به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، کتاب «شیعه در اسلام» عنوان کتابی از علامه «سید محمدحسین طباطبایی» است که پیشنهاد تالیف آن از سوی پورفسور مورگان و سید حسین نصر به علامه طباطبائی داده شد تا منبع مطمئنی برای آشنایی محافل دانشگاهی غرب با مذهب شیعه باشد. چون پیش از این کتاب، بیشتر منابع تحقیقی شیعه از منابع اهل سنت و یا از فرقه اسماعیلیه بود. لذا این کتاب در ابتدا توسط سید حسین نصر یکی از شاگردان علامه برای تدریس در دانشگاه های آمریکا، به زبان انگلیسی ترجمه شد ولی پس از مدتی با توجه به این که جای خالی آن حتی در بین شیعیان و فارسی زبانان نیز احساس شد، اصل کتاب در ایران بارها به چاپ رسید.
بنابر روایت ایرنا، سید حسین نصر درباره انگیزه تالیف این کتاب را رفع غرض‌ورزی، تعصب و تحریف‌هایی دانست که از سوی برخی دانشمندان غربی در معرفی اسلام و به ویژه مذهب تشیع صورت می‌گیرد. به گفته وی این محققان اغلب با تکیه بر منابع اهل سنت و یا معرفی فرقه‌هایی نظیر اسماعیلیه به جای شیعه دوازده‌امامی، تصویری نادرست و ناقص از تشیع ارائه می‌دادند. حتی در محافل غربی، شیعه به عنوان بدعتی در دین و ساخته دشمنان اسلام تلقی می‌شد. از این رو، نگارش منبعی موثق و جامع برای آشنایی محافل علمی غرب با حقیقت تشیع، ضرورتی انکارناپذیر بود.
نصر در مقدمه کتاب نوشت: علامه طباطبایی با زبانی ساده، تقریباً تمام جوانب شیعه را از تاریخ گرفته تا حکمت و عرفان، توضیح داده و در صفحاتی معدود، بسیاری از مهم‌ترین حقایق معارف اسلامی و شیعی را بیان کرده‌اند. با چاپ این اثر برای بار اول، علاقه‌مند فارسی زبان می‌تواند با مطالعه یک کتاب به رئوس تفکر شیعی احاطه یافته و کلیدهایی جهت باز کردن راه‌های تحقیق و تفحص بعدی به‌دست آورد.
وی افزود: در واقع این اثر نفیس، راهنمایی است که با کمک آن فردی که تاکنون با جهان معنوی شیعه نامانوس بوده، می‌تواند در این عالم وسیع قدم نهد و با اتکای به این راهنمای موثق یقین داشته باشد که گمراه نخواهد شد؛ بلکه با توسل به این حبل متین، به مقصد نهایی خواهد رسید.
این شاگرد علامه طباطبایی درباره ضرورت این کتاب نوشت: تمام مراتب علم و معرفت شیعی از نحوه پیدایش تاریخی آن و فقه و شریعت تا لطیف‌ترین حقایق معنوی به زبانی بس ساده که می‌تواند فقط متعلق به یک استاد واقعی باشد، در چهار فصل کلی جمع آوری شده و برای بار اول به زبان فارسی، بحثی با چنین جامعیت و در لباسی این چنین ساده آراسته شده و به جامعه ایرانی که اکنون از هر زمان بیشتر محتاج به خودشناسی و ارشاد است، عرضه شده است که این مهم فقط می‌توانست از فکر و قلم توانایی با جامعیت و کمال علامه طباطبایی تراوش کند.
منبع شیعه شناسی در آمریکا و ژاپن
علامه طباطبایی با این کتاب به عنوان اولین کسی شناخته می‌شود که شیعه‌شناسی را به صورت رسمی در قم آغاز کرد. کتاب شیعه در اسلام به عنوان منبع اصلی در رشته شیعه‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان، همچون دانشگاه‌های آمریکا و ژاپن و همچنین در آموزشگاه های شناخت مذاهب تدریس شد. این کتاب به عنوان یک منبع مطمئن برای معرفی مذهب شیعه به بسیاری از زبان های زنده دنیا ترجمه شده است.
این کتاب از یک مقدمه و سه بخش و یک خاتمه تشکیل شده است که بخش اول به کیفیت پیدایش و نشو و نمای شیعه، از آغاز پیدایش تا قرن چهاردهم هجری اختصاص دارد و سپس انشعابات شیعه همچون زیدیه، اسماعیلیه، مزاریه و دروزیه بیان شده است. در بخش دوم، راه های تفکر مذهبی شیعه از راه های ظواهر دینی، بحث عقلی و کشف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است و در بخش سوم نیز اصول اعتقادات اسلامی از نظر شیعه ۱۲ امامی تحت عناوین خداشناسی، پیامبرشناسی، معادشناسی و امام شناسی مطرح شده است.
