انتخابات در عراق در حالی برگزار می‌شود که مطابق معمول رقابت بین گروه‌های قومی، دینی و مذهبی در این کشور جدی است و رای‌دهندگان عراقی کمتر بر اساس باورهای سیاسی نامزدها در انتخابات نامزد مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند.
تحریم انتخابات توسط جریان مقتدی صدر احتمالا یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این رقابت است، به ویژه در شرایطی که نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که احتمالا میزان مشارکت در این کارزار بسیار پایین خواهد بود. محمد شیاع سودانی، نخست وزیر کنونی تلاش کرده تا با جذب گروه‌های مختلف شیعه، جایگاه خود را در این انتخابات مستحکم کند تا بتواند همچنان بر صندلی نخست‌وزیری تکیه بزند.
بر اساس نظام پارلمانی در عراق، این نمایندگان مجلس هستند که در نهایت نخست وزیر کشور را تعیین می‌کنند؛ سمتی که مطابق رسم بعد از سقوط صدام حسین در عراق، به شیعیان می‌رسد.
برای بررسی شرایط انتخابات در عراق و همچنین نقش و سهم ایران در این رقابت به سراغ کاوه حسن، تحلیلگر عراقی مسائل خاورمیانه رفتیم. این پژوهشگر موسسه استیمسون در بروکسل، با اشاره به کاهش نفوذ ایران در فضای سیاسی عراق، تاکید دارد که همچنان این تاثیرگذاری باقی است و نمی‌توان آن‌را نادیده گرفت.
در ادامه مشروح مصاحبه یورونیوز فارسی با کاوه حسن را می‌خوانید:
صف‌بندی جدید در انتخابات این دوره عراق را چطور می‌توان تحلیل کرد؟ گروه‌های مختلف قومی، دینی و مذهبی چه جهت‌گیری‌هایی داشته‌اند؟
بازیگران اصلی در حال حاضر عمدتا در بخش شیعی معادله سیاسی عراق قرار دارند. در میان گروه‌های شیعه دو جریان اصلی دیده می‌شود؛ یکی به رهبری نخست‌وزیر فعلی محمد شیاع سودانی که ائتلاف «بازسازی و توسعه» را هدایت می‌کند، و دیگری به رهبری نخست‌وزیر پیشین نوری المالکی. در کنار این دو، جریان مقتدی صدر هم وجود دارد که با وجود تحریم انتخابات، هنوز یکی از پرنفوذترین بازیگران صحنه است. آقای صدر تصمیم گرفته در انتخابات شرکت نکند، اما سایه او همچنان بر کل فضای سیاسی سنگینی می‌کند؛ زیرا نفوذ اجتماعی و مذهبی قابل‌توجهی در میان بخش مهمی از جامعه شیعه دارد.
در داخل جامعه شیعه گروه‌های کوچک‌تری هم حضور دارند که ممکن است چند کرسی به دست آورند، اما دو ائتلاف اصلی همان ائتلاف سودانی و ائتلاف مالکی هستند.
در میان اهل سنت، سه گروه عمده وجود دارد: یکی به رهبری رئیس پیشین پارلمان، محمد حلبوسی، دومی به رهبری سیاستمدار سنی، مثنی سامرائی و سومی به رهبری خمیس خنجر.
در جناح کردها هم دو حزب اصلی حضور دارند: حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان به رهبری طالبانی. افزون بر این دو، چند گروه کوچک‌تر و مخالف نیز در انتخابات شرکت کرده‌اند. به‌طور کلی، این‌ها بازیگران اصلی صحنه انتخابات به شمار می‌آیند.
