هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) در حوزه دفاعی اتحادیه اروپا در پنج سال گذشته بیش از دو برابر شده است. به گفته آژانس دفاعی اروپا، این رقم از €۹ میلیارد در سال ۲۰۲۰ به €۱۷ میلیارد مورد انتظار در سال ۲۰۲۵ رسیده است.
داده‌های یورواستات به دلیل تفاوت در روش‌شناسی ارقام پایین‌تری را نشان می‌دهند، اما همچنان حاکی از افزایشی بیش از ۲۵ درصد بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، آخرین دوره موجود، هستند.
به گفته کارشناسان، حمله روسیه به اوکراین عامل اصلی این جهش بوده است.
پس کدام کشورها در اروپا بیشترین هزینه را برای تحقیق و توسعه دفاعی صرف می‌کنند؟ و هزینه‌های R&D دفاعی در اتحادیه اروپا طی دو دهه گذشته چگونه تغییر کرده است؟
بر اساس داده‌های آژانس دفاعی اروپا (EDA) که با Euronews Next به اشتراک گذاشته شده، هزینه R&D دفاعی در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۵ معادل €۷.۹ میلیارد به قیمت‌های ثابت ۲۰۲۴ بود؛ یعنی ارزش هزینه‌های سال ۲۰۰۵ با تعدیل به سطح قیمت‌های سال ۲۰۲۴.
این رقم در سال ۲۰۲۴ به‌طور چشمگیری افزایش یافت و به €۱۳.۲ میلیارد رسید و بنا بر برآوردهای EDA انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۵ به €۱۷ میلیارد برسد.
حمله روسیه به اوکراین، عامل محرک اصلی
«تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین عامل اصلی افزایش هزینه‌های دفاعی و به‌تبع آن هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) در سراسر اروپا بوده است»، کالِه هاکانسون، پژوهشگر در آژانس تحقیقات دفاعی سوئد، به Euronews Next گفت.
او افزود: «گرچه سرمایه‌گذاری‌های دفاعی در اروپا در دهه گذشته پیشتر رو به افزایش بود، جنگ اوکراین یک نقطه عطف مهم رقم زد». او اضافه کرد که هدف جدید ناتو برای رساندن هزینه‌های دفاعی به ۳.۵ درصد تولید ناخالص داخلی، بیش از پیش به افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در این بخش کمک خواهد کرد.
EDA از ارائه ارقام در سطح کشور خودداری کرد و گفت این کار «به دلایل طبقه‌بندی» است.
یورواستات داده‌های سطح کشور را منتشر می‌کند، اما ارقام آن بسیار پایین‌تر از داده‌های EDA است. با این حال، این بر پایه داده‌های سال ۲۰۲۳ است. یورواستات برای سال ۲۰۲۳ رقم €۴.۰۷ میلیارد را گزارش کرده، در حالی که EDA این عدد را €۱۱ میلیارد اعلام کرده است.
داده‌های یورواستات همچنان نشان‌دهنده بیشترین سطح هزینه‌هاست.
فرانسه و آلمان سه چهارم هزینه‌های اتحادیه اروپا را به خود اختصاص می‌دهند
فرانسه بالاترین میزان هزینه در R&D دفاعی را در اتحادیه اروپا دارد. این کشور در سال ۲۰۲۳ €۱.۶ میلیارد برای تحقیق و توسعه صنعت دفاعی خود سرمایه‌گذاری کرد.
آلمان با €۱.۴ میلیارد در جایگاه نزدیک بعدی قرار گرفت. مجموع هزینه دو کشور کمی بیش از €۳ میلیارد بود (€۳.۰۱۴ میلیارد). فرانسه و آلمان در مجموع نزدیک به سه چهارم هزینه‌های R&D دفاعی اتحادیه اروپا را به خود اختصاص می‌دهند (۷۴ درصد).
اسپانیا با €۳۷۸ میلیون در رتبه سوم قرار دارد که برابر با ۹.۳ درصد از کل اتحادیه اروپاست. با این حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از اسپانیا ناخشنود است. او در اکتبر ۲۰۲۵ گفت: «آن‌ها تنها کشوری هستند که عددشان را تا ۵ درصد بالا نبردند...»
«صادقانه بگویم، شاید باید آن‌ها را از ناتو بیرون بیندازید»، او گفت در سخنرانی دیگری.
