گذار از سوخت‌های فسیلی به‌سرعت به کانون تنش در COP30 بدل شده است، در حالی که مذاکرات پرتنش به ساعات پایانی خود نزدیک می‌شود.
با وجود افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی پاک، کارشناسان هشدار می‌دهند پیشرفت به‌سوی آینده‌ای بدون سوخت‌های فسیلی «به اندازه کافی سریع پیش نمی‌رود» و انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان همچنان رو به افزایش است.
با این حال تدوین نقشه‌راهی که این گذار را به‌شکلی عادلانه مدیریت کند و به دسترسی به انرژی و وابستگی‌های اقتصادی بپردازد، چالشی جدی است. پس آیا COP30 سرانجام می‌تواند نقشه‌راهی تدوین کند؟
پایان دادن به سوخت‌های فسیلی؛ جدول زمانی
در COP28 در دبی، نزدیک به ۲۰۰ کشور توافق کردند که برای دستیابی به صفر خالص تا سال ۲۰۵۰، به‌شیوه‌ای «عادلانه، منظم و برابر» از سوخت‌های فسیلی در سامانه‌های انرژی فاصله بگیرند؛ هرچند به اجرای اقدام مشخصی ملزم نشدند.
این نخستین متن یک نشست COP بود که به تغییر جهانیِ دور شدن از استفاده از سوخت‌های فسیلی اشاره می‌کرد، اما روند در COP29 در جمهوری آذربایجان متوقف شد، زمانی که طرف‌ها نتوانستند بر سر گنجاندن ارجاعات روشن درباره چگونگی اجرای آن به توافق برسند.
این موضوع خشم فعالان محیط زیست را برانگیخت؛ کسانی که معتقدند کشورهای وابسته به سوخت‌های فسیلی در مقایسه با جمع‌بندی‌های پیشین «عقب‌نشینی» کرده‌اند.
از همین رو تدوین نقشه‌راهی برای انرژی پاک به یکی از بحث‌برانگیزترین دستورکارهای COP30 بدل شده است و زمان برای دستیابی به توافق نهایی در بلم به‌سرعت رو به پایان است.
آیا COP30 از عهده تدوین نقشه‌راه خروج از سوخت‌های فسیلی برمی‌آید؟
دیروز (۱۹ نوامبر)، لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهوری برزیل، بار دیگر موضوع نقشه‌راه برای گذار از سوخت‌های فسیلی را در کانون گفت‌وگوهای اقلیمی قرار داد.
او گفت: «باید به جامعه نشان دهیم که این را می‌خواهیم، بی‌آنکه چیزی را به کسی تحمیل کنیم، بی‌آنکه ضرب‌الاجل تعیین کنیم؛ هر کشور باید در چارچوب زمان و امکانات خود تصمیم بگیرد چه کاری می‌تواند انجام دهد.»
سیلوا ادامه داد که جهان باید انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد و افزود: «باید از حالا به این فکر کنیم که چگونه بدون سوخت‌های فسیلی زندگی کنیم.»
گرچه خروج از سوخت‌های فسیلی در ابتدا در دستورکار رسمی COP30 نبود، اما با پیشروی نشست، شتاب سیاسی پیرامون این موضوع افزایش یافته است.
در ۱۸ نوامبر، وزیران بیش از ۲۰ کشور به ابتکار دانمارک در یک نشست خبری گرد هم آمدند تا به‌طور مشترک خواستار آن شوند که در توافق نهایی نشست، تعهد به تدوین نقشه‌راهی برای گذار از سوخت‌های فسیلی گنجانده شود.
تا این لحظه، این ائتلاف بیش از ۸۰ کشور را دربر می‌گیرد؛ از کشورهای صنعتی مانند بریتانیا، آلمان و هلند گرفته تا کشورهای در حال توسعه مانند کلمبیا، کنیا و کشورهای آسیب‌پذیر جزایر اقیانوس آرام.
موضع اروپا چیست؟
حامیان کنونی نقشه‌راه شامل بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله بلژیک، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فرانسه، آلمان، یونان، هلند، پرتغال، اسپانیا و سوئد می‌شوند.
وپکه هوکسترا، کمیسر اقلیم اتحادیه اروپا، در نشست خبری چهارشنبه از طرف‌ها خواست سطح بلندپروازی خود را افزایش دهند و گفت ما «به‌طرز خطرناکی به آستانه‌های واژگونیِ مخرب نزدیک می‌شویم».
او درباره نقشه‌راه پیشنهادی گفت: «ما بسیار از آن استقبال می‌کنیم. اینکه آن را نقشه‌راه بنامیم یا از واژگان دیگری استفاده کنیم، موضوعی ثانویه است.»
هرچند هنوز رسما از این نقشه‌راه حمایت نکرده است، اتحادیه اروپا پیشنهادی ارائه کرده که خواستار آغاز یک نقشه‌راه گسترده‌تر انرژی در COP30 است؛ نقشه‌راهی که گذار از سوخت‌های فسیلی را نیز در بر می‌گیرد.
