همشهری آنلاین، فرخنده رفائی: رفتارهای اجتماعی مورچه‌ها سال‌هاست دانشمندان را شگفت‌زده کرده، اما یافته‌های جدید پژوهشگران ژاپنی نشان می‌دهد این حشرات کوچک در برابر ترفندهای پیچیده انگل‌های هم‌نوعِ خود آسیب‌پذیرند.
به گزارش لایوساینس، مطالعه‌ای که اخیرا در نشریه Current Biology منتشر شده، سازوکار دقیق و بی‌رحمانه‌ای را آشکار می‌کند که در آن یک ملکه مهاجم با پاشیدن مواد شیمیایی خاص، کارگران را به سمت قتل مادرشان سوق می‌دهد.
بر اساس این پژوهش، برخی گونه‌های مورچه مانند Lasius orientalis و Lasius umbratus به‌جای تشکیل کلونی جدید، ترجیح می‌دهند به شکل «انگل اجتماعی» وارد لانه گونه‌های دیگر شوند و بدون هیچ زحمتی، رهبری گروه را به دست بگیرند. این ملکه‌های انگلی ابتدا با تقلید بو و جذب ترکیبات شیمیایی بدن مورچه‌های میزبان، خود را به شکل عضوی از کلونی جا می‌زنند؛ رفتاری که در طبیعت نیز دیده شده و به گفته دانشمندان، نوعی «نامرئی‌سازی شیمیایی» است.
حذف بوی مادر
اما راز اصلی موفقیت آنها در مرحله بعد نمایان می‌شود؛ جایی که ملکه مهاجم پس از ورود، خود را به ملکه اصلی کلونی نزدیک می‌کند و با پاشیدن اسید فرمیک یا مایعی شبیه آن، بوی مادر واقعی را از بین می‌برد. به محض محو شدن بوی آشنا، کارگران که برای تشخیص اعضای کلونی شدیدا به بو وابسته‌اند، ناگهان تصور می‌کنند ملکه خودشان یک «متجاوز خطرناک» است و بی‌درنگ به او حمله می‌کنند.
به گفته کیزو تاکاسوکا، زیست‌شناس دانشگاه کیوشو و نویسنده اصلی مطالعه، «وقتی بوی ملکه پاک می‌شود، کارگرها کسی را که باید بیشترین حفاظت را از او بکنند، به‌عنوان دشمن می‌بینند. برای ملکه میزبان و کارگران، این واقعه چیزی جز یک کابوس نیست.»
بیشتر بخوانید:
- یافته های دیرین زیر سوال رفت | راز سر به مهر ماه
- سم در برابر سم | وقتی مرگ به محافظ تبدیل می‌شود
- چرا بیشتر انسان‌ها راست‌دست هستند؟
مادرکشی زیر خاک
در آزمایش‌های انجام‌شده، پس از حمله کارگران، اگر ملکه میزبان زنده می‌ماند، ملکه انگلی دوباره برمی‌گشت و مایع شیمیایی بیشتری روی او می‌پاشید تا کار «قتل ملکه» کامل شود. در نهایت، کارگران مادر خود را تکه‌تکه کرده و راه را برای سلطه ملکه مهاجم باز می‌کردند.
پس از آرام شدن اوضاع، ملکه انگل، تخم‌گذاری را آغاز می‌کند و کارگران با او همان‌گونه رفتار می‌کنند که با ملکه خودشان. با گذشت زمان و مرگ کارگران قدیمی، کلونی کاملا از نسل ملکه مهاجم تشکیل می‌شود.
پژوهشگران می‌گویند این رفتار نوعی دستکاری تکاملی توسط انگل است؛ رفتاری کاملا سودجویانه که تنها به نفع گونه مهاجم تمام می‌شود.
برخلاف نمونه‌های نادری از «مادرکشی سازگار»، مانند رفتار برخی زنبورها یا سوسک‌های خاص، در اینجا کارگران صرفا قربانی فریب شیمیایی می‌شوند و به عملی «کاملا ضدبقا» دست می‌زنند.
