به گزارش خبرنگار مهر، سیدعبدالکریم حسن‌پور شامگاه گذشته در نشست مجازی «بازخوانی معرفتی و اجتماعی حجاب در قرآن» که به همت کانون فرهنگی دانشجویی حوراء دانشگاه شهرکرد و با دبیری علمی اصغر طهماسبی بلداجی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد برگزار شد با اشاره به اینکه از ساده‌ترین حرکات فردی تا پیچیده‌ترین رفتارهای اجتماعی انسان به‌عنوان موجود مختار، برآمده از یک مبنای ذهنی و ادراک نظری پیشین است، اظهار کرد: علمای فلسفه، منطق و اخلاق قائل به این گزاره هستند که «هر رفتار اختیاری انسان ریشه در فهم ذهنی و باور درونی دارد و حتی انسان خود ممکن است متوجه این زمینه و پیشینه ذهنی هم نشود».
این نویسنده و پژوهشگر بین‌المللی با استناد به فراز «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» (اسراء/۳۶)، ادامه داد: انسان مختار هر آنچه شنید و دید و احساس کرد باید پاسخگو باشد یعنی انسان نسبت به اداراکات پیشینی خود باید مسئولیت بپذیرد و پاسخگویی داشته باشد.
حجاب یک انتخاب و یک رفتار عینی برای انسان مختار است
حسن‌پور با یادآوری اینکه بر همین مبنا حجاب به عنوان یک انتخاب و یک رفتار عینی برای انسان مختار محسوب می‌شود و ریشه در حال باطنی هر فرد دارد، افزود: حجاب در اینجا به معنی ستر و پوشش و مراقبت در هر سطح است که یک رفتار محسوب می‌شود و برخاسته از یک مفهوم ذهنی است و یک سطح از حجاب، ریشه در عفاف درونی دارد.
وی تأکید کرد: عفاف یک مفهوم عام با چندین مصداق اعم از کنترل نگاه، کنترل شهوت و … است و حجاب یکی از مصادیق اخص عفاف است یعنی باید گفت که عفاف عام و حجاب خاص است و با این توضیح، یک فرد با حجاب لزوماً ممکن است عفیف نباشد اما یک فرد عفیف، حتماً حجاب دارد. یعنی حجاب ممکن است تحت شرایطی مثلاً اقتضایی، جبر حکومتی یا خانواده و… محقق شود و اساساً برخاسته از درون نباشد، اما هر شخص عفیف، عفت او اقتضا می‌کند که رعایت حجاب را داشته باشد.
حجاب نیز از مظاهر بیرونی و رفتاری عفاف است
حسن‌پور با تأکید بر نگاه فراجنسیتی به مقوله حجاب فارغ از یک مبحث زنانه در این بحث، ادامه داد: عفاف یک حالت درونی، کیفیتی از حیا، خویشتنداری و مرزبندی در نگاه، گفتار و رفتار است و حجاب نیز یکی از مظاهر بیرونی و رفتاری عفاف به‌شمار می‌رود.
وی با استناد به دیدگاه مفسران ذیل آیات مربوط به حجاب و عفاف، افزود: تعبیر «ذَٰلِکَ أَزْکَیٰ لَهُمْ» در آیه ۳۰ سوره مبارکه نور نشان می‌دهد که حجاب و عفاف برای تزکیه است و ریشه در پاکی باطن دارد. حجاب و عفاف درجاتی دارند و اگر عفاف را طیفی از یک تا ۱۰۰ یعنی از یک فهم ابتدایی تا بلوغ اخلاقی در نظر بگیریم، حجاب نیز به تناسب، با عفاف متفاوت خواهد شد و این مهم در روایات نیز مورد تأکید است.
حسن‌پور یادآور شد: انسان هر چقدر بینش عمیقی نسبت به دین داشته باشد، ظهور بیرونی دینداری او بیشتر خواهد بود بنابراین کسی که فطرتش سالم و نگاهش محترمانه و عفیفانه است خواه ناخواه حجابی متناسب با این بینش خواهد داشت حتی اگر قالبی ساده و بی‌تظاهر را برگزیند. اما کسی که به درون‌مایه عفاف و از درون ملتزم نباشد هر چقدر هم در ظاهر پوشیده باشد، به حجاب حقیقی متصف نخواهد بود.
تخلف از حجاب برخاسته از نقص در فهم یا ضعف در ایمان است
این استاد حوزه و دانشگاه در خصوص تخلف انسان‌ها از حجاب، بیان کرد: البته اینکه هر بی‌حجابی را بی‌عفت هم بدانیم، از واقعیت دور است و بر طبق معارف قرآنی و روایی و البته تصریح علوم روانشناختی و جامعه‌شناختی، هر تخلف از حجاب یا برخاسته از نقص در فهم دین و یا برخاسته از نقص در ایمان است. به دیگر سخن، هر گسست میان عفاف و حجاب یا ناشی از تناقض معرفتی و یا برخاسته از ضعف ایمان و التزام درونی است.
