ورود ناو هواپیمابر یو‌اس‌اس جرالد فورد به آب‌های منطقه آمریکای لاتین مرحله تازه‌ای را در تنش میان ایالات متحده و ونزوئلا رقم زده است.

این بزرگ‌ترین حضور نظامی آمریکا در منطقه از زمان حمله به پاناما در سال ۱۹۸۹ محسوب می‌شود. نیکولاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا هم، مانند مانوئل آنتونیو نوریگا، رئیس‌جمهور پاناما در آن زمان، با اتهام قاچاق مواد مخدر روبه‌رو است و این اتهام را رد می‌کند.

واشنگتن با اعزام بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین ناو هواپیمابر جهان به نزدیکی سواحل ونزوئلا، ابهاماتی درباره نیت واقعی خود ایجاد کرده است، اما در کاراکاس همه چیز نشان از آماده‌سازی برای رویارویی دارد.

ولادیمیر پادرینو لوپز، وزیر دفاع ونزوئلا، هفته گذشته از «استقرار گسترده» نیروهای زمینی، دریایی، هوایی، رودخانه‌ای و موشکی، و همین‌طور نیروهای شبه‌نظامی داوطلب مردمی در سراسر کشور، برای آنچه او تهدید علیه دولت مادورو خواند، خبر داد.

لوپز در پیام تلویزیونی خود گفت مادورو دستور استقرار «حدود ۲۰۰ هزار» سرباز را به عنوان بخشی از این عملیات صادر کرده است.

از نگاه بسیاری ورود «ابَرناو هواپیمابر» آمریکا به منطقه، تشدید کارزار نظامی دولت دونالد ترامپ علیه آنچه او «کارتل‌های مواد مخدر فعال در ونزوئلا» خوانده، تلقی می‌شود. این کارزار تاکنون جان بیش از ۷۵ نفر را در قایق‌ها و شناورها گرفته است.

اما شماری از تحلیلگران احتمال می‌دهند که این اقدام بخشی از استراتژی گسترده‌تری باشد که هدف آن تضعیف یا حتی سرنگونی دولت مادورو است که پس از انتخابات جنجالی سال گذشته و اتهام تقلب در آن از سوی نیروهای مخالف و سازمان‌های بین‌المللی، واشنگتن آن را نامشروع می‌داند.

آیا ارتش ونزوئلا تحت فرمان نیکولاس مادورو می‌تواند در برابر حمله بزرگ‌ترین قدرت نظامی جهان مقاومت کند؟

«ارتش تنها سایه‌ای از گذشته است»

مادورو در ماه سپتامبر اعلام کرد بیش از هشت میلیون نفر برای دفاع از ونزوئلا نام‌نویسی کرده‌اند و حتی اشاره کرد که می‌تواند نیرویی شبه‌نظامی با همین تعداد را مسلح کند.

کارشناسان درباره این اعداد به شدت ابراز تردید کرده‌اند.

جیمز استوری، نماینده پیشین امور ونزوئلا مستقر در سفارت آمریکا در بوگوتا (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳)، به بی‌بی‌سی‌ موندو گفت: «این درست نیست. رقم واقعی بسیار پایین‌تر است. مادورو سال گذشته حتی نتوانست چهار میلیون رای جمع کند. ارتش هم نرخ بالایی در فرار از خدمت دارد».

طبق گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، ونزوئلا حدود ۱۲۳ هزار نیروی فعال، ۲۲۰ هزار نیروی شبه‌نظامی و ۸ هزار نیروی ذخیره دارد.

جیمز استوری می‌گوید ارتش ونزوئلا معمولا آموزش منظمی ندارد، نگهداری و تعمیرات تجهیزات آن هم به صورت مرتب انجام نمی‌شود و بسیاری از شبه‌نظامیان هوادار دولت حتی سلاح در اختیار ندارند: «شاید چند واحد توانمند (برای جنگیدن) در ارتش باقی مانده باشد، اما به عنوان یک نیروی رزمی، چندان کارآمد نیستند».

او می‌افزاید ارتش ونزوئلا «تنها سایه‌ای از گذشته» است، اما اذعان می‌کند که این کشور «برخی منابع منحصربه‌فرد در منطقه» دارد.

هرچند ارتش آمریکا در مقایسه با ونزوئلا قدرت بسیار بیشتری دارد، اما کاراکاس در ظاهر همچنان به تجهیزات پیشرفته نظامی دسترسی دارد.