در این پیشنهاد از ریاست کنونی و آتی COP خواسته شده است که این نقشه‌راه را «به‌طور مستمر» توسعه دهند و هر سال یک گزارش جمع‌بندی ارائه کنند.
همچنین «همه طرف‌ها را به تسریع اجرای تلاش‌های جهانی» برآمده از COP28، در چارچوب توافق پاریس، تشویق می‌کند.
بریتانیا نیز در حمایت از نقشه‌راه گذار از سوخت‌های فسیلی موضعی صریح داشته است. اد میلیبند، وزیر انرژی و تغییرات اقلیمی بریتانیا، روز سه‌شنبه در بلم گفت که این موضوع را نمی‌توان «زیر فرش پنهان کرد».
او افزود: «فرصتی داریم تا COP30 را به لحظه‌ای تبدیل کنیم که آنچه در COP28 توافق کردیم، به پیش ببریم.»
«اقداماتی که در بریتانیا برای صادر نکردن مجوزهای جدید نفت و گاز انجام می‌دهیم، مربوط به اقلیم، امنیت انرژی و هزینه‌هاست. گزینه امن‌تر برای ما، ارزان و پاک بودنِ انرژی‌های تجدیدپذیر است.»
بسیاری از کشورهای آمریکای جنوبی مانند شیلی، کلمبیا، پرو و برزیل از این نقشه‌راه حمایت کرده‌اند؛ همچنین کشورهایی در اقیانوسیه و کارائیب.
کدام کشورها احتمالاً مخالفت خواهند کرد؟
هرچند انتظار می‌رود حامیان بیشتری به این مطالبه برای تدوین نقشه‌راه بپیوندند، روشن است که همه کشورها همراه نخواهند شد. در نشست اقلیمی سازمان ملل، توافق‌ها با اجماع شکل می‌گیرد؛ موضوعی که جلب موافقت نزدیک به ۲۰۰ طرف را حیاتی می‌کند.
ایالات متحده، بزرگ‌ترین عامل تاریخی انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی، به‌طور قابل توجهی در COP30 غایب است؛ در حالی که کانادا، که همچنان با گسترش سوخت‌های فسیلی موافقت می‌کند، هنوز حمایتی نشان نداده است.
خلأ بزرگی از نظر حمایت بر فراز خاورمیانه سایه انداخته است؛ جایی که بیم آن می‌رود کشورهای غنی از سوخت فسیلی مانند عربستان سعودی مخالفت کنند. از آسیا نیز فعلا حمایتی به چشم نمی‌خورد، در حالی که ژاپن بر جایگزینی تولید برق با سوخت فسیلی با گزینه‌های کربن‌زدایی‌شده مبتنی بر هیدروژن و آمونیاک متمرکز است.
«می‌توانید دلارها را با زغال‌سنگ قاطی کنید و بسوزانید و اسمش را سوخت زیستی بگذارید»، پل مارتین، تحلیلگر انرژی، می‌گوید.
یک ضرورت بهداشت عمومی
فراخوان برای پایان دادن به سوخت‌های فسیلی تنها از سوی محیط‌زیست‌گرایان مطرح نمی‌شود و از سوی پزشکان، پرستاران و دانشجویان حوزه سلامت و پزشکی که نمایندگی میلیون‌ها نفر از کارکنان در سراسر جهان را بر عهده دارند، یک «ضرورت بهداشت عمومی» توصیف شده است.
کارشناسان در یک نشست خبری در حاشیه COP30 استدلال کردند که گذار از سوخت‌های فسیلی سریع‌ترین مداخله بهداشت عمومیِ در دسترس برای نجات جان انسان‌ها از انبوهی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی است.
رهبران حوزه سلامت گزارشی تازه با عنوان «از گهواره تا گور» از ائتلاف جهانی اقلیم و سلامت را برجسته کردند که نشان می‌دهد زنان بارداری که در معرض آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی هستند با خطر بیشتری از زایمان زودرس، کم‌وزنی نوزاد و ناهنجاری‌های مادرزادی روبه‌رو می‌شوند و کودکان نیز بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌هایی مانند آسم و عفونت‌های تنفسی قرار دارند.
«هر سال تأخیر یعنی حملات آسم بیشتر، فوریت‌های قلبی‌عروقی بیشتر، سرطان‌های بیشتر و مرگ‌های زودرس بیشتر؛ همه آن‌ها قابل پیشگیری‌اند»، دکتر جو ویپود، رئیس پیشین انجمن پزشکان کانادا برای محیط زیست (CAPE)، هشدار می‌دهد.
«گذار از سوخت‌های فسیلی فقط یک سیاست خوب اقلیمی نیست؛ سیاستی نجات‌بخش برای سلامت است. هر تأخیری یعنی بیماری‌های قابل پیشگیری بیشتر و مرگ‌های قابل اجتناب بیشتر.»