حسن‌پور با اشاره به وضعیت حجاب در جامعه امروز و تأکید بر اینکه آلودگی‌های بیرونی ریشه در نقص تزکیه درونی دارد، افزود: ریشه مهم و مُعظَم چالش امروز حجاب این است که در سایه نقص معرفتی و آسیب منشأ درونی، یک مسئله ریشه‌ای، شرعی و حکم اخلاقی عفاف و نگاه را به یک مسئله صرفاً شکلی و ظاهری تقلیل دادیم و لذا دچار سو فهم در مقوله حجاب و عفاف شدیم.
این نویسنده و پژوهشگر بین‌المللی تصریح کرد: حجاب و عفاف اولاً و بالذات، یک حقیقت انسانی هم زنانه و هم مردانه بوده و حکمی صرفاً زنانه نیست، در قرآن کریم نیز غض بصر را از مردان آغاز کرده و حجاب را به عنوان یک موضوع بیرونی و نه مسئله جنسیتی مطرح کرده است.
کُددهی‌های قرآن درباره فلسفه حجاب در آیه «جلباب»
حسن‌پور ادامه داد: در آیه جلباب (احزاب/۵۹) خداوند متعال خطاب به پیامبر (ص) امر می‌کند که در وهله اول نزدیک‌ترین زنان یعنی همسران و دخترانش را به حجاب دعوت کند و در مرحله بعدی زنان جامعه اسلامی به این امر توصیه می‌شوند. حکمت دستور الهی مبنی بر پوشش جلابیب زنان این است که بهانه به دست بیماردلان و مزاحمان عفت عمومی ندهید لذا فلسفه پوشش، جنسیتی نیست بلکه انسانی، اخلاقی و اجتماعی است.
وی ادامه داد: بر طبق این آیه شریفه و آیات قبلی و بعدی، بانویی که با جلابیب خودش را بپوشاند، به عنوان انسانی صاحب کرامت شناخته می‌شود لذا مزاحمتی برای او ایجاد نمی‌شود و امنیت اجتماعی برای بانوان برقرار خواهد شد.
این نویسنده و پژوهشگر بین‌المللی با یادآوری اینکه حجاب یک امر اختیاری است و ریشه در درون دارد یعنی بدون باور قبلی هیچ انتخابی صورت نمی‌گیرد، افزود: درجات حجاب متفاوت و تابعی از درجه عفاف است که ریشه در درون دارد و گسست میان ظاهر و باطن یا ناشی از ضعف معرفتی یا ضعف ایمان است. اگر حجاب از عفاف جدا شود، نه تنها هویت‌ساز نخواهد شد بلکه تبدیل به چالش اجتماعی می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه قرآن کریم حجاب را در متن امنیت اخلاقی و سلامت جامعه و نه در دل اجبار و الزام ظاهری مطرح می‌کند، ادامه داد: آیه جلباب در بافت آیه ۵۹ از سوره احزاب مطرح شده و برای دریافت بهتر آیه خوب است آیات قبلی و بعدی مورد دقت قرار گیرد و سیاق این آیات حاکی از آن است که حجاب را در دل یک مسئله اجتماعی مطرح کرده و روشن می‌کند که قرآن حجاب را امنیت اجتماعی برای زن در جامعه ناامن آن زمان می‌داند.
حجاب، سپر امنیت اخلاقی و اجتماعی کل جامعه است
حسن‌پور تصریح کرد: اگر آیه جلباب در چنین فضایی مطرح نمی‌شد این شائبه وجود داشت که حجاب و پوشش یک محدودیت برای زن است اما بافت مجموع این آیات نشان می‌دهد که پوشش زن باعث می‌شود تکریم شود و مورد آزار و اذیت در جامعه قرار نگیرد.
وی با تأکید بر ضرورت استناد به منظومه قرآنی در مسئله حجاب، بیان کرد: قرآن نمی‌گوید که زن دیده نشود و وارد جامعه نشود بلکه قائل است درست ظاهر شود یعنی به تصریح آیه به عنوان یک زن عفیف صاحب کرامت در جامعه جلوه کند تا کسی جرئت تعرض پیدا نکند؛ مفهوم آیه جلباب این است که زن باید در دل جامعه باشد اما به‌گونه‌ای که در پرتو کرامت اخلاقی و هویت انسانی به صورت درست دیده شود.
حسن‌پور با یادآوری اینکه ظرافت‌های واژگانی آیات قرآن را کمتر مورد توجه قرار دادیم و دچار سو برداشت شدیم، افزود: باید در ساختار آیات دقت کرد و غفلت از این نکات در گفتارها و نوشتارها منجر به برداشت‌هایی آمیخته با نگاه‌های هیجانی و بعضاً تهاجمی و تقابلی شده است.
دعوت قرآن به حضور اجتماعی زنان با هویت اصیل و محترمانه
وی ادامه داد: در تفسیر کشاف ذیل این آیه می‌خوانیم که زن باید با هویت عفیفانه شناخته شود، یعنی الزام به عفیف بودن نمی‌کند بلکه می‌گوید زن باید به عنوان یک عفیف شناخته شود تا مورد تعرض قرار نگیرد، بنابراین هدف آیه نیست که زن در خانه پنهان شود و در جامعه حضور نیابد و نقش اجتماعی نپذیزد، بلکه قائل است زنان باید با هویت اصیل و محترمانه و نه با جنسیت زنانه در جامعه حاضر شوند.
