خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها؛ آذربایجان شرقی، خطه‌ای که همیشه نامش با زمستان‌های سخت، بارش‌های پیاپی و آسمانی سخاوتمند گره خورده بود، امسال چهره متفاوتی به خود گرفته است؛ چهره‌ای که بسیاری از مردم و کارشناسان را غافلگیر کرده. استانی که روزگاری باران و برف بخشی جدانشدنی از هویت اقلیمی‌اش بودند، حالا ماه‌هاست زیر آسمانی خشک و کم‌رمق نفس می‌کشد.
بهار امسال اگرچه چند بار باران بارید، اما آن‌قدری نبود که زمین را سیراب کند یا نشانی از بازگشت روزهای پربارش گذشته باشد. بارش‌ها پراکنده، کوتاه و کم‌جان بودند؛ درست شبیه آسمانی که انگار قصد داشت تنها حضورش را یادآوری کند، نه اینکه عطش خاک را برطرف سازد.
تابستان اما داستان دیگری بود؛ گرم‌تر از همیشه و طولانی‌تر از حد معمول. موج‌های گرمایی که یکی پس از دیگری آمدند، هم دمای هوا را بالا بردند و هم نگرانی‌ها را. کشاورزان می‌گفتند زمین زیر آفتاب می‌سوزد و مردم از گرمایی حرف می‌زدند که در سال‌های اخیر کمتر نمونه‌اش را دیده بودند.
پاییز، فصلی که معمولاً آغاز بارش‌های جدی در آذربایجان شرقی است، این‌بار ناامیدکننده ظاهر شد. هفته‌ها گذشت و از باران پاییزی خبری نشد. خشکی هوا ادامه پیدا کرد و نگاه‌ها روزبه‌روز بیشتر به آسمان خیره ماند. تا همین یکی‌دو روز اخیر که بالاخره نخستین بارش‌ها ضعیف، پراکنده و دیرهنگام بر زمین خشک استان نشست و مردم را امیدوار کرد که شاید فصل بارندگی بالاخره از راه رسیده باشد.
اکنون که سه فصل پرچالش پشت سر گذاشته شده، بررسی دقیق میزان بارش‌ها از ابتدای سال تا امروز، تصویری روشن از تغییرات اقلیمی آذربایجان شرقی ارائه می‌دهد؛ تصویری که اهمیت آن در مدیریت منابع آب، برنامه‌ریزی کشاورزی و پیش‌بینی ماه‌های پیش‌رو حیاتی‌تر از همیشه است.
کاهش شدید بارش‌ها در آذربایجان‌شرقی / پیش‌بینی تداوم کم‌بارشی تا پایان پاییز
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد از ابتدای مهر تا ۲۴ آبان ۱۴۰۴ میزان میانگین بارش استان تنها ۲.۹ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به بلندمدت ۹۳/۲ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال گذشته نیز ۷۸/۳ درصد کاهش داشته است.
حبیب عبدلی افزود: در این میان، شهرستان کلیبر با ۷/۱ میلی‌متر بیشترین بارش را دریافت کرده و شهرستان‌های میانه و بستان‌آباد با ۰/۲ میلی‌متر کمترین بارش را داشته‌اند.
عبدلی با اشاره به وضعیت ماه‌های آینده گفت: بر اساس تحلیل مرکز پیش‌بینی، طی شش ماه آینده و تا اواخر آذرماه بارش‌ها همچنان زیر نرمال خواهد بود و دما نیز حدود یک تا دو درجه افزایش خواهد داشت.
وی تصریح کرد: از اوایل دی‌ماه احتمال برگشت بارش‌ها به سطح نرمال وجود دارد، اما این موضوع کمبود بارش‌های پاییزی را جبران نخواهد کرد و روند کاهش بارش در سال زراعی جاری همچنان ادامه خواهد داشت.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی با بیان ضرورت برنامه‌ریزی برای مدیریت منابع آب افزود: ارزیابی منابع موجود، مدیریت مصرف سالانه، کاهش هدررفت شبکه‌ها، افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی، مانیتورینگ کیفیت آب، مدیریت پساب‌ها و توسعه زیرساخت‌های کارآمد از جمله اقداماتی است که در شرایط کم‌بارشی باید جدی گرفته شود.
وی تأکید کرد: استفاده از داده‌ها و فناوری‌های نوین، تقویت ساختارهای پایدار در حوزه آب، فرهنگ‌سازی عمومی و مشارکت مردم می‌تواند نقش مهمی در عبور از سال کم‌بارش پیش‌ِ رو داشته باشد
مهر و آبان، اوج بارش را از دست دادیم
استاد دانشگاه تبریز و پژوهشگر اقلیم‌شناس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به کاهش شدید بارش‌ها در سال آبی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ هشدار داد: براساس داده‌های سازمان هواشناسی، بارش مهر و آبان امسال تاکنون ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و عملاً اوج بارش‌های فصل پاییز را از دست داده‌ایم.
