به گزارش ایسنا، سید جلال دهقانی فیروزآبادی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، امروز در همایش دانشگاه متعالی، عدالت پژوهشی و فناوری که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز برگزار شد، با بیان اینکه نظم موجود در نظام بینالملل عمدتاً قدرتمحور و منفعتگرا است، تأکید کرد؛ این نظام نه در حوزههای عمومی، نه در علم و فناوری عادلانه نیست و همواره منازعهها بر سر قدرت شکل میگیرد. در نظام بینالملل امروز، اولویت با نظم و امنیت است و عدالت کمتر لحاظ میشود. هر عنصر قدرتی در منازعهها اجازه نمیدهد دیگران به راحتی به منابع و دانش علمی دست یابند.
اهمیت علم و فناوری در قدرت ملی
وی با اشاره به نقش علم و فناوری در قدرت ملی اظهار کرد: علم و فناوری یکی از پایههای مهم قدرت ملی است. حتی اگر کسی معتقد باشد علم فی نفسه قدرت نظامی مستقلی ایجاد نمیکند، بدون پیشرفت علمی نمیتوان به قدرت ملی یا قدرت نظامی دست یافت. رئالیستها نیز تأکید دارند که علم و فناوری پایه اصلی قدرت نظامی است و همواره منازعه بر سر کنترل آن وجود داشته است.
دهقانی فیروزآبادی افزود: تبعیضهای اعمالشده در نظام بینالملل علیه کشورها عمدتاً غیرمستقیم است و از طریق ساختارها و نهادهایی صورت میگیرد که دسترسی دیگران به علم را محدود میکنند. این نهادها معمولاً به ظاهر بینالمللی هستند و قواعدی دارند که توسط قدرتهای بزرگ تعریف شده است.
هوش مصنوعی؛ محور آینده قدرت جهانی
این استاد دانشگاه با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی برای آینده بینالملل گفت:قدرتهایی که اکنون به هوش مصنوعی دست یافتهاند یا در شرف آن هستند، رژیمها و قواعدی ایجاد میکنند که دسترسی دیگران را محدود میکند. این موضوع نقش تعیینکنندهای در قدرت بینالملل آینده خواهد داشت. بنابراین ایران باید اکنون به توانمندیهای علمی و فناوری دست پیدا کند تا در آینده جزو کشورهایی باشد که قواعد و هنجارها را تعیین میکنند.
دهقانی فیروزآبادی درباره ویژگیهای نظم بینالملل خاطرنشان کرد: نظم بینالملل به تدریج پسالیستی میشود؛ یعنی تصمیمگیریها تنها در غرب متمرکز نخواهد بود و شاهد ظهور قدرتهای غیرغربی همچون چین، هند و روسیه خواهیم بود. پراکندگی قدرت فرصتهایی برای کشورهایی مثل ایران ایجاد میکند، به شرط آنکه توان استفاده از این فرصتها را داشته باشیم.
وی در ادامه گفت: برای بهرهگیری از فرصتهای ناشی از پراکندگی قدرت، باید برنامهریزی دقیق داشته باشیم و سرمایهگذاری علمی و فناوری را جدی بگیریم.
عدالت علمی و فناوری در نظم بینالملل نیازمند توافق و اتحاد کشورهاست
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اینکه نظم و عدالت در نظام بینالملل رابطهای پیچیده دارند، تأکید کرد:سیاست خارجی هوشمند، کنشگر و کنشپذیر، بهترین شکل سیاست است؛ یعنی باید عرصه بازی را تعریف کرد، فرصتها را ایجاد کرد و نظام بینالملل را طراحی و هدایت نمود. ما فعلاً در جایگاهی نیستیم که بتوانیم چنین نقشی داشته باشیم، اما میتوانیم از فرصتهای موجود استفاده کنیم.
وی با اشاره به تغییر ساختار قدرت جهانی گفت: نهادهای غربی با چالش روبهرو هستند و حتی نهادهایی مانند بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول، به سمت غیرغربی شدن حرکت میکنند. آینده نظام بینالملل چندقطبی یا چندگانه خواهد بود و علم و فناوری نقش تعیینکنندهای در آن خواهند داشت.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه نظام آینده ممکن است هیبریدی و ترکیبی از انسان و ماشین باشد، افزود:علم و فناوری در نظامهای تکنوسوشیوکنیک نقش بیشتری خواهد داشت و در آینده، نظم و عدالت علمی باید با توجه به این تغییرات بازتعریف شود.
وی درباره عدالت در عرصه علمی و تکنولوژیک توضیح داد: عدالت حقیقی، یعنی دادن هر چیزی به جای خود، در عمل قابل اجرا نیست. بنابراین عدالت توافقی مطرح میشود؛ یعنی کشورها بر اساس توافقی نسبی، دسترسی و حقوق علمی و فناوری را تقسیم میکنند. عدالت توزیعی به معنای توزیع عادلانه نتایج و محصولات علمی است و عدالت کاربردی یعنی استفاده از علم و فناوری در زندگی عملی و توسعه کشورها.
دهقانی فیروزآبادی ادامه داد: بدترین نوع نظم بینالمللی، نظم هژمونیک است که در آن یک قدرت، منافع عمومی را نادیده میگیرد و تبعیض علمی و فناوری اعمال میکند، نمونه آن سند راهبرد امنیت ملی آمریکا است. در چنین نظامی، محدودیتها و تبعیضها برای سایر کشورها ایجاد میشود.
وی با اشاره به تغییر نظم جهانی گفت: نظم در حال شکلگیری ممکن است چندقطبی و فرصتهای بیشتری برای تحقق عدالت، به ویژه عدالت توافقی، فراهم کند. کشورها میتوانند در مدیریت علم و فناوری—از تولید تا دسترسی و کاربرد—با یکدیگر مذاکره کرده و به توافق نسبی برسند.
دهقانی فیروزآبادی درباره ارتباط عدالت و صلح بیان کرد:اگر نظم مبتنی بر توافق و قواعد باشد، همپوشانی با صلح ایجاد میکند. عدالت، حتی به صورت توافقی، زمینهای برای صلح پایدار فراهم میکند. صلح به معنای صرف نبود جنگ نیست؛ بلکه ایجاد شرایط و ساختارهایی است که استعدادها و حقوق انسانها و کشورها محقق شود.
وی افزود: نظام بینالملل آینده همچنان منازعات علمی و فناوری خواهد داشت، زیرا این حوزهها نقش تعیینکننده در قدرت ملی دارند. اگر نتوانیم جایگاهی در نظم در حال شکلگیری پیدا کنیم، با محدودیتها و تبعیضهای علمی و فناوری مواجه خواهیم شد.
ضرورت اتحاد و همکاری علمی و فناوری
دهقانی فیروزآبادی با تأکید بر اهمیت همکاری بین کشورها گفت: اتحادسازی در حوزه علم و فناوری، حتی اگر به تنهایی امکانپذیر نباشد، میتواند امکان حضور در هنجارسازی و قواعد بینالمللی را فراهم کند. کشورهای عضو گروههایی مانند بریکس یا ایجاد نهادهای منطقهای میتوانند نقش پیشرو در این زمینه ایفا کنند.
وی تصریح کرد: ایران میتواند پیشقدم در ایجاد نهادهای ساختاری منطقهای علمی و فناوری باشد تا از فرصتهای ناشی از نظم در حال شکلگیری بهرهمند شود.
انتهای پیام
