مناسبات اقتصادی کشور در چند سال گذشته، تحت تاثیر تحریم های بین المللی و البته سوءمدیریت و اتخاذ تصمیم هایی که با واقعیت های موجود همخوان نبودند، به نوعی شلختگی و بی نظمی دچار شده است تا مردم، در سطوح مختلف با تنگنای اقتصادیِ سختی روبرو شوند. طرح دولت برای طبقاتی کردن نرخ بنزین، به طور طبیعی موجی از نگرانی را در افکار عمومی ایجاد کرده، به طوریکه موجب به هم ریختگی ذهن جامعه شده و مردم نگران افزایش قیمت سایر اقلام هستند. احمد جانجان، تحلیلگر اقتصادی و کارشنانس بازار سرمایه در گفتگو با «اطلاعات آنلاین» به بررسی تبعات بالا رفتن قیمت بنزین پرداخته است.
* افزایش قیمت بنزین چگونه و از چه مسیرهایی به تورم منتقل میشود؟
طبعا افزایش قیمت بنزین از مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم می تواند به تورم و در نتیجه، گرانی منجر شود. به لحاظ اینکه بنزین به عنوان یکی از حامل های انرژی در زنجیره تامین و تولید قرار دارد. بنابراین هم می تواند هزینه های حمل و نقل را افزایش بدهد و هم موجب گران شدن کالاهای مصرفی شود. البته بخشی از کالاهای وارداتی قاچاق هستند تا بیش از ۷۰ درصد حمل و نقل ما برخلاف استانداردهای جهانی حمل و نقل جاده ای باشد. درباره مسیر غیرمستقیم هم باید اذعان داشت، افزایش هزینه های تولید در صنایع است که به انرژی وابستگی شدیدی دارند مانند کشاورزی، صنایع، کارخانه ها و مزارع و ...
*چه مؤلفههایی در ساختار اقتصادی ایران باعث میشود «اثر قیمتی بنزین» چند برابر سایر کشورها باشد؟
در دنیا با وجود رشد ۲۰۰ درصدی قیمت نفت کشورها با رشد قابل توجه تورم روبرو نشدند. بنابراین معلوم می شود، با ساز و کارهای صحیح پولی و مالی میتوان بسیاری از بحران ها را مدیریت کرد. به عنوان مثال در آمریکا یا کشورهای اروپایی افزایش قیمت سوخت تورمی کمتر از نیم درصدی را موجب می شود. در واقع هم ساختار متنوع اقتصادی دارند و هم اینکه انرژی در سبد خانوار ناچیز است. همچنین حمل و نقل عمومی بسیارکارآمدی دارند. و از زنجیره تامین جهانی دائمی و قوی برخوردار هستند. اما در کشور ما چون در بحث انرژی به نوعی انحصار دولتی دچار هستیم و تحریم ها هم واردات را گران می کند تا با کسری بودجه روبرو شویم پس چنین حالتی موجب می شود، برای تامین کسری بودجه به چاپ پول روی بیاوریم تا با بازارهای غیررقابتی ای هم که داریم، عملا گرانی به مردم تحمیل میشود.
* در اقتصاد ایران چرا چسبندگی قیمتها شدیدتر از اقتصادهای دیگر است و قیمتها پایین نمیآید؟
اینکه قیمتها پایین نمیآید، ذات اقتصادهایِ با تورم بالا است. به این معنی که در کشورهای با تورم بالا، چسبندگی قیمت ها طبیعی قلمداد می شود. لذا مقاومت قیمت ها برابر کاهش در ایران شدید است. چون به دلائل ساختاری و کنترل دولتی، و عدم رقابت در بازار به تورمی ساختاری مبتلا شده ایم.
* برخی اقتصاددانان میگویند، بخش بزرگی از تورم، «انتظاری» است. افزایش قیمت بنزین چگونه انتظارات تورمی را در مردم و بازار تشدید میکند؟
تورم انتظاری ریشه در بی اعتمادی به آینده دارد. یعنی مردم پیش بینی خوبی از آینده ندارند. وقتی چنین تصویری در جامعه به وجود می آید، انتخاب ها و تصمیم های مردم ریسکی و ناظر به تیره و تار بودن آینده است. لذا سیگنال های منفی درون زا و برون زا می توانند وزن بیشتری به انتظارت بدهند و به عنوان لنگر عمل کنند. شرح این شرایط نشان از مظطرب بودن مردم ایران دارد. با این توضیح که توقع شان روشن و امیدوارکننده نیست.
* دولت مدعی است، می تواند تاثیر منفی افزایش قیمت بنزین را کنترل کند. تحقق این وعده ممکن است؟
دولت برای اینکه بتواند، شرایط را برای کاهش تبعات کنترل کند، به اعمال تغییر در ساختار قدرت احتیاج دارد. مثلا دولت برای مهار تورم به استقلال بانک مرکزی نیاز دارد. همچنین به شفافیت در بودجه و ابزارهای پولی احتیاج دارد. اما همیشه کسری بودجه را از طریق استقراض های عظیم از بانک مرکزی تامین می کنیم. از سوی دیگر ساختار رانتی اجازه کنترل را از دولت سلب کرده است، همچنین ساختار قدرت هم تجدیدنظر در سیاست گذاری را باید در دستور کار قرار دهد تا دولت بتواند، ابزارهای لازم را برای ایجاد بازار رقابتی و در نتیجه، بهبود نسبی وضعیت اقتصادی داشته باشد.
حکمرانی امری سریالی و خطی نیست و امری موازی است. بنابراین باید اقدام ها را باهم انجام داد. برای مثال میتوان گفت توسعه حمل و نقل عمومی حتما یکی از کارهای لازم است که باید در همان قدم های ابتدایی آزادسازی قیمت انرژی انجام شود.