آیا نشانه‌هایی وجود دارد که شرایط در این انتخابات را نسبت به ادوار پیشین متمایز کند؟ اساسا با توجه به تغییراتی که به ویژه بعد از ۷ اکتبر افتاده، چگونه می‌توان شرایط جدید را تحلیل کرد و تا چه اندازه می‌توان به ایجاد تغییر در جهت‌گیری‌های کلی سیاسی در دولت عراق امیدوار بود؟
دقیقا به همان دلیل که شما اشاره کردید این انتخابات حايز اهمیت است، زیرا در چارچوب نظم ژئوپولیتیکی جدیدی برگزار می‌شود که پس از تحولات ۷ اکتبر و تضعیف ایران و محور مقاومت شکل گرفته است. اهمیت این انتخابات بیشتر در همین بستر منطقه‌ای نهفته است. با این حال، صرف‌نظر از اینکه چه کسی نخست‌وزیر شود، انتظار نمی‌رود تغییری اساسی در نظام سیاسی عراق رخ دهد.
پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، ساختار سیاسی عراق بر پایه نظام موسوم به «محاصصه» شکل گرفت، یعنی تقسیم قدرت و منابع میان گروه‌های قومی و مذهبی. این نظام برای آینده قابل پیش‌بینی همچنان پابرجا خواهد ماند و بعید است تغییر کند.
در نتیجه، حتی اگر نخست‌وزیر بعدی هم تغییر کند، انتظار تحولات سیاسی بزرگ وجود ندارد، چون اساس این نظام بر سیاست اجماع میان بازیگران کلیدی استوار است؛ الگویی که تاکنون ادامه داشته و احتمالا در آینده نیز تداوم خواهد داشت.
یکی دیگر از مولفه‌های تاثیرگذار در این انتخابات نقش قدرت‌های خارجی و به ویژه ایران و ایالات متحده است. این موضوع را چطور می‌توان تحلیل کرد؟
دو بازیگر خارجی همچنان نقشی تعیین‌کننده دارند: ایالات متحده و ایران. آمریکا از نظر سیاسی، اقتصادی و امنیتی نفوذ گسترده‌ای در عراق و منطقه دارد. ایران هم هنوز از اهرم‌هایی برخوردار است، هرچند نفوذش پس از ۷ اکتبر کاهش یافته اما از بین نرفته است. در عراق گروه‌هایی وجود دارند که با ایران همسو یا نزدیکند و حتی برخی از آن‌ها به‌عنوان نیروهای نیابتی تهران عمل می‌کنند.
اما این گروه‌ها یکدست نیستند، درست است؟ چون ما شاهد اختلاف نظرهایی حتی میان همین گروه‌ها هم هستیم؟
دقیقا همینطور است. برای مثال، گروه‌هایی مانند کتائب حزب‌الله از نظر سیاسی، امنیتی و مذهبی ارتباط بسیار نزدیکی با ایران دارند و مرجع تقلیدشان آیت‌الله خامنه‌ای است. در کنار آن‌ها، برخی گروه‌ها به دلایل تاریخی یا مذهبی با ایران همسو هستند، و گروه‌هایی هم وجود دارند که روابطشان با تهران صرفا از منظر منافع عمل‌گرایانه تعریف می‌شود و ممکن است با تغییر معادلات، مسیر خود را تغییر دهند.
در مجموع، نفوذ ایران همچنان وجود دارد اما به‌مراتب کمتر از چهار یا پنج سال پیش است. در مقابل، نفوذ آمریکا همچنان گسترده باقی مانده است و این دو قدرت احتمالا در تعیین نخست‌وزیر آینده نقش مهمی ایفا خواهند کرد، نقشی که شاید آشکار نباشد اما تأثیرگذار خواهد بود.
با این شرایط، چه چشم‌اندازی برای تغییر در سیاست داخلی عراق می‌بینید؟
واقعیت این است که انتظار تغییر ساختاری در عراق واقع‌بینانه نیست. مشکلاتی مانند فساد گسترده نخبگان سیاسی، ضعف خدمات عمومی، و کمبود برق و آب همچنان باقی خواهند ماند. با این حال، اهمیت انتخابات در رقابت درونی جناح‌هاست؛ رقابت میان گروه‌های شیعه، میان گروه‌های سنی، و میان دو حزب اصلی کرد.
