روز جهانی مهاجران؛ حضور افغانها در سراسر جهان، از استرالیا تا آمریکا و آفریقا
در روز جهانی مهاجران که یونسکو آن را ۱۸ دسامبر هر سال در تقویم خود اعلام کرده است، ما در بخش راستیآزمایی بیبیسی افغانستان، آمار رسمی حضور افغانها را در بیش از صد کشور جهان بررسی کردیم تا برای نخستینبار تصویری ازحضور میلیونها افغانی بیابیم که در نیم قرن اخیر این کشور را ترک کردهاند.
روز جهانی مهاجران؛ حضور افغانها در سراسر جهان، از استرالیا تا آمریکا و آفریقا
- نویسنده, بخش راستیآزمایی بیبیسی افغانستان
در روز جهانی مهاجران که یونسکو آن را ۱۸ دسامبر هر سال در تقویم خود اعلام کرده است، ما در بخش راستیآزمایی بیبیسی افغانستان، آمار رسمی حضور افغانها را در بیش از صد کشور جهان بررسی کردیم تا برای نخستینبار تصویری ازحضور میلیونها افغانی بیابیم که در نیم قرن اخیر این کشور را ترک کردهاند.
در حدود نیم قرن اخیر، افغانها در پنج قاره جهان پراکنده شدهاند. از کانادا و آمریکا گرفته تا اروپا و حتی دورترین کشورهای آفریقایی مهاجران و پناهحویان افغان زندگی میکنند، و شاید بتوان گفت که حالا کمتر خانوادهای در افغانستان است که فردی از نزدیکان و بستگانش در خارج از افغانستان نباشد.
یافتههای ما نشان میدهد که اکنون دستکم حدود شش میلیون افغان در خارج از این کشور حضور دارند. قبل از اخراج اجباری گسترده افغانها از ایران و پاکستان در دو سال اخیر، تعداد مهاجران افغان در تمام جهان بیش از این تخمین زده میشد.
مهاجرت افغانها از کشورشان، همزمان با اشغال افغانستان توسط شوروی سابق در ۳۱ دسامبر ۱۹۷۹ آغاز شد و به حدی رسید که به گفته سازمان ملل، افغانستان بزرگترین جمعیت پناهنده جهان پس از جنگ جهانی دوم را تولید کرد و به مدت ۱۷ سال، افغانها بزرگترین جمعیت پناهندگان در جهان را تشکیل میدادند.
پیش از آن، شمار کمی از نخبگان که بیشتر با هدف تحصیل یا کار به خارج از کشور میرفتند، عمدتا ماندگار نمیشدند و برمیگشتند و کشورهای اروپایی و آمریکا نیز بدون سختگیری ویزا برای شهروندان افغانستان صادر میکردند.
ایران بزرگترین کشور میزبان افغانها
پس از خروج سربازان آمریکا از افغانستان و سقوط نظام جمهوری در اوت ۲۰۲۱ بر اساس گزارشها میلیونها نفر از افغانستان عمدتا به کشورهای همسایه رفتند.
بنا به آمار کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل هنوز ایران با حدود ۲/۵ میلیون افغان، میزبان بزرگترین میزبان مهاجران افغان است. اگرچه مقامهای ایران آمار جمعیت افغانها را در ایران خیلی بیشتر از این برآورد میکنند از جمله افغانهایی که ثبت نشده و بدون اسناد رفتوآمد میکنند.
پس از آن، پاکستان با یکونیم میلیون نفر در رتبه دوم قرار دارد.
این دو کشور طی دو سال اخیر حدود پنج میلیون افغان را اخراج یا وادار به بازگشت کردهاند.
همزمان و بر اساس برآوردها اکنون حدود دو میلیون افغان در کشورهای غربی از کانادا تا نیوزیلند زندگی میکنند، که بیش از دو سوم آنها طی یک دهه اخیر، بهویژه پس از روی کار آمدن حکومت طالبان، به این کشورها مهاجرت کردهاند.
آلمان بزرگترین جامعه افغانستان در غرب
در اروپا، آلمان با داشتن بیش از ۴۶۱ هزار افغان، میزبان بزرگترین جمعیت مهاجران افغانستان در کشورهای غربی است که در رتبه سوم پس از ایران و پاکستان قرار میگیرد.
بنا به دادههای رسمی، افغانها در آلمان بیشتر مردان جوانند، تنها ۳۵ درصد آنها را زنان تشکیل میدهند و متوسط سنیشان ۲۷ سال است.
در مجموع، سه کشور آلمان، فرانسه و اسپانیا بیش از ۶۰ درصد از کل پناهجویان افغان در چند سال اخیر را پذیرفتهاند.
پس از آن بریتانیا و فرانسه، هر کدام با حدود دویست هزار در رتبههای بعدی قرار دارند و دو کشور رومانی و ایسلند با داشتن کمتر از ۴۰۰ نفر کمترین حضور افغانها در اروپا را دارند.
در ایتالیا آمار ثبت شده افغانها بنا به گفته سازمان ملل ۱۹۵۰۰ نفر برآورد شده است اما تعداد این افراد به ویژه در سالهای اخیر بنا به برآورد غیررسمی تا حدود ۴۰ هزار افزایش یافته است.
در کشورهای حوزه بالکان (بوسنی، صربستان کوزوو، مونتونگرو، آلبانی و مقدونیه شمالی) در مجموع ۴۳۵ پناهنده از افغانستان زندگی میکنند.
