اظهارات غیرهمسو و بعضا متناقض از سوی مقام‌های مختلف دولتی درباره قیمت تمام‌شده بنزین موجب شکل‌گیری ابهام قابل‌توجهی شده است. این تناقض‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که بحث اصلاح ساختار یارانه سوخت و احتمال تغییر نظام سهمیه‌بندی، در دستور کار دولت قرار دارد و هرگونه عدد و رقم درباره هزینه واقعی بنزین می‌تواند پیامد مستقیم بر این تصمیمات داشته باشد.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در حاشیه جلسه هیات دولت، در روز چهارشنبه ۲۱ آبان عنوان کرد: «نمی‌توانیم اجازه دهیم بنزینی که برای دولت حدود ۳۰ هزار تومان در هر لیتر هزینه دارد، به‌صورت قاچاق از کشور خارج شود.»
اما او در نشست خبری روز سه‌شنبه ۲۷ آبان درباره طرح جدید بنزینی گفت: «دولت ناگزیر است شش میلیارد دلار برای واردات بنزین هزینه کند و از طرفی قیمت تمام‌شده بنزین حدود ۷۰ هزار تومان است.»
همچنین محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهوری، در آبان ماه سال جاری در جمع خبرنگاران گفت: «نرخ هر لیتر بنزین برای دولت ۳۴ هزار تومان تمام می‌شود.»
این اختلاف بیش از دو برابری در فاصله‌ای بسیار کوتاه، به‌خودی‌خود پرسش‌های مهمی درباره دقت محاسبات و وجود یک روش شفاف در اعلام قیمت‌ها ایجاد کرده است.
قیمت تمام‌شده بنزین در پالایشگاه‌ها چقدر است؟
در برابر این اظهارات، اطلاعات منتشرشده در سامانه کدال که گزارش‌های رسمی مالی پالایشگاه‌هاست تصویر متفاوتی ارائه می‌کند. بر اساس صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی، قیمت تمام‌شده تولید بنزین در پالایشگاه‌های کشور حدود ۳۰ هزار تومان به‌ازای هر لیتر با احتساب نفت خام است.
در تصویر زیر برای نمونه گزارش فعالیت ماهانه پالایشگاه تهران آورده شده است.
همان‌طور که از تصاویر مشخص است، نفت خام توسط این پالایشگاه خریداری شده است. به عنوان مثال قیمت هر لیتر نفت خام خریداری شده توسط این پالایشگاه از ابتدای سال مالی تا تاریخ ۳۱ مرداد ماه حدود ۲۶ هزار تومان بوده است. این در حالی است که اگر پالایشگاه‌ها تنها حق‌العمل کاری می‌کردند، نباید موضوع خرید نفت خام در گزارش فعالیت آنها مشاهده می‌شد.
این ارقام مستند و حسابرسی‌شده هستند و برخلاف اظهارات شفاهی مقام‌ها، بر اساس داده‌های واقعی هزینه‌ای ثبت شده‌اند. نکته مهم‌تر اینکه نرخ نفت خام تحویلی به پالایشگاه‌ها در محاسبه قیمت تمام‌شده هنوز در هاله‌ای از ابهام است.
با وجود این ابهام، قیمت تمام‌شده گزارش‌شده توسط پالایشگاه‌ها همچنان در حدود ۳۰ هزار تومان است؛ یعنی حتی اگر نرخ نفت خام تحویلی بالاتر محاسبه شود، فاصله آن با ارقام ۶۵ و ۷۰ هزار تومانی اعلام‌شده از سوی سخنگوی دولت، به‌طور منطقی نمی‌تواند چنین شکاف بزرگی ایجاد کند.
