عدالت در گهواره درباره طرح حمایت از مادران و نوزادان

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

ایوب  اسلامیان-مددکار اجتماعی:  بدون تردید، سلامت مادران و نوزادان، به‌ویژه در هزار روز اول زندگی، سنگ‌بنای اساسی سلامت جامعه و تضمین‌کننده توانمندی نسل‌های آینده است. این دوره طلایی، نقشی تعیین‌کننده در رشد جسمی و عقلانی کودک دارد و سلامت مادر نیز به‌طور مستقیم بر این روند حیاتی اثر می‌گذارد. با‌این‌حال، در سایه فقر و محرومیت، بسیاری از خانواده‌های کم‌درآمد و آسیب‌پذیر از دسترسی به ابتدایی‌ترین مراقبت‌های دوران بارداری، تغذیه مناسب، تداوم شیردهی و خدمات بهداشتی درمانی محروم می‌مانند. این محرومیت، آنها را در معرض تهدیداتی دوچندان قرار می‌دهد؛ از سوءتغذیه و غفلت از مراجعه به‌موقع برای مراقبت‌های پزشکی تا فشارهای روانی طاقت‌سوز که سلامت مادر و کودک را هم‌زمان نشانه می‌رود. در چنین شرایطی، تصمیم اخیر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در راستای ارائه سبد غذایی و بسته بهداشتی به مادران باردار و دارای کودک شیرخوار در قالب طرح یسنا و همچنین ارائه کالابرگ به خانواده‌های دهک یک تا هفت به‌منظور پیشگیری از سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال، اقدامی شایسته، انسانی و راهبردی است که می‌تواند نقشی کلیدی در شکستن چرخه شوم فقر و ارتقای عدالت سلامت ایفا کند. شواهد متقن و گسترده جهانی، گواهی روشن بر تأثیر مثبت و مستقیم چنین حمایت‌هایی بر شاخص‌های سلامت مادر و کودک و همچنین بهبود رفتارهای سلامتی است. برای نمونه، مطالعه واکر و همکاران (2025) در مقیاسی بزرگ در مناطق روستایی کنیا که روی بیش از صد هزار تولد انجام شد، به نتایج شگفت‌انگیزی دست یافت. پرداخت کمک نقدی غیرمشروط منجر به کاهش ۴۸‌درصدی مرگ‌ومیر کودکان زیر یک سال و کاهش ۴۵‌درصدی مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال شد. همچنین، این مطالعه افزایش ۴۵‌درصدی زایمان در بیمارستان، کاهش ۵۱‌درصدی ساعت کار مادران در سه ماه قبل و بعد از زایمان و بهبود درخور توجه امنیت غذایی کودکان، به‌ویژه در خانوارهای فقیرتر را نشان داد. در مطالعه سیدنی و همکاران (2016) برای حدود نیمی از زنان، دریافت کمک نقدی انگیزه اصلی زایمان در بیمارستان بود. نتایج مطالعه بزرگ‌مقیاس در مناطق روستایی کشور کنیا شگفت‌انگیز است. این یافته‌ها به وضوح ثابت می‌کند که حمایت مالی می‌تواند محرکی قدرتمند برای تغییر رفتارهای سلامتی مادران و تضمین دسترسی به خدمات حیاتی باشد. مطالعه پادماداس و همکاران (2017) روی 101 زن در‌ کشور هندوستان مؤید همین نتیجه است. نتایج این مطالعه نشان داد زنانی که مشوق مالی غیرمشروط دریافت کرده بودند، دو برابر بیشتر از زنان فاقد این حمایت احتمال داشت در بیمارستان زایمان کنند؛ و همچنین احتمال استفاده آنان از ویزیت‌های مراقبت پیش از زایمان‌ تا سه برابر بیشتر بود. کویرالا و همکاران (2017) نیز نشان دادند کمک نقدی به زنان باردار در کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش به افزایش مراجعه به مراکز درمانی منجر می‌شود. برای به حداکثر رساندن اثربخشی و پایداری نتایج، این طرح می‌تواند در قالب‌های مختلف و متناسب با اهداف خاص طراحی و اجرا شود. یک تقسیم‌بندی کلیدی، تمایز بین حمایت غیرمشروط و حمایت مشروط است. در حمایت غیرمشروط، کمک مالی بدون هیچ قید و شرطی به خانواده‌ها پرداخت می‌شود. فلسفه این رویکرد، اعتماد به خرد خانواده‌ها و دادن حق انتخاب به آنان برای اولویت‌بندی نیازهایشان است. این روش کرامت دریافت‌کننده را حفظ می‌کند و بار برنامه‌ریزی و مدیریت مالی را از دوش مادری که تحت استرس شدید است، برمی‌دارد. در نقطه مقابل، حمایت مشروط، پرداخت کمک‌ها را منوط به انجام اقدامات مشخصی از سوی خانواده، عموما در حوزه سلامت‌ می‌کند. تقسیم‌بندی دیگر، تفاوت بین حمایت محدود و حمایت نامحدود است. در حمایت محدود (هدفمند)، کمک به صورت کوپن، کارت هوشمند یا بسته‌های خدمتی ارائه می‌شود که صرفا برای دریافت کالاها یا خدمات خاصی قابل استفاده است. محل مصرف این حمایت‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد: پوشش کامل هزینه ویزیت‌های منظم بارداری و پس از زایمان، هزینه آزمایش‌های تشخیصی ضروری (مانند غربالگری سه‌ماهه اول و دوم، آزمایش خون روتین، تست عفونت‌ها)، هزینه سونوگرافی‌های ضروری در زمان‌های استاندارد، تهیه و توزیع رایگان مکمل‌های دارویی (اسیدفولیک، آهن، مولتی‌ویتامین)، پوشش تمام یا بخشی از هزینه زایمان ایمن در مراکز درمانی، پوشش هزینه غربالگری نوزادان (متابولیک، شنوایی)، ویزیت‌های منظم نوزاد، واکسیناسیون و خدمات مشاوره شیردهی و سلامت روان مادر. مزیت این روش، اطمینان از مصرف کمک در مسیر مد‌نظر و پیشگیری از هزینه‌کرد آن برای اهداف دیگر است. در مقابل، حمایت نامحدود (غیرمحدود)، مبلغ نقدی را به حساب خانواده واریز می‌کند و آنان را آزاد می‌گذارد تا بر‌اساس نیازهای خود اعم از هزینه‌های درمانی، حمل‌ونقل، غذا یا مسکن تصمیم به خرج‌کردن آن بگیرند. این روش بیشترین انعطاف‌پذیری را برای خانواده‌ها فراهم می‌آورد.

