متحد اصلی غیرعضو ناتو به چه معناست و چه جایگاه و اهمیتی دارد؟

از این عنوان نخستین‌بار در دهه ۱۹۸۰ استفاده شد، و مهم‌ترین تفاوتش با پیمان ناتو در این است که تعهدی برای دفاع آمریکا از کشوری که به این عنوان شناخته شده ایجاد نمی‌کند.

با این حال معرفی یک کشور به‌عنوان متحد اصلی غیرعضو ناتو مجموعه‌ای از مزایا، معافیت‌ها و اولویت‌های نظامی و اقتصادی را در اختیار آن کشور قرار می‌دهد.

براساس آنچه در وب‌سایت وزارت امور خارجه آمریکا آمده، «متحد اصلی غیرعضو ناتو» (MNNA) نشانه و نمادی قدرتمند از عمق روابط دوطرفه است؛ جایگاهی که دولت آمریکا آن را تنها به کشورهایی اعطا می‌کند که از دید واشینگتن، شریک قابل‌اعتماد امنیتی و اقتصادی محسوب می‌شوند.

این عنوان چه امتیازاتی ایجاد می‌کند؟

براساس مواد 321k, 22 U.S.C و 2350a, 10 U.S.C در قوانین ایالات متحده امتیازات زیر به یک متحد اصلی غیرعضو ناتو تعلق می‌گیرد:

همکاری‌های تجهیزاتی و لجستیکی

• امکان دریافت وام تجهیزات، مواد و ماشین‌آلات نظامی برای اجرای پروژه‌های مشترک تحقیق و توسعه، آزمایش یا ارزیابی.
• امکان استقرار ذخایر جنگی متعلق به آمریکا (War Reserve Stockpiles) در خاک کشور شریک، حتی در خارج از پایگاه‌های رسمی آمریکا. این ذخایر در بحران‌ها و عملیات مشترک نقشی حیاتی دارند.

آموزش، انتقال تجهیزات و خرید اقلام خاص

• اجازه انعقاد توافق‌های دوجانبه یا چندجانبه برای آموزش‌های نظامی مشترک، مشروط به بازپرداخت هزینه‌ها و ترتیبات متقابل.
• اولویت در دریافت تجهیزات دفاعی مازاد آمریکا در صورت قرار داشتن کشور در جناح جنوبی یا جنوب‌شرقی ناتو،.
• امکان خرید مهمات دارای اورانیوم ضعیف‌شده که بسیاری از کشورها بدون دریافت این عنوان از دسترسی به آن محروم‌اند.

همکاری‌های صنعتی و تحقیقاتی

• امکان انعقاد یادداشت تفاهم با وزارت دفاع آمریکا برای اجرای پروژه‌های مشترک تحقیق و توسعه در حوزه تجهیزات و مهمات.
• شرکت‌های کشور متحد اصلی غیرعضو ناتو می‌توانند همانند شرکت‌های عضو ناتو، در مناقصه‌های نگهداری و تعمیر تجهیزات وزارت دفاع آمریکا خارج از خاک ایالات متحده شرکت کنند.
• امکان دریافت بودجه برای سامانه‌های کشف مواد منفجره و پروژه‌های ضدتروریسم

کشورهای دارای وضعیت متحد اصلی غیرعضو ناتو

طبق قوانین یادشده، و با اضافه شدن عربستان سعودی، اکنون ۲۰ کشور متحد اصلی غیرعضو ناتو هستند: عربستان سعودی، آرژانتین، استرالیا، بحرین، برزیل، کلمبیا، مصر، اسرائیل، ژاپن، اردن، کنیا، کویت، مراکش، نیوزیلند، پاکستان، فیلیپین، قطر، کره جنوبی، تایلند و تونس.

پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و برای حمایت از عملیات ضدتروریسم، افغانستان نیر برای دوره‌ای کوتاه امتیازات مرتبط را دریافت کرد.

در عین حال، با تایوان بدون نیاز به اعلام رسمی، همانند یک متحد اصلی غیرعضو ناتو رفتار می‌شود.

ایالات متحده همچنین می‌تواند با تصمیم رییس‌جمهوری و پس از اطلاع‌رسانی به کنگره، کشور جدیدی را به این فهرست اضافه کند.

اهمیت استراتژیک متقابل

این جایگاه به آمریکا اجازه می‌دهد ساختاری قانونی برای گسترش همکاری دفاعی با کشورهایی ایجاد کند که در نقاط حساس جهان قرار دارند؛ از خاورمیانه و شمال آفریقا گرفته تا شرق آسیا و آمریکای لاتین.

از سوی دیگر برای کشورهایی که به‎‌عنوان متحد اصلی غیرعضو ناتو شناخته می‌شوند، مسیر دستیابی به پیشرفته‌ترین فناوری‌های نظامی آمریکا هموارتر است؛ فناوری‌هایی که بدون این عنوان به‌سختی قابل‌دسترسی‌اند.

با این همه این عنوان یک سکوی دفاعی بدون تعهد امنیتی است و به معنای پیمان مشترک دفاعی نیست. برخلاف اعضای ناتو، کشور متحد اصلی غیرعضو ناتو همچنان در حوزه دفاعی مسئولیت مستقل دارد اما این عنوان ابزارهای قابل‌توجهی برای تقویت بازدارندگی فراهم می‌کند.

در وضعیت متحد اصلی غیرعضو ناتو، هیچ ماده مشابهی با ماده ۵ ناتو برای دفاع جمعی وجود ندارد و این وضعیت یک ائتلاف نظامی محسوب نمی‌شود و بیشتر یک چارچوب حقوقی برای همکاری ویژه محسوب می‌شود تا تعهدی امنیتی.

سابقه، سیر تحول و ابعاد سیاسی

مفهوم متحد اصلی غیرعضو ناتو در دهه ۱۹۸۰ با هدف حمایت از متحدان کلیدی خارج از ناتو برای آمریکا ایجاد شد. در دهه‌های بعد، ایالات متحده متناسب با نیازهای ژئوپولیتیک، شمار این کشورها را گسترش داده است.

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از اوایل دهه ۲۰۱۰ به‌منظور موازنه‌سازی منطقه‌ای وارد این فهرست شدند. در سال‌های اخیر، رقابت آمریکا با چین و روسیه باعث شده ایالات متحده به‌دنبال شبکه‌سازی استراتژیک گسترده‌تری از طریق گسترش تعداد متحدان اصلی غیرعضو ناتو باشد.

این جایگاه گاهی جنبه دیپلماتیک و نمادین نیز داشته و بخشی از بسته‌های همکاری اقتصادی و امنیتی محسوب شده است.

اعطای وضعیت و جایگاه «متحد اصلی غیرعضو ناتو» یکی از مهم‌ترین ابزارهای واشینگتن برای ایجاد شبکه‌ای از شرکای راهبردی در سراسر جهان است؛ جایگاهی که زمینه دستیابی به امتیازات گسترده‌ای در همکاری‌های نظامی، تحقیقاتی، صنعتی، و انتقال تجهیزات ایجاد می‌کند، اما در عین حال تعهد امنیتی الزام‌آوری برای ایالات متحده به همراه ندارد.