قیمت بنزین بدون محاسبه نفت خام: ۸ هزار تومان
چنان‌چه لازم به ذکر است که بدون احتساب نفت خام، محاسبه قیمت تمام‌شده طور دیگری خواهد بود. مسعود پزشکیان در جریان تقدیم لایحه بودجه ۱۴۰۴ به مجلس با بیان اینکه میزان مصرف بنزین در سال جاری ۴۰ درصد بیشتر از سال ۹۸ است گفت: «قیمت تمام شده بنزین ۸ هزار تومان است. هر لیتر بنزین وارداتی نیز ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان است.»
قیمت بیان‌شده توسط پزشکیان، قیمت تمام‌شده بنزین بدون احتساب نفت خام است. چنان‌چه، مژگان خانلو، سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه، در همان زمان عنوان کرد: «منظور از اعلام قیمت ۸ هزار تومانی توسط رئیس‌جمهوری این بود که اگر قیمت نفت را هم در نظر نگیریم و تنها هزینه فرآوری نفت به بنزین و هزینه‌های پخش و توزیع تا رسیدن به دست مصرف‌کننده محاسبه کنیم قیمت بنزین در هر لیتر به ۸ هزار تومان است.»
تناقض میان قیمت بنزین وارداتی و قیمت تمام‌شده بنزین داخلی
ابهام دیگر در این میان به قیمت جهانی بنزین بازمی‌گردد. میانگین قیمت بنزین فوب خلیج فارس حدود ۰.۵ دلار است. حتی با احتساب دلار ۱۱۰ هزار تومانی، قیمت بنزین وارداتی حدود ۵۵ هزار تومان در هر لیتر محاسبه می‌شود. این رقم نیز با ادعای قیمت تمام‌شده ۷۰ هزار تومان برای بنزین معمولی همخوانی ندارد. به‌ویژه از آن رو که بخش عمده بنزین مصرفی در کشور تولید داخلی است و تنها بخش محدود و مشخصی از آن وارد می‌شود.
بنابراین اگر بنزین وارداتی با نرخ جهانی حدود ۵۵ هزار تومان تمام می‌شود، چگونه ممکن است بنزین تولید داخلی با هزینه‌های ریالی و بدون وابستگی کامل به نرخ آزاد ارز به عددی بالاتر از قیمت وارداتی برسد؟
تناقض درباره قیمت بنزین معمولی و قیمت بنزین سوپر
این تناقض‌ها زمانی برجسته‌تر می‌شود که قیمت واقعی بنزین سوپر در بورس انرژی نیز در نظر گرفته شود. طبق اطلاعیه رسمی، ۳۰۰ هزار لیتر بنزین سوپر با قیمت ۶۵ هزار و ۸۰۰ تومان و دامنه نوسان ۵ تومان عرضه شده است. بنزین سوپر محصولی گران‌تر، با کیفیت بالاتر و فرایند پالایشی پیچیده‌تر از بنزین معمولی است. بنابراین، انتظار منطقی این است که قیمت بنزین معمولی کمتر از بنزین سوپر باشد.
با این حال، رقم ۷۰ هزار تومان اعلام‌شده برای بنزین معمولی که حتی از قیمت عرضه رقابتی بنزین سوپر در بورس انرژی هم بالاتر است از منظر اقتصادی و فنی قابل توضیح نیست، مگر آن‌که دولت در محاسبه خود هزینه‌های غیرعملیاتی را نیز لحاظ کرده باشد؛ در حالی که هیچ توضیح یا فرمول شفافی ارائه نشده است.
گزارش‌های رسمی پالایشگاه‌ها در کدال، قیمت جهانی بنزین، نرخ عرضه سوپر در بورس و اظهارات متناقض مقام‌ها، هیچ تصویر منسجمی از واقعیت هزینه‌ای کشور ارائه نمی‌کند. در چنین شرایطی، هرگونه سیاست‌گذاری درباره اصلاح قیمت یا سهمیه‌بندی نیازمند انتشار گزارشی رسمی، مستند و قابل‌راستی‌آزمایی است که جزئیات محاسبه قیمت تمام‌شده بنزین را به‌طور روشن بیان کند و تناقض‌های فعلی را توضیح دهد.