بهروز ساری صراف افزود: اینکه بگوییم برخی از کشورهای جهان هم شرایط مشابه ما داشته‌اند، افتخار نیست؛ زیرا میزان کاهش منابع زیر زمینی آنها، کمتر از ما بوده و بسیاری از کشورها، توانسته‌اند بخشی از آب‌های زیرزمینی خود را ذخیره کنند، اما ما چنین پس‌اندازی نداریم.
این استاد دانشگاه با استناد به داده‌ها و تحلیل‌های سازمان هواشناسی توضیح داد: امسال استقرار سامانه پرفشار جنب‌حاره‌ای مانع اصلی بارندگی بوده است. با آغاز پاییز و وقوع اعتدال پاییزی، انتظار می‌رفت با حرکت ظاهری خورشید، جریانات پر فشار جنب حاره‌ای به طرف استوا جابجا شوند و فضای کشورمان برای ورود سامانه‌های باران زای غربی گشوده شوند، اما امسال این جابه‌جایی‌ها با دو ماه تأخیر روبه‌رو شده است. تا زمانی که این پرفشار مستقر باشد، هوا گرم‌تر شده و منطقه ما هر روز خشک‌تر می‌شود.
وی ادامه داد: موج گرمای شدید در پاییز سال جاری، پدیده‌ای کاملاً غیرعادی است و بر اساس بررسی آمارهای سال‌های قبل، این الگو به سمت زمستان هم کشیده شده است. هر یک درجه افزایش دمای سالانه، ۱۱ روز از طول فصل زمستان را کم می‌کند و همین موضوع شرایط آینده را خطرناک‌تر خواهد کرد.
به گفته این استاد اقلیم‌شناسی، بحران جهانی تغییرات اقلیمی در ایران با مشکلات ساختاری مدیریت منابع آب پیچیده‌تر شده است.
صراف گفت: بیش از ۲۰ سال است که مصرف ما از منابع آب تجدیدپذیر، بیشتر از حد استاندارد بوده و اکنون هیچ پس‌انداز آبی نداریم. وضعیت ما چندین برابر بدتر از میانگین جهانی است.
وی با بیان اینکه پوشش برفی کوه‌های کشور ما، امسال تقریباً صفر است، اظهار داشت: دیگر تنها بارش باران نمی‌تواند ما را خوشحال کند. ما سیستم‌های اقلیمی مهم مثل ذخایر برف زمستانی را از دست داده‌ایم. حتی اگر بارش خوبی هم رخ دهد که شبیه معجزه باشد، مخازن پُر نمی‌شوند و کوه‌ها بعلت انباشت حرارتی، توان ذخیره برف را ندارند.
این استاد دانشگاه توسعه بی‌رویه سکونتگاه‌ها را یکی از عوامل تشدید خشکی معرفی کرد و گفت: گسترش سریع شهرک‌ها، روستاها و محلات، چشم‌انداز طبیعی را نابود کرده است. بتن و آسفالت جای جنگل‌ها و مراتع را گرفته و اکوسیستم منطقه را درهم ریخته است.
وی وضعیت اقلیمی و اکوسیستم آینده را نامساعد توصیف کرد و افزود: اگر نگرش‌ها در مدیریت منابع آب اصلاح نشود که با روند فعلی بعید به‌نظر می‌رسد، شرایط ما به سمت عدم قطعیت و بی‌ثباتی می‌رود. منابع آب زیرزمینی تخلیه شده، اکوسیستم مختل گردیده و طوفان‌های گرد و خاک می‌توانند زندگی مردم شهرها و روستاها را فلج کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به ماده ۲۲ برنامه هفتم توسعه تأکید کرد: این ماده قانونی بر سازگاری با تغییر اقلیم تأکید دارد و مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان شرقی در این زمینه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند. امیدواریم همه دستگاه‌ها پای کار بیایند و برنامه‌های خود را براساس آن اصول سازگاری با اقلیم تنظیم کنند؛ در غیر این صورت آینده منابع آب کشور و متعاقب آن، بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور با بحران جدی روبه‌رو خواهد شد.
آمارها و تحلیل‌های کارشناسان نشان می‌دهد آذربایجان شرقی در معرض بحران کم‌بارشی و خشکی شدید قرار دارد؛ کاهش بارش‌ها، از دست رفتن ذخایر برفی کوه‌ها و افزایش دما، وضعیت منابع آب و کشاورزی را به شکل جدی تهدید می‌کند. این شرایط هشداردهنده، لزوم بازنگری فوری در شیوه‌های مدیریت منابع آب و توجه به زیرساخت‌های پایدار، مصرف بهینه و حفاظت از محیط‌زیست را بیش از هر زمان دیگری آشکار می‌کند و آینده استان را بدون تغییر جدی در این مسیر، بابی‌ثباتی و مشکلات جدی مواجه خواهد کرد.