علاوه بر حدود ۲۰ جنگنده سوخو که هوگو چاوز در سال ۲۰۰۶ از روسیه خرید، ونزوئلا در دهه ۱۹۸۰ هم بیش از ده جنگنده اف-۱۶ از آمریکا دریافت کرد. در آن زمان کاراکاس یکی از متحدان نزدیک واشنگتن در منطقه بود.

استوری می‌گوید: «جنگنده‌های سوخو از هر هواپیمای دیگری در منطقه (آمریکای لاتین) برترند و بعضی از آن‌ها هنوز عملیاتی‌اند. از میان اف-۱۶ها، احتمالا یکی‌دو فروند همچنان کار می‌کنند».

موشک‌های ضدهوایی و پهپادها

مادورو اواخر اکتبر و در اوج تنش با آمریکا، اعلام کرد که ونزوئلا پنج‌هزار موشک ضدهوایی «ایگلا-اس» ساخت روسیه را در «موقعیت‌های کلیدی پدافند هوایی» مستقر کرده است.

او در یک مراسم نظامی که از تلویزیون پخش شد، گفت: «هر ارتشی در دنیا از قدرت ایگلا-اس آگاه است».

موشک‌های ایگلا-اس سامانه‌های دفاع هوایی قابل حمل با برد کوتاه و ارتفاع پایین‌اند و توانایی هدف قراردادن موشک‌های کروز، پهپادها، بالگردها و هواپیماهای کم‌ارتفاع را دارند.

ونزوئلا همچنین به خودروهای زرهی چینی وی‌ان-۴ مجهز است و در سال‌های اخیر به تنها کشور آمریکای جنوبی با پهپادهای تهاجمی مسلح تبدیل شده است؛ پهپادهایی که نیکلاس مادورو در رژه نظامی سال ۲۰۲۲ به نمایش گذاشت.

پهپادهای «آنتونیو خوزه د سوکره ۱۰۰ و ۲۰۰» ساخت ونزوئلا هستند که بر اساس نسخه‌های به‌روز‌شده پهپادهای ایرانی طراحی شده‌اند.

ونزوئلا همچنین قایق‌های تندرو تهاجمی «پیکاپ-۳» ساخت ایران را دریافت کرده که به پرتابگرهای موشک ضد کشتی مجهز هستند.

در کنار این‌ها، سامانه‌های موشکی زمین‌به‌هوای پانتسیر-اس۱ و بوک-ام۲ای نیز قرار می‌گیرد که به گفته الکسی ژوراولف، نماینده پارلمان روسیه و معاون اول کمیته دفاعی دوما، اخیرا با هواپیماهای ترابری به کاراکاس منتقل شده‌اند.

اما به گفته آندری سربین پونت، تحلیلگر روابط بین‌الملل در حوزه سیاست خارجی و دفاعی و رئیس «هماهنگ‌کننده منطقه‌ای تحقیقات اقتصادی و اجتماعی»، بخش زیادی از این تجهیزات فقط روی کاغذ وجود دارد.

او به بی‌بی‌سی موندو گفت: «بین آنچه ونزوئلا روی کاغذ دارد و تجهیزاتی که واقعا عملیاتی است، تفاوت بزرگی وجود دارد».

شبکه‌ای که می‌توان «به سادگی» از کار انداخت

در حالی که برخی گزارش‌ها از احتمال حملات مستقیم در خاک ونزوئلا حکایت دارند، سامانه‌های دفاع ضد هوایی این کشور بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته‌اند.

با این حال، آندری سربین پونت می‌گوید بخش بزرگی از این شبکه از کار افتاده یا با فناوری آمریکا «به سادگی قابل خنثی‌سازی» است؛ از جمله سامانه‌های موشکی پدافند هوایی پیچورا ساخت روسیه که فناوری آن به دهه ۱۹۶۰ بازمی‌گردد.

ونزوئلا همچنین سامانه‌های موشکی بوک را در اختیار دارد که اطراف کاراکاس مستقر شده‌اند و کارآمدترند، اما به گفته سربین پونت، برای ایالات متحده نیز خنثی‌کردن آن‌ها کار دشواری نخواهد بود.

او توضیح می‌دهد: «علاوه بر این، میزان آمادگی این سامانه‌ها به دلیل کمبود قطعات یدکی بسیار پایین است.»

