در پشت هر بطری روغن زیتون، داستانی نهفته است. اما پشت برخی بطری‌ها، داستانی دیگر پنهان است؛ داستانی از تقلب و فریب.
به گفته‌ی نیکولو کولترِرا، کارآگاه غذا و مسئول اجرای آزمایشی پروژه‌ی واتسون در اتحادیه‌ی اروپا، روغن زیتون در مقایسه با دیگر محصولات غذایی بیش از همه در معرض تقلب و دست‌کاری قرار دارد. او کارشناس بیوژنتیک در شورای ملی پژوهش ایتالیا؛ بزرگ‌ترین نهاد علمی دولتی این کشور است.
در بسیاری از موارد، روغن‌های دانه‌ای ارزان‌قیمت و روغن زیتون‌های کم‌کیفیت با افزودنی‌های دیگر ترکیب می‌شوند و در نهایت به‌عنوان روغن زیتون مرغوب عرضه می‌گردند. این نوع تقلب نه‌تنها اعتماد عمومی را از بین می‌برد، بلکه ممکن است پیامدهای منفی برای سلامت مصرف‌کنندگان داشته باشد و تولیدکنندگان صادق را در تنگنا قرار دهد. به گفته‌ی کولترِرا، «دامنه‌ی قیمت روغن زیتون از سطوح بسیار پایین تا بسیار بالا نوسان دارد؛ فاصله‌ای که فرصت مناسبی برای تقلب در بازار ایجاد می‌کند. پراکندگی و چندپاره‌بودن زنجیره‌ی ارزش روغن زیتون، این مشکل را بیش از پیش پیچیده و زمینه‌ی تقلب را گسترده‌تر کرده است.»
یک کیت آزمایش دی‌اِن‌اِی، آزمایشگاه را به قلب کارخانه‌ی روغن‌کشی می‌برد
آنتونلا مِیِر-ماشویلی ، تولیدکننده‌ی روغن زیتون، با گروه «کارآگاهان غذا» در مبارزه با روغن زیتون تقلبی همکاری می‌کند. او با بهره‌گیری از آزمایش‌های دی‌اِن‌اِی، اصالت روغن‌های خود را می‌سنجد تا مطمئن شود از همان زیتون‌هایی به‌دست آمده‌اند که خریداری کرده است. تمرکز او بر گونه‌های قدیمی درختان زیتون است که قرن‌ها در اطراف شهر آملیا، در تپه‌های اومبریا در مرکز ایتالیا، پابرجا مانده‌اند.
او می‌گوید: «بسیاری از تولیدکنندگان محصولات خود را با تصاویر درختان هزارساله تبلیغ می‌کنند، اما در نهایت، روغن‌شان از آن درختان به‌دست نمی‌آید.» او در مصاحبه با یورونیوز می‌گوید: «هدف ما از انجام آزمایش دی‌اِن‌اِی روی روغن‌هایمان این بود که در ارتباط با مصرف‌کنندگان اعتماد و شفافیت بیشتری به‌وجود آوریم.»
چنین آزمایش‌های ژنتیکی هنوز در میان تولیدکنندگان روغن زیتون رایج نیست، زیرا زمان‌بر و پرهزینه است. تا پیش از این، این آزمایش‌ها عمدتاً در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی انجام می‌شد، اما «کارآگاهان غذا» آزمایشگاه را مستقیماً به محل روغن‌کشی آورده‌اند و انجام آزمایش‌های دی‌اِن‌اِی را سریع‌تر، ارزان‌تر و در دسترس‌تر کرده‌اند.
«کارآگاهان غذا» استِلیوس آرخونداکیس و سوفیا دزاگاراکی از شرکت زیست‌فناوری یونانی «بایوکاس» (BioCoS) ، در حال توسعه‌ی دستگاهی به نام فیلد دی‌ان‌ای(Field DNA) هستند که می‌تواند دی‌اِن‌اِی را در شرایط میدانی جداسازی کند. آن‌ها این دستگاه را برای نخستین‌بار در یک کارخانه‌ی روغن‌کشی در شهربِت‌تونا، در منطقه‌ی اومبریای ایتالیا آزمایش کردند. آرخونداکیس می‌گوید: «ما برای نخستین‌بار در جهان این امکان را فراهم کردیم که آزمایش دی‌اِن‌اِی روغن زیتون را خارج از محیط آزمایشگاه انجام دهیم.» آن‌ها امیدوارند بتوانند این فناوری را در چند ماه آینده عرضه کنند.
شفافیت در زنجیره‌ی تولید، از درخت زیتون تا بطری
صنعت از این نوآوری استقبال کرده است. جولیو مَننِلی، رئیس انجمن اَپرول اُومبریا ــ و نماینده‌ی تولیدکنندگان، بسته‌بندان و کارخانه‌داران روغن زیتون در منطقه ــ می‌گوید: «داشتن آزمایشی که تضمین کند یک روغن واقعاً از درخت خاصی به‌دست آمده، ارزشمندترین دستاورد ممکن است.» «پروژه‌ی واتسون به ما امکان شفافیت و وضوح بیشتر می‌دهد، و این همان چیزی است که مصرف‌کنندگان هر روز بیش از پیش خواهان آن هستند.»
پس از انجام آزمایش‌های دی‌اِن‌اِی، گروه «کارآگاهان غذا» با اختصاص «گذرنامه‌ی دیجیتال» به هر بطری، گامی فراتر در رهگیری و شفافیت محصولات برداشته‌اند. کولترِرا در پایان می‌گوید: «مصرف‌کنندگان می‌توانند به‌سادگی از طریق یک کُد کیوآر به تمام اطلاعات روغن، از مزرعه‌ای که زیتون‌ها در آن برداشت شده‌اند تا شماره‌ی سری و بطری خریداری‌شده، دسترسی پیدا کنند.»
یورونیوز مجموعه‌ی کارآگاهان غذا را تولید می‌کند
مجموعه‌ی کارآگاهان غذا، پژوهش‌های انجام‌شده در قالب پروژه‌ی «واتسون»در اتحادیه‌ی اروپا را دنبال می‌کند؛ پروژه‌ای که با حمایت برنامه‌ی افق اروپا تأمین مالی شده است. یورونیوز یکی از اعضای کنسرسیوم پژوهشی «واتسون» به‌شمار می‌رود که با مشارکت ۴۶ نهاد دانشگاهی و صنعتی از سراسر اروپا فعالیت می‌کند. این پروژه با هدف ارائه‌ی ابزارهای پیشرفته‌تر به مراجع ایمنی غذایی طراحی شده است تا توانایی آن‌ها در شناسایی و پیشگیری از تقلب‌های غذایی افزایش یابد.
پنج‌شنبه ۲۷ نوامبر، ساعت ۱۷:۳۰ به وقت بروکسل، در پخش رویداد زنده‌ی «کارآگاهان غذا» از کانال یوتیوب یورونیوز همراه ما باشید.