در اردوگاه شیعیان، محمد شیاع سودانی که با حمایت چارچوب هماهنگی به قدرت رسید، اکنون پایگاه مستقلی برای خود ساخته است. پس از سال ۲۰۰۳ فقط نوری مالکی توانست دو دوره نخست‌وزیر بماند، و نوعی توافق نانوشته وجود دارد که هیچ نخست‌وزیری نباید بیش از حد قدرتمند شود؛ قاعده‌ای که هنوز هم برقرار است.
سودانی با عملکرد نسبتا قابل‌قبول خود در حوزه خدمات عمومی، به‌ویژه در بغداد، توانسته تا حدی جایگاهش را تقویت کند. همچنین توانسته عراق را از درگیری مستقیم میان ایران، آمریکا و اسرائیل دور نگه دارد؛ دستاوردی که در شرایط کنونی خاورمیانه کم‌اهمیت نیست. اما از سوی دیگر، نوری المالکی و متحدانش نگرانند که سودانی با تداوم قدرتش موقعیت خود را بیش از پیش تثبیت کند. بنابراین رقابت میان این دو جریان بسیار شدید خواهد بود.
نتایج نظرسنجی‌ها تا پیش از برگزاری انتخابات نشان می‌دهد که احتمالا شاهد مشارکت چندان بالایی در این رقابت نباشیم. شما این موضوع را چطور تحلیل می‌کنید؟
میزان مشارکت کلید اصلی در این انتخابات است. بر اساس پژوهش‌ها و نظرسنجی‌های انجام‌شده در عراق، احتمالا مشارکت حدود ۳۰ درصد خواهد بود، هرچند نهادهای رسمی ممکن است رقم بالاتری اعلام کنند تا مشروعیت روند انتخابات زیر سؤال نرود.
روند مشارکت از سال ۲۰۰۳ تا امروز همواره رو به کاهش بوده است، چون مردم به نخبگان سیاسی بی‌اعتماد شده‌اند. جوانان نیز به‌شدت سرخورده‌اند و انگیزه‌ای برای رأی دادن ندارند. در نتیجه، احتمالا تنها کسانی رای خواهند داد که از تداوم وضع موجود سود می‌برند؛ از جمله کارمندان دولت و اعضای نهادهای امنیتی و نظامی که به ساختار موجود وابسته‌اند.
اعضای احزاب و نیروهای حزبی هم احتمالا در انتخابات شرکت می‌کنند، اما بخش عمده مردم همچنان بی‌اعتمادند. در مجموع، رقابت درون نخبگان حاکم بسیار شدید است و نتیجه نهایی هم کاملا نامشخص.
در ابتدای صحبت‌هایتان به نقش مقتدی صدر اشاره کردید. این بازیگر در سپهر سیاسی عراق چه نقشی را ایفا می‌کند؟
مقتدی صدر عنصر غیرقابل‌پیش‌بینی صحنه سیاسی عراق است. او اعلام کرده در انتخابات شرکت نمی‌کند، اما سایه‌اش همچنان بر همه معادلات سنگینی می‌کند. پرسش این است که در لحظات پایانی چه خواهد کرد؟ آیا از پیروانش خواهد خواست که رأی ندهند یا رویکرد دیگری در پیش می‌گیرد؟ در هر حال، با وجود تحریم رسمی، نفوذ او در میان جامعه شیعه همچنان بسیار بالاست و نمی‌توان نقش او را در شکل‌گیری نتایج نهایی نادیده گرفت.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
رقابت میان نخبگان سیاسی عراق واقعی است، اما به‌دلیل فساد ساختاری، خرید رأی و شبکه‌های رانت، نتیجه نهایی پیش‌بینی‌پذیر نیست. در نهایت باید منتظر ماند و دید چه کسی پیروز می‌شود، اما در هر صورت، تشکیل دولت جدید فرایندی طولانی و پرچالش خواهد بود و دولت کنونی احتمالا برای مدتی در قدرت باقی می‌ماند.