ویژگی‌های کتاب شیعه در اسلام
کتاب «شیعه در اسلام» از ویژگی‌هایی برخوردار است که آن را به اثری ماندگار و مرجع در حوزه شیعه‌شناسی تبدیل کرده است که می تواند به این موارد اشاره کرد:
۱. رویکرد علمی و مستند
علامه طباطبایی در این کتاب، از موضعی کاملاً علمی و به دور از هرگونه تعصبات مذهبی به بررسی و تبیین مبانی، تاریخ و معارف تشیع پرداخته است. استناد دقیق به منابع معتبر اسلامی و ارائه استدلال‌های منطقی و عقلانی، از ویژگی‌های مهم این رویکرد علمی است که به خواننده اطمینان می‌بخشد با پژوهشی دقیق و بی‌طرفانه مواجه است.
۲. بیان روشن و نظام‌مند
علامه با تقسیم مطالب در قالب مقدمه، سه بخش اصلی و خاتمه و همچنین استفاده از زبان روشن و قابل فهم، توانسته است مطالب پیچیده و عمیق را به گونه‌ای ارائه دهد که برای طیف وسیعی از خوانندگان، از محققان و دانشگاهیان گرفته تا عموم علاقه‌مندان به معارف اسلامی، قابل استفاده و فهم باشد. این نظام‌مندی و وضوح بیان، از سردرگمی خواننده جلوگیری کرده و به درک بهتر مفاهیم کمک شایانی می‌کند.
۳. ترکیب تاریخ، کلام و عرفان
علامه طباطبایی با تسلط کم‌نظیر خود بر علوم مختلف اسلامی، توانسته است ابعاد گوناگون تشیع، شامل تاریخ پیدایش و تطور آن، مبانی کلامی و اعتقادی، و همچنین جنبه‌های عرفانی و معنوی آن را در هماهنگی کامل با یکدیگر مورد بررسی قرار دهد. این جامعیت و نگرش چندبعدی، تصویری کامل و دقیق از مذهب تشیع ارائه می‌دهد و نشان‌دهنده عمق و غنای این مکتب فکری و دینی است.
۴. پاسخ به شبهات
کتاب «شیعه در اسلام» در ضمن تبیین مبانی و معارف تشیع، به بسیاری از پرسش‌ها و شبهاتی که در طول تاریخ درباره این مذهب مطرح شده است، پاسخ‌های مستدل و قانع‌کننده ارائه داده است. علامه با آگاهی کامل از دیدگاه‌های مختلف و با استناد به منابع معتبر، به رفع ابهامات و دفاع از حقانیت مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام) پرداخته است و نقش مهمی در روشنگری و زدودن تصورات نادرست ایفا کرده است.
خلاصه‌ای از کتاب
علامه طباطبایی در مقدمه کتاب به تبیین مفاهیم اساسی نظیر دین، اسلام و معنای خاص شیعه پرداخته و زمینه را برای ورود به مباحث اصلی فراهم ساخته است. وی در بخش اول به کیفیت پیدایش و نمای شیعه پرداخته و ضمن بررسی تاریخی شکل‌گیری و گسترش مذهب تشیع از صدر اسلام تا قرن چهاردهم هجری، به مسائلی همچون جانشینی پیامبر(ص)، خلافت حضرت علی (ع)، انتقال خلافت به معاویه و تحولات تاریخی شیعه در طول قرون مختلف اشاره کرده است که در ادامه، انشعابات مختلف شیعه نظیر زیدیه، اسماعیلیه، نزاریه، مستعلیه و دروزیه را توضیح داده است.
وی در بخش دوم به بررسی و مقایسه سه طریق اصلی تفکر مذهبی در مکتب شیعه پرداخته که طریق اول، ظواهر دینی (نقل) است. در این روش، فهم متون دینی یعنی قرآن و سنت بر اساس ظاهر الفاظ و روایات صورت گرفته و به اقسام مختلف ظواهر دینی اشاره کرده است. طریق دوم نیز بحث عقلی است که علامه به جایگاه عقل و استدلال‌های فلسفی در فهم و تبیین معارف دینی از منظر شیعه پرداخته و بر عقل‌گرایی این مذهب تأکید کرده است. وی تلاش های شیعه در حفظ و توسعه فلسفه اسلامی و معرفی نوابغی همچون کلینی، علامه حلی، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ مرتضی انصاری و صدرالمتألهین شیرازی را دلیلی بر این مدعا دانسته است.
طریق سوم عبارت است از کشف و شهود که علامه در این روش، به جایگاه عرفان و شهود قلبی در رسیدن به حقایق دینی از دیدگاه شیعه اشاره کرده و طریق نفس و پرداختن به آن را راهی برای خداشناسی و عرفان واقعی معرفی کرده است. وی، سرچشمه اصلی عرفان اسلامی را قرآن، سنت و کلمات حضرت علی (ع) دانسته است.
بخش سوم نیز به اصول اعتقادات اسلامی از نظر شیعه دوازده امامی اختصاص دارد که مهم‌ترین و حجیم‌ترین قسمت کتاب است و علامه در تشریح تفصیلی اصول اعتقادات مذهب تشیع دوازده‌امامی به مباحثی نظیر خداشناسی (توحید)، پیامبرشناسی(نبوت)، معادشناسی و امام شناسی (امامت) پرداخته است. وی در بخش پایانی کتاب، به پیام معنوی شیعه، یعنی خداشناسی و راه رسیدن به سعادت و رستگاری از طریق معرفت نفس و قرب الهی اشاره کرده و جهانیان را به پیمودن این مسیر دعوت کرده است.
