در پژوهشی نوآورانه، دانشمندان با استفاده از فناوری ویرایش ژن موفق شدند سطح کلسترول بد (LDL) را در بیماران به طور متوسط ۵۰ درصد کاهش دهند؛ دستاوردی که می‌تواند راه درمان دائمی و بدون نیاز به مصرف روزانه دارو را برای میلیون‌ها بیمار مبتلا به کلسترول بالا هموار کند.
به گزارش سی‌ان‌ان، این مطالعه بسیار کوچک (تنها روی ۱۵ فرد با بیماری شدید انجام شد) و هدف آن بررسی ایمنی یک داروی جدید مبتنی بر فناوری ویرایش ژن کریسپر‌ــ‌کاس۹ (CRISPR-Cas9) بود. این فناوری مانند قیچی بیولوژیکی عمل می‌کند و یک ژن خاص را با هدف تغییر یا غیرفعال کردن آن، برش می‌دهد.
نتایج اولیه نشان داد میزان کلسترول بد یا ال‌دی‌ال این افراد تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافت. این نوع کلسترول عامل اصلی بیماری‌های قلبی است. در این مطالعه، در تری‌گلیسیرید (نوع دیگری از چربی خون مرتبط با خطر بیشتر بیماری قلبی) افراد هم ۵۵ درصد کاهش مشاهده شد.
دکتر استیون نیسن، نویسنده ارشد مطالعه و مدیر ارشد علمی موسسه قلب و عروق کلیولند در اوهایو، می‌گوید: «امید ما این است که این روش راه‌حلی دائمی باشد و جوانانی که بیماری شدید دارند، بتوانند تنها با یک بار ژن‌درمانی، سطح ال‌دی‌ال و تری‌گلیسیرید خود را برای تمام عمر کاهش دهند.»
او افزود: «اگر ۱۵ سال پیش کسی از من می‌پرسید آیا می‌توان چنین کاری کرد، فکر می‌کردم دیوانه است، اما حالا این رویا به حقیقت نزدیک شده است.»
متخصصان قلب امروزه توصیه می‌کنند که افراد مبتلا به بیماری قلبی یا با زمینه ژنتیکی کلسترول بالا، سطح ال‌دی‌ال خود را بسیار پایین‌تر از میانگین (حدود ۱۰۰) نگه دارند. شواهد نشان می‌دهد سطح بهینه این کلسترول بین ۴۰ تا ۵۰ است که رسیدن به آن از طریق رژیم و سبک زندگی بسیار دشوار است.
البته با داروهای فعلی نیز می‌توان ال‌دی‌ال را تا این سطح پایین آورد و حتی برخی از آن‌ها از درمان جدید قوی‌ترند، اما اگر نتایج این روش در مراحل بعدی هم تکرار شود، می‌تواند راه‌حلی دائمی باشد که نیاز به مصرف روزانه دارو را از بین می‌برد.
به گفته دکتر آن‌ماری ناوار از مرکز پزشکی ساوت‌وسترن تگزاس، یافته‌های اولیه هیجان‌انگیز است، چون بسیاری از بیماران برای یادآوری مصرف روزانه دارو (و گاه چند دارو) مشکل دارند. او می‌افزاید: «با وجود درمان‌های متعدد، بیشتر مردم هنوز نتوانسته‌اند سطح ال‌دی‌ال خود را کنترل کنند. اگر کسی در ۲۰ سالگی کلسترول خیلی بالا دارد، درمانی یک‌باره که او را تا ده‌ها سال از مصرف قرص‌های روزانه یا تزریق‌های دو‌هفته یک بار بی‌نیاز کند، منطقی‌تر است. این روش پتانسیل عظیمی دارد.»
منشاء ایده: جهش ژنتیکی سودمند
ایده درمان با ویرایش ژن از مشاهده یک جهش طبیعی مصونیت‌بخش به دست آمد. در این حالت، ژن ای‌ان‌جی‌پی‌تی‌ال۳ (ANGPTL3) که مسئول تنظیم سطح ال‌دی‌ال و تری‌گلیسیرید است، غیرفعال می‌شود. افرادی که این ژن در بدنشان غیرفعال یا اصطلاحا خاموش است (حدود یک نفر از هر ۲۵۰ آمریکایی) در تمام عمر سطح بسیار پایینی از ال‌دی‌ال و تری‌گلیسیرید دارند و تقریبا در برابر بیماری قلبی مصون‌اند.
به گفته نیسن، این یک جهش طبیعی است که در برابر بیماری قلبی مصونیت ایجاد می‌کند و اکنون آن‌ها با فناوری کریسپر، توانسته‌اند این ویژگی مصونیت‌بخش را در دیگران نیز ایجاد کنند.
در این آزمایش، داروی مبتنی بر کریسپر از طریق تزریق وریدی در دوزهای مختلف به بیماران داده شد. البته بیشترین کاهش در دوز بالاتر مشاهده شد (حدود ۵۵ درصد در تری‌گلیسیرید و ۵۰ درصد در ال‌دی‌ال). در اچ‌دی‌ال (کلسترول خوب) نیز کمی کاهش دیده شد، اما مشابه افراد دارای همان جهش ژنتیکی بود و ظاهرا خطری نداشت.
نیسن افزود: «شایع‌ترین اختلالی که در کلینیک پیشگیری می‌بینیم، ترکیب کلسترول بالا و تری‌گلیسیرید بالا است. اینکه بتوان هر دو را هم‌زمان کاهش داد، پیشرفتی چشمگیر است.»
در افرادی که به‌طور طبیعی این جهش را دارند، ژن ای‌ان‌جی‌پی‌تی‌ال۳ در تمام سلول‌های بدن خاموش است، اما داروی جدید فقط سلول‌های کبد را هدف قرار می‌دهد؛ عضوی که مسئول تولید کلسترول و تری‌گلیسیرید است. این هدف‌گیری محدود از نظر ایمنی بلندمدت، امیدوارکننده است، چون احتمال ویرایش ناخواسته ژن‌ها در دیگر اندام‌ها را کمتر می‌کند.
عوارض جانبی در مطالعه اولیه خفیف بودند و تنها در دو مورد عارضه دیده شد: یکی فتق دیسک نخاعی و دیگری افزایش موقتی آنزیم‌های کبدی که در دو هفته برطرف شدند. البته یک بیمار هم شش ماه پس از تزریق جان باخت، اما او دوزی بسیار پایین دریافت کرده بود و به گفته پژوهشگران، مرگ او با درمان ارتباطی نداشت. اف‌دی‌ای دستور داده است که تمام شرکت‌کنندگان در ۱۵ سال آینده از نظر عوارض احتمالی، پیگیری شوند.
نیسن اعلام کرده که فاز دوم کارآزمایی‌های بالینی به‌زودی آغاز می‌شود و پس از آن فاز سوم با جمعیت بزرگ‌تر دنبال خواهد شد. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند هنوز در مراحل بسیار ابتدایی قرار داریم و در گذشته هم داروهای مشابهی وجود داشتند که به دلیل نگرانی‌های ایمنی، کنار گذاشته شدند.