سربین پونت درباره پنج‌هزار موشک ایگلا-اس که مادورو در اواخر اکتبر درباره آن صحبت کرد، می‌گوید رقم اعلام‌شده درست است.

«اما فقط حدود ۷۰۰ پرتابگر ایگلا-اس در اختیار دارد که البته همچنان رقم بزرگی است و باید نگران آن بود، زیرا اگر به دست گروه‌های مسلح وابسته به دولت برسد، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. نه الزاما برای عملیات آمریکا، بلکه برای پروازهای غیرنظامی یا هر بالگرد و هواپیمایی که در ارتفاع پایین حرکت می‌کند.»

«جنگ طولانی»

به گفته او، راهبرد کنونی دولت مادورو این است که القا کند پس از حمله احتمالی آمریکا، این تسلیحات می‌تواند در میان مردم ونزوئلا توزیع شود.

برخی به ویژه نگران‌اند که این سلاح‌ها به گروه‌های مسلحی مانند «ارتش آزادی‌بخش ملی» یا شاخه‌های جداشده از فارک برسد.

هدف چنین راهبردی، تهدید به ایجاد بی‌ثباتی و آشوب در ونزوئلا برای هرگونه دولت انتقالی در آینده است.

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که مادورو و حلقه نزدیکان او خود را برای «جنگ چریکی» آماده می‌کنند.

دیوسدادو کابیو، وزیر کشور ونزوئلا، در ماه سپتامبر تهدید کرد که کشورش آماده یک «جنگ طولانی» است.

چندی بعد، دولت مادورو به نیروهای مسلح ملی ونزوئلا دستور داد به ساکنان مناطق فقیر آموزش استفاده از سلاح بدهند.

اما جیمز استوری، سفیر پیشین آمریکا، امکان پیوستن مردم به چنین کارزاری را بعید می‌داند: «مادورو نه در میان نظامیان و نه در میان مردم محبوبیت چندانی ندارد، به همین دلیل تصور نمی‌کنم مردم در یک جنگ چریکی از او پیروی یا حمایت کنند».

او بار دیگر یادآوری می‌کند که مادورو «در انتخابات گذشته حتی نتوانست چهار میلیون رای به دست آورد».

بر اساس اعلام «شورای ملی انتخابات» که زیر نظر دولت کار می‌کند، نیکولاس مادورو حدود ۶/۴ میلیون رای کسب کرده، اما این رقم از سوی بخشی از مخالفان و بسیاری از نهادهای بین‌المللی مورد تردید قرار گرفته است.

ونزوئلا تا چه حد برای یک درگیری آماده است؟

با وجود آن که دولت ونزوئلا هر روز لحن جنگ‌طلبانه و ضدآمریکایی خود را تندتر می‌کند، آندری سربین پونت معتقد است ارتش این کشور برای یک درگیری واقعی آماده نیست.

او توضیح می‌دهد که نیروی مسلح ملی در ۲۵ سال گذشته با تکیه بر مفهومی نظامی به نام «مرحله‌بندی جنگ» عمل کرده است؛ مفهومی با این فرض که یک درگیری به تدریج و در قالب چند فاز یا مرحله قابل کنترل پیش می‌رود.

در مرحله نخست، دوره‌ای از بی‌ثباتی داخلی شکل می‌گیرد که به زعم دولت، ناشی از دخالت یک قدرت خارجی است. در مرحله دوم، پای یک کشور همسایه به میان کشیده می‌شود و «درگیری میان دو طرف هم‌سطح» ایجاد می‌کند؛ وضعیتی که در نهایت می‌تواند به مداخله آمریکا منجر شود.

سربین پونت می‌گوید: «این روند به مرحله چهارم یعنی مقاومت مردمی طولانی‌مدت منجر می‌شود؛ مرحله‌ای که در آن انتظار می‌رود نیروهای نظامی ازهم‌پاشیده و دیگر گروه‌های اجتماعی، سلاح‌ها را در دست نگه دارند و میان جمعیت پراکنده شوند تا علیه اشغال آمریکا جنگ چریکی به راه بیندازند».

او ادامه می‌دهد: «در یک درگیری با یک کشور همسایه – برای نمونه کلمبیا یا برزیل – سامانه‌های تسلیحاتی متعارف ونزوئلا می‌توانند بسیار مفید باشند».

اما تاکید می‌کند که این تسلیحات برای آمریکا «هیچ‌گونه تهدید جدی» ایجاد نمی‌کند.