حسن‌پور با اشاره به اینکه اصول و مبانی فراوانی از دل این آیه برداشت می‌شود، ادامه داد: بر طبق نص صریح آیه در فراز «ذَٰلِکَ أَدْنَیٰ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ»، حجاب سپر امنیت اجتماعی است و «اذیت» را از انسان‌ها دور می‌کند. واژه اذیت در ادبیات عرب هر گونه اذیت رفتاری و کلامی تا تعرض را شامل می‌شود و توصیه زنان به پوشش برای تضمین سپر امنیت اخلاقی جامعه است. قرآن تأکید می‌کند که حجاب نه برای محدودسازی زن بلکه محدود کردن آزارهای اجتماعی است.
وی با تصریح اینکه محور حکم در این آیه صرفاً زن نیست بلکه کل جامعه است، توضیح داد: حجاب حکمی برای انتظام و امنیت جامعه است، همانطور که بسیاری رفتارها همچون ربا، دزدی، فحشاء و … حرام شمرده شده تا نظام جامعه حفظ شود، حجاب نیز در راستای تأمین این نظام باید حفظ شود.
حسن‌پور با بیان اینکه امروز حجاب از یک مسئله اجتماعی به پوشش فردی تقلیل داده شده و این یک خطای بزرگ فرهنگی است، افزود: نتیجه این شد که مردان گمان کنند هیچ مسئولیتی در قبال حجاب ندارند زیرا مقوله‌ای زنانه است، جامعه نیز مسئولیتی نپذیرفت و تمام بار مسئولیت حجاب متوجه زنان شده است در حالی که قرآن ابتدا مردان و سپس زنان را به غض بصر امر می‌کند یعنی مسئولیت ابتدا بر دوش مردان گذاشته شده و سپس به زنان امر شده است.
خطای بزرگ فرهنگی در تقلیل حجاب به یک امر فردی
وی با تصریح اینکه قرآن در مقوله عفاف و حجاب یک الگوی مشارکتی ارائه می‌دهد، افزود: مرد، زن، جامعه، حکومت و فرهنگ همه در کنار هم مسئولند در حالی که بار حجاب در جامعه ما خواسته یا ناخواسته تماماً بر دوش زن نهاده شده و معتقدم این بزرگ‌ترین تقلیل سطح حجاب و بزرگ‌ترین کج‌فهمی در این مقوله است که تاوانش ادامه دارد.
حسن‌پور قصور در تبیین حجاب را متوجه دانشگاهیان و حوزویان، مبلغان، دانش‌پژوهان، رسانه‌ها و … دانست و اضافه کرد: نظام اخلاقی جامعه بر حجاب استوار است و بدون آن، جامعه ناقص خواهد ماند. در نگاه قرآن کریم اخلاق جنسی مانند یک فضا و اتمسفر است و نمی‌توان اکسیژن را از این فضا گرفت بلکه همه با هم هستند.
وی ادامه داد: جامعه اگر نگاهش، زبانش و اخلاقش کنترل و رفتار زنان و مردانش اصلاح نشود، عفاف درونی ترویج و کرامت انسانی فهم نشود، فضاهای اجتماعی سالم‌سازی و رسانه‌ها کنترل نشود، حجاب تنها می‌ماند. تک‌ستونی بودن حجاب باعث خواهد شد که با هر بادی بلرزد یعنی حجاب بدون عفاف و امنیت اخلاقی یک سازه متزلزل ناتمام است.
چگونه حجاب را از تنش و نزاع خارج کنیم
حسن‌پور با تأکید بر اینکه نگاه قرآن در مسئله ححاب درست دیدن و درست دیده شدن زن است، توضیح داد: تا زمانی که انسان‌شناسی و اخلاق اجتماعی احیا نشود، حجاب به تنش و نزاع در جامعه تبدیل خواهد شد و محور حکم در آیات حجاب، جامعه و نه یک جنسیت خاص است. حجاب بدون احکام اخلاقی و اجتماعی یک تکلیف مستأصل است که هیچکس سراغش نمی‌رود.
این نویسنده و پژوهشگر بین‌المللی با ابراز تأسف از اینکه ما حجاب را از شاخه گرفتیم و نه از ریشه، افزود: ریشه حجاب در کرامت، انسان‌شناسی و عفاف است لذا اگر ریشه احیا شود میوه حجاب نیز به ثمر می‌نشیند و کل جامعه آن را می‌پذیرد و حجاب دیگر به نزاع و تنش تبدیل نخواهد شد.
یادآور می‌شود، در این نشست مجازی که با استقبال و مشارکت بالای اساتید و دانشجویان دانشگاه شهرکرد همراه بود، برخی حاضران نیز به بیان پرسش‌ها، نظرات و دیدگاه‌های خود درباره حجاب و عفاف پرداختند.