البته بیش از ۳۲۰۰ افغان نیز در آلبانی که بیشتر آنها دارای «ویزای ویژه مهاجرتی» هستند، حضور دارند. این افراد که پس از تحولات پس از کنترل طالبان بر افغانستان (اوت ۲۰۲۱) از کشور خارج شدند اکنون نزدیک به چهار سال است که در انتظار اسکان در آمریکا هستند که با اعلام تعلیق بررسی درخواستهای افغانها از سوی دولت ترامپ در سردرگمی بسر میبرند و وضعیت مهاجرتی آنها مشخص نیست.
افغانها در آمریکا؛ و تعلیق بررسی ویزاها
مهاجرت افغانها به آمریکا از در دهه ۱۹۸۰ آغاز شد. بنا به آمارهای رسمی در آن سال تنها حدود ۴ هزار افغان در آمریکا بودند که تا سال ۲۰۰۰ به ۴۵ هزار نفر رسید، این رقم در بیست سال حضور آمریکا در افغانستان به ۱۳۵ هزار نفر رسیده بود.
همزمان با خروج آمریکا از افغانستان و سقوط نظام جمهوری، جمعیت افغانها در آمریکا به طور بیسابقهای افزایش یافت. حدود ۱۹۰ هزار افغان تنها در چهار سال اخیر وارد این کشور شدند که اکنون جامعه ۳۲۵ هزار نفری آنها در آمریکا پس ایران، پاکستان و آلمان، چهارمین کشور دارای جمعیت بزرگ مهاجران افغان است.
به گفته شان وندیور، رئیس «افغاناوک»، یک گروه غیرانتفاعی که به افغانهایی که عازم آمریکا هستند کمک میکند، بیش از ۲۶۵ هزار افغان دیگر نیز در انتظار دریافت ویزا هستند که در میان آنها ۱۸۰ هزار درخواست ویزای ویژه است.
با این تفاصیل اگر همهچیز بنا به برنامه پیش میرفت و صدور ویزاها با اعلام تعلیق رسیدگی به درخواست آنها از سوی دولت آمریکا مواجه نمیشد، آمار افغانها در آمریکا به بیش از نیم میلیون میرسید. که البته میزان بسیار کمی در جمعیت ۴۵ میلیونی مهاجران در این کشور را تشکیل میدهند.
کانادا فراتر از وعده، افغانها را پذیرفت
کانادا، کشوری که پیش از سال ۱۹۸۵ کمتر از ۱۰۰ افغان در آنجا زندگی میکرد تا سال ۲۰۰۱ به بیش از چهار هزار نفر رسید و پس از آن هر سال به طور متوسط ۱۴۰۰ مهاجر اضافه شدند.
سرشماری سال ۲۰۲۱ کانادا نشان میدهد که پیش از سقوط نظام جمهوری شمار افغانها به ۹۸ هزار و ۸۱۰ نفر میرسید.
پس از روی کارآمدن حکومت طالبان، کانادا اعلام کرد که ۴۰ هزار افغان را میپذیرد و این روند همچنان پس از أن نیز ادامه یافت تا اینکه نوامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که ۵۵ هزار و ۱۹۵ را پذیرفته است و این روند کماکان ادامه داشته است.
جامعه فعلی افغانها در کانادا حدود ۱۵۴ هزار نفر است.
برزیل، سرزمین تازهای که افغانها دوام نیاوردند
تا پیش از سال ۲۰۲۱، آمار زیادی از افغانها در برزیل به ثبت نرسیده است. اما پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، برزیل برنامه صدور بیش از ۱۳ هزار «ویزای بشردوستانه» برای شهروندان افغانستان را آغاز کرد. بیشتر آنهایی که با این نوع ویزا به برزیل رفتند بعداً راهی کشورهای دیگر، از جمله آمریکا و کانادا شدهاند.
حالا حضور افغانها به کشورهایی منطقه و غربی محدود نیست. آنها به جاهایی رفتند که مقصد مطلوب نبوده است از جمله در آمریکای جنوبی.
به طور مثال در کشور بلیز در آمریکای جنوبی ( که با گواتمالا و مکزیک هممرز است) آمار رسمی از حضور افغانها وجود ندارد اما ما توانستیم با دکترعثمان نژند که دو دهه پیش به آنجا رفته بود گفتگوی کوتاهی داشته باشیم.
بریتانیا؛ افغانها در صدر پناهجویان روی قایق
از سال ۲۰۱۸ تاکنون در مجموع افغانها بیش از هر کشور دیگری با قایقهای بادی از کانال مانش گذشته و وارد بریتانیا شدهاند.
بنا به آماری که وزارت داخله بریتانیا منتشر کرده است تنها طی یک سال اخیر (از ماه اکتبر ۲۰۲۴ تا ماه سپتامیر ۲۰۲۵) شمار افغانهایی که با قایق وارد شدهاند ۵۷۸۸ نفر بودند که رتبه دوم در میان پناهجویان سایر کشورهاست.
بریتانیا پس از سقوط نظام جمهوری در افغانستان در چارچوب سه برنامه اسکان مجدد ۳۵۷۰۰ افغان را پذیرفت. آخرین آن برنامهای بود که در دسامبر ۲۰۲۳ پس از افشای هزاران نام همکاران افغان بریتانیا، آورده شدند.
بریتانیا در ژوئیه ۲۰۲۵ برنامههای اسکان افغانها را به روی متقاضیان جدید بست.
دادههای وزارت داخله بریتانیا نشان میدهند که اکنون پناهندگی افغانها بهطور چشمگیری کمتر قبول میشوند؛ در سال ۲۰۲۵ تنها ۳۳ درصد پذیرش گرفتهاند.
اخیرا وزارت کشور بریتانیا سختترین قانون پذیرش پناهجویان را اعلام کرد