر فشارها و تثبیت نفوذشان بر ساختار سیاسی و امنیتی عراق.

بسیاری از این گروه‌ها، با پشتوانه مالی پایدار و نفوذ اجتماعی گسترده، در حال هماهنگی با نمایندگان مستقل و چهره‌های بانفوذ قبایل از جمله برخی قبایل سنی هستند تا اکثریت پارلمانی را به دست آورند.

علاء مصطفی، تحلیلگر سیاسی از دانشگاه بغداد، به روزنامه العربی الجدید گفت هم‌سویی برخی از این گروه‌ها با ائتلاف «بازسازی و توسعه» به رهبری محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، «نشانه‌ای از گرایش به ادغام در ساختار دولت» و شاید «آمادگی تدریجی برای کنار گذاشتن سلاح» است.

پایگاه خبری اماراتی ارم نیوز به نقل از یک منبع سیاسی بدون ذکر نام نوشت که حضور شبه‌نظامیان با پوشش احزاب مدنی، اقدامی تاکتیکی برای نرم‌تر نشان دادن چهره آن‌ها و کاهش مقاومت افکار عمومی است، در حالی که جای پایشان در پارلمان حفظ می‌شود.

علاء نشوع، کارشناس امنیتی، به همین رسانه گفت که این گروه‌ها با «آزمونی بی‌سابقه» روبه‌رو شده‌اند، چرا که سرنوشت آن‌ها به بخشی از مذاکرات ایران و آمریکا مطرح است. او افزود: «انتخابات می‌تواند برایشان راه نجاتی سیاسی باشد، اما در عین حال آن‌ها را در معرض تلاش‌های داخلی و بین‌المللی برای محدود کردن نقش‌شان قرار می‌دهد.»

پیام‌رسانی و روایت‌ها

رهبران گروه‌های شبه‌نظامی مشارکت خود در انتخابات را بخشی از روایت «مقاومت» معرفی می‌کنند و با به‌کارگیری ادبیاتی خاص، می‌کوشند این حضور را ادامه‌ای از مبارزه مسلحانه علیه مداخله خارجی جلوه دهند.

ابو آلاء ولایی، رهبر کتائب سیدالشهدا، انتخابات را «فضای تازه‌ای از مقاومت» توصیف کرده و گفته است ورود به عرصه سیاست «خروج از میدان مقاومت نیست، بلکه گامی در عرصه‌ای به همان اندازه مهم است».

او انتخابات را «نبردی سفید» خواند که «سلاح آن رای و میدانش صندوق رای است» و تاکید کرد تصمیم‌گیری سیاسی برای «پاسداری از پیام مقاومت و استحکام‌بخشی بازوی آن» ضروری است.

ابو علی عسکری، مسئول امنیتی کتائب حزب‌الله، از نیروهای حشد شعبی و خانواده‌های «شهدا» خواست به «مجاهدین» رای دهند و انتخابات را «چالشی سرنوشت‌ساز برای تعیین آینده عراق در دو دهه آینده» توصیف کرد.

قیس خزعلی، رهبر عصائب اهل‌ حق، مشارکت در انتخابات را «وظیفه‌ای ملی و اخلاقی» برای حفظ حاکمیت و وحدت عراق دانست و تاکید کرد که حشد شعبی «شمشیری است که هرگز نمی‌شکند».

هادی عامری، رئیس سازمان بدر، رأی‌گیری را «نبردی سرنوشت‌ساز» برای حفاظت از وحدت و حاکمیت کشور توصیف کرد و شعار جنبش خود، «عراق قدرتمند»، را چشم‌اندازی ملی برای ساخت دولتی توانمند بر پایه «نیروهای مقاومت» معرفی کرد.

در مجموع، این رهبران می‌کوشند با ادغام واژگان میدان نبرد در گفتار سیاسی، مشارکت در انتخابات را ادامه همان «مقاومت» جلوه دهند و رای و گلوله را دو ابزار برای تحقق یک هدف مشترک معرفی کنند.

فشار واشنگتن و نگرانی بغداد

آمریکا همچنان به صورت قاطع با گسترش نفوذ سیاسی شبه‌نظامیان در عراق مخالفت می‌کند. انتصاب اخیر مارک ساوایا از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، به عنوان فرستاده ویژه در امور عراق با واکنش‌ها و تردیدهای متفاوتی روبه‌رو شد.

روزنامه العرب چاپ لندن گزارش داد که واشنگتن از محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق خواسته لایحه‌ای را که امتیازات نهادی حشد شعبی را افزایش می‌داد، پس بگیرد. این روزنامه نوشت محافل سیاسی نزدیک به شبه‌نظامیان نگران‌اند آمریکا با به رسمیت نشناختن مشروعیت انتخابات یا دولتی که گروه‌های وابسته به حشد شعبی در آن نقش محوری دارند، موضع خود را تشدید کند.

تحلیل‌گران همچنین از «بیداری راهبردی» در واشنگتن سخن می‌گویند و معتقدند آمریکا به نقش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی این گروه‌ها در عراق پی برده و احتمالا تلاش‌های خود را برای جلوگیری از نفوذ عمیق‌تر آن‌ها در نهادهای دولتی افزایش خواهد داد.

مقاومت جامعه مدنی

در مقابل، گروه‌ها و فعالان مدنی کارزارهایی را برای اجرای سخت‌گیرانه قانون احزاب سیاسی و جلوگیری از شرکت گروه‌های مسلح در انتخابات آغاز کرده‌اند. از جمله این کارزارها می‌توان به «تجمع استقلال عراق» در نجف، جنبش «نازل آخذ حقی» (می‌آیم حقم را بگیرم) و ائتلاف «کفی» (بس است) اشاره کرد.

رحیم دراجی، دبیر کل ائتلاف کفی و نماینده پیشین پارلمان عراق، در گفت‌وگو با سایت نبا تاکید کرد اجرای کامل قانون احزاب سیاسی برای جلوگیری از حضور نهادهای مسلح در سیاست ضروری است. او هشدار داد که شبه‌نظامیان با اتکا به سلاح و نفوذ خود، «رأی‌دهندگان را می‌ترسانند و روند دموکراتیک را منحرف می‌کنند».

خالد ولید، سخنگوی جنبش «نازل آخذ حقی»، نیز گفت نفوذ مسلحانه در انتخابات «تمامیت و عدالت روند رای‌گیری را تهدید می‌کند» و برخی از این گروه‌ها را متهم کرد که در انتخابات گذشته مردم را به اجبار وادار به رای دادن کرده‌اند.

به گزارش سایت الجبال، در نجف «تجمع استقلال عراق» شکایتی حقوقی به دادگاه عالی فدرال و کمیسیون عالی مستقل انتخابات ارائه داده و خواهان رد صلاحیت احزاب وابسته به گروه‌های شبه‌نظامی مانند بدر، عصائب اهل‌ حق و کتائب سیدالشهدا شده است.

بنا بر این گزارش، این شکایت بر مبنای اصول قانونی و قانون اساسی عراق تنظیم شده که هرگونه وابستگی حزبی به تشکیلات مسلح را ممنوع می‌داند. عباس فتلاوی، رهبر این کارزار، گفت هدف از شکایت «صیانت از نظام دموکراتیک و جلوگیری از به‌کارگیری سلاح به‌عنوان ابزار نفوذ سیاسی» است.