ترامپ بارها از اعضای ناتو خواسته است هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهند. اسپانیا تنها کشور از میان ۳۲ عضو بود که تعهد نکرد هزینه‌های نظامی را به ۵ درصد تولید ناخالص داخلی برساند.
هلند و سوئد در مجموع حدود ۹ درصد
هلند و سوئد پنج‌گانه برتر را تکمیل می‌کنند. هلند €۲۰۰ میلیون برای R&D دفاعی هزینه کرد و سوئد با €۱۷۶ میلیون اندکی عقب‌تر بود. مجموعاً آن‌ها در سال ۲۰۲۳ معادل ۹.۲ درصد از کل اتحادیه اروپا را به خود اختصاص دادند.
ایتالیا، یکی از چهار اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا، به جمع پنج کشور برتر راه پیدا نکرد. این کشور با €۷۳ میلیون هزینه در رتبه هفتم قرار گرفت و پس از نروژ با €۱۳۶ میلیون بود.
شش کشور عضو اتحادیه اروپا اعلام کردند که هیچ هزینه‌ای برای R&D دفاعی نداشته‌اند و شش کشور دیگر کمتر از €۱۰ میلیون هزینه کردند.
اولویت‌های متفاوت دولت‌ها
رافائل لوس، پژوهشگر سیاستی در شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) خاطرنشان کرد که در سال ۲۰۲۳، در حالی که فرانسه و آلمان در مجموع ۴۳ درصد از هزینه‌های دفاعی اتحادیه اروپا را شامل می‌شدند، همین دو کشور ۷۵ درصد از هزینه‌های R&D دفاعی اتحادیه را نمایندگی می‌کردند.
او به Euronews Next گفت: «تا حد زیادی، این موضوع بازتابی از اولویت‌های متفاوت دولت‌ها در نحوه هزینه‌کرد یوروهای دفاعی‌شان است. برآوردهای ناتو نشان می‌دهد، برای نمونه، ایتالیا و اسپانیا سهم بیشتری از یوروهای دفاعی خود را نسبت به هر متحد دیگری صرف نیروی انسانی می‌کنند».
لوس تأکید کرد که از آنجا که R&D دفاعی از زیست‌بوم نوآوری غیرنظامی منتفع می‌شود و بالعکس، آلمان و فرانسه با نظام‌های آموزش عالی گسترده و منابع عمومی که به آن اختصاص می‌دهند، در موقعیتی مناسب برای حفظ بخش‌های R&D دفاعی نسبتاً کارآمد، متنوع و نوآور قرار دارند.
هاکانسون خاطرنشان کرد که بخش بزرگی از پیشرفته‌ترین صنعت دفاعی اروپا در شش کشور متمرکز است: فرانسه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا، اسپانیا و سوئد.
او گفت: «در نتیجه، فعالیت‌های به‌شدت مبتنی بر R&D اغلب از همین کشورها سرچشمه می‌گیرد».
بر اساس طبقه‌بندی EDA، در سال ۲۰۲۴ مجموع هزینه‌های دفاعی ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا به €۳۴۳ میلیارد رسید؛ افزایشی ۱۹ درصدی نسبت به ۲۰۲۳ که سهم هزینه‌های دفاعی را به ۱.۹ درصد تولید ناخالص داخلی رساند.
به گفته یورواستات، در سال ۲۰۲۳ هزینه‌های عمومی دولت‌های اتحادیه اروپا برای دفاع به €۲۲۷ میلیارد رسید که برابر با ۱.۳ درصد تولید ناخالص داخلی است.
به‌گفته گزارش «داده‌های دفاعی ۲۰۲۴-۲۰۲۵» EDA، روند صعودی «تمرکز دولت‌های عضو بر تقویت توانمندی‌های نظامی در پاسخ به محیط امنیتی در حال تحول» را برجسته می‌کند.
EDA خاطرنشان می‌کند که افزایش هزینه‌های دفاعی، همراه با سهم هنوز محدود پروژه‌های همکاری میان کشورهای عضو، «فرصتی منحصربه‌فرد برای بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های همکاری، استفاده از امکان‌های تأمین مالی اتحادیه اروپا و بهبود کارایی هزینه‌کرد و قابلیت همکاری سامانه‌های تسلیحاتی در سراسر کشورهای اروپایی» ایجاد می‌کند.
