ماه گذشته چین محدودیت‌های گسترده صادراتی بر عناصر نادر خاکی که در محصولاتی از خودروهای برقی گرفته تا یخچال‌ها به کار می‌روند را تشدید کرد. با این حال، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در توافقی موقت با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پذیرفت که این کنترل‌ها تا یک سال دیگر اجرایی نشوند.
افزایش تنش‌های تجاری باعث شده سیاستگذاران آمریکایی بر وابستگی کشور به چین برای تامین این مواد معدنی تمرکز کنند، و اکنون رقابتی برای توسعه منابع و تاسیسات فرآوری جدید در جریان است.
اما برخی کارشناسان درباره بازه زمانی دو ساله بسنت ابراز تردید کرده‌اند، زیرا تسلط چین بر این بخش بسیار عمیق است و ساخت معادن و زیرساخت‌های فرآوری جایگزین، فرآیندی پرهزینه و پیچیده خواهد بود.
به گفته تیم پوکو، مدیر بخش کالا در شرکت مشاوره اوراسیا گروپ، وعده دستیابی به این هدف در بازه یک یا دو ساله، یا از سادگی و ساده‌لوحی سرچشمه می‌گیرد و یا یک ترفند تبلیغاتی و سیاسی است. در شرایط کنونی، مسیر واقع‌بینانه‌ای برای رسیدن آمریکا به چنین نقطه‌ای وجود ندارد.
براساس گزارش فایننشال‌تایمز، پس از نیم‌قرن سرمایه‌گذاری ناچیز، مقررات سخت‌گیرانه زیست‌محیطی و موانع اداری، واشنگتن اکنون در حال تزریق گسترده سرمایه به شرکت‌های فعال در حوزه عناصر نادر خاکی و مواد معدنی حیاتی است تا این بخش کلیدی را در داخل کشور احیا کند. آمریکا همچنین می‌کوشد متحدانی چون استرالیا و ژاپن را نیز به این توافق‌های استراتژیک وارد سازد.
تراس مورایتیس، مدیرعامل شرکت «سرا ورده» که با حمایت مالی دولت آمریکا در حال ساخت یک معدن عناصر خاکی نادر در برزیل است، در این باره می‌گوید: اکنون درک بسیار عمیق‌تری از اهمیت ژئوپلیتیک و امنیت ملی این موضوع وجود دارد، و همه متوجه شده‌اند که باید، صرف‌نظر از مهلت‌های موقت، به دنبال یک راه‌حل پایدار و بلندمدت بود. در همین راستا، در ماه اکتبر، واشنگتن و کانبرا (استرالیا) توافق کردند که در طول شش ماه آینده، بیش از سه‌میلیارد دلار در پروژه‌های مواد معدنی حیاتی سرمایه‌گذاری مشترک کنند.
دونالد ترامپ پس از امضای توافق با آنتونی آلبانیزی، نخست‌وزیر استرالیا، با لحنی قاطع اعلام کرد: «تا حدود یک سال دیگر، ما آن‌قدر مواد معدنی حیاتی و عناصر نادر خاکی خواهیم داشت که نخواهیم دانست با آنها چه کنیم.»
در همین حال، سانائه تاکایچی، نخست‌وزیر جدید ژاپن، روز پنج‌شنبه اظهار کرد که ژاپن و آمریکا به‌طور مشترک، توسعه معادن عناصر نادر خاکی در آب‌های اطراف جزیره‌ی «مینامی‌توری» در اقیانوس آرام را بررسی خواهند کرد.
هدف بلندپروازانه
با این وجود، کارشناسان معتقدند که برنامه ایالات متحده برای متنوع‌سازی منابع عناصر نادر خاکی و کاهش وابستگی به چین، هدفی بسیار بلندپروازانه است. به باور آنها، تحقق این هدف در بازه دوساله، آن‌گونه که برخی افراد مانند اسکات بسنت ادعا کرده‌اند چندان واقع‌بینانه نیست و اجرای موفق آن، مستلزم زمان و تلاش بسیار بیشتری خواهد بود. ایجاد یک زنجیره تامین جدید در این حوزه که بتواند چین را کنار بگذارد، سال‌ها زمان می‌برد. با این حال، تشدید کنترل‌های صادراتی چین موجب شده است تا آمریکا و متحدانش، انگیزه‌ای قوی‌تر برای تسریع در توسعه‌ی این صنعت حیاتی پیدا کنند.
راه‌اندازی یک معدن جدید فرآیندی بسیار طولانی، پرریسک و سرمایه‌بر است. ذخایر تازه‌کشف‌شده معمولا سال‌ها تحت بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند تا در نهایت تصمیم قاطع برای احداث معدن گرفته شود. علاوه بر این، اخذ مجوزهای زیست‌محیطی و اداری خود نیازمند زمانی طولانی است و تامین مالی چنین پروژه‌های عظیمی نیز همواره دشوار بوده است؛ در نتیجه، برنامه‌های زمانی اولیه اغلب با تاخیرهای ناخواسته مواجه می‌شوند.
دیوید مریمن، مدیر پژوهش شرکت «پروجکت بلو»، در این باره می‌گوید: «جدایی کامل از تامین عناصر نادر خاکی و مواد مغناطیسی از چین، ظرف ۲۴ ماه، بسیار بلندپروازانه است و نیازمند سرمایه‌ای عظیم، صدور مجوزهای بی‌شمار و آموزش گسترده‌ی نیروی کار خواهد بود.»