این طرح‌های حمایتی، نمونه‌ای عینی و عملی از حرکت به سوی «عدالت در سلامت» است. عدالت در سلامت به این معناست که همه افراد، صرف‌نظر از موقعیت اقتصادی-اجتماعی، قومیت یا جغرافیای سکونت، باید فرصت دستیابی به بالاترین سطح ممکن از سلامت را داشته باشند. بسیاری از مادران و نوزادان در خانواده‌های کم‌برخوردار، نه به خاطر انتخاب خود، بلکه به دلیل «تصادف جغرافیایی تولد» و تبعیض‌های ساختاری، از اساسی‌ترین مراقبت‌ها محروم می‌مانند. ارائه حمایت مالی هدفمند، پادزهر این ناعدالتی است و شکاف عمیق دسترسی به خدمات را پر می‌کند. این اقدام، در راستای «حمایتگری» از حقوق محرومان و پذیرش «مسئولیت اجتماعی» دولت برای تضمین سلامت تک‌تک اعضای جامعه است و از ارزش‌های والای انسانی و اسلامی مبنی بر حفظ کرامت انسان و تأمین اجتماعی او نشئت می‌گیرد.

با وجود تمام مزایا، باید به خاطر داشت که «حمایت مالی به‌تنهایی، هرچند ضروری‌ است، اما کافی نیست». چالش‌های پیش‌رو ریشه در مسائل عمیق‌تری مانند ناآگاهی، باورهای نادرست فرهنگی، خشونت خانگی، نابرابری جنسیتی و هنجارهای غلط اجتماعی دارد. برای تحقق تغییر پایدار و تبدیل این حمایت به فرصتی برای تحول مثبت، لازم است این حمایت‌های مالی در بستر یک برنامه جامع و همه‌جانبه قرار گیرند. آموزش و آگاه‌سازی مادران و خانواده‌ها در حوزه‌های سلامت باروری، تغذیه با شیر مادر، مراقبت از نوزاد، مهارت‌های فرزندپروری و مدیریت مالی، ارائه خدمات تخصصی مددکاری اجتماعی و روان‌شناختی برای ارزیابی جامع نیازهای خانواده، آموزش حضوری، آنلاین‌ یا از طریق پیامک، ارائه مشاوره‌های حمایتی، مداخله در بحران، توانمندسازی مادران و ایجاد شبکه‌ای امن از خدمات، نظارت و پایش مستمر بر نحوه هزینه‌کرد کمک‌ها و رصد منظم سلامت مادر و نوزاد‌ و در نهایت، اجرای مداخلات اجتماع‌محور برای اصلاح باورهای نادرست درمورد سلامت مادر و نوزاد، از ارکان تکمیلی اجتناب‌ناپذیر این طرح هستند.

اقدام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را باید به فال نیک گرفت و از آن به‌عنوان گامی بلند در مسیر تحقق عدالت اجتماعی و ارتقای سرمایه انسانی قدردانی کرد. این طرح، نشان‌دهنده نگاهی بلندمدت و انسان‌مدارانه به مقوله رفاه است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.