از منظر گزارش فایننشال‌تایمز، چالش‌های عملی پیش‌روی احیای این صنعت تا حدی جدی است که شرکت استرالیایی لیناس که بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی در خارج از چین است هشدار داده است که پروژه احداث تاسیسات فرآوری آن در تگزاس با عدم قطعیت قابل‌توجهی روبه‌روست، زیرا مشکلات مربوط به مدیریت پسماند و دریافت مجوزها، هزینه‌های این پروژه را به‌طور چشمگیری افزایش داده است.
فراتر از موانع فنی و بوروکراتیک، یک پرسش اساسی اقتصادی نیز مطرح است که حتی اگر معادن و کارخانه‌های جدید ساخته شوند، آیا این زنجیره تامین نوپا از نظر مالی دوام خواهد آورد؟
ریشه تردید
علت این تردید آن است که اپراتورهای غربی باید با رقبای چینی که هزینه تولید بسیار پایین‌تری دارند رقابت کنند، موضوعی که می‌تواند بقای اقتصادی پروژه‌های غربی را در بلندمدت با تردید جدی روبه‌رو سازد. در همین حال، گروه شیمیایی بلژیکی سولوی اعلام کرده که قصد دارد از سال ۲۰۲۶ تولید مقادیر اندکی از عناصر نادر خاکی سنگین را آغاز کند. با این وجود، فیلیپ کرن، مدیرعامل این شرکت، تاکید کرده است: برای آن‌که زنجیره ارزش در اروپا به حرکت درآید، لازم است خریداران و دولت‌ها اطمینان دهند که این سرمایه‌گذاری‌ها توجیه‌پذیر و سودآور خواهند بود.
از سوی دیگر، اریک اشن، مدیرعامل شرکت آلمانی VAC، در گفت‌وگو با فایننشال‌تایمز، نگرانی عمیقی ابراز کرد. او بیم آن را دارد که محدودیت‌های صادراتی چین ممکن است منجر به انباشت بزرگی از آهنربا در این کشور شود، موضوعی که در صورت بهبود روابط پکن و واشنگتن، می‌تواند با اشباع ناگهانی بازار، باعث سقوط قیمت‌ها شود.
ایالات متحده در حال حاضر تنها تعداد محدودی معدن‌دار و پالایشگر فعال در اختیار دارد. در مقیاس بزرگ، تنها دو شرکت شامل شرکت انرژی فیولز و ام‌پی متریالز به تولید مشغول هستند. هر دوی این شرکت‌ها وعده داده‌اند که تولید ترکیب نئودیمیم–پرازئودیمیم، که یکی از عناصر کلیدی در ساخت آهنرباهای دائم است، را به‌طور چشمگیری افزایش دهند.بر اساس آمار واردات، آمریکا سال گذشته حدود ۷هزار تن آهنربای دائم وارد کرده است، درحالی‌که مصرف واقعی این کشور بسیار بیشتر است؛ به‌طوری که فقط صنعت خودروسازی به تنهایی سالانه به حدود ۴۲هزار تن از این مواد نیاز دارد.
در تلاشی برای پر کردن این شکاف، دو شرکت آمریکایی دیگر به نام‌های والکان المانتس و شرکت نوویون مگنتیکس اعلام کرده‌اند که قصد دارند ظرفیت تولید خود را به حداقل ۱۰هزار تن در سال برسانند. والکان گفته است که تا سال ۲۰۲۷به «حجم قابل‌توجه تولید» دست خواهد یافت، درحالی‌که ظرفیت فعلی شرکت نوویون حدود ۲هزار تن است.
در همین حال، زیرمجموعه آلمانی شرکت VAC با نام eVAC اعلام کرده است که از ماه جاری میلادی ارسال محصولات از کارخانه جدید تولید آهنرباهای دائم خود در کارولینای جنوبی را آغاز می‌کند. مدیرعامل این شرکت، اریک اشن، گفت: «می‌خواهیم تولید را تا پیش از کریسمس افزایش دهیم».او افزود که شرکت جنرال موتورز از مشتریان آنهاست و در کنار این طرح‌ها، پروژه‌های دیگری نیز در مراحل ابتدایی قرار دارند.
برای نمونه، شرکت یوکور که در زمینه استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی فعال است، امسال ساخت کارخانه جداسازی عناصر کمیاب خود را در لوئیزیانا آغاز و اعلام کرده است که از سال ۲۰۲۶تولید محدود خود را آغاز خواهد کرد.
با وجود موج گسترده‌ای از برنامه‌ها و تعهدات برای توسعه زنجیره استخراج، فرآوری و تولید آهنربا در آمریکا، کارشناسان می‌گویند بسیاری از این پروژه‌ها هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارند و از نظر اقتصادی توجیه کافی ندارند مگر آن‌که قیمت مواد به شکل قابل‌توجهی افزایش یابد.
جیمز لیتینسکی، مدیرعامل شرکت ام‌پی متریالز، در این‌باره می‌گوید: به نظر می‌رسد جای کافی برای ورود بازیگران جدید و منابع تازه وجود دارد، اما برای رسیدن به این هدف در پنج تا ده سال آینده، قیمت‌ها باید به شکل چشمگیری بالا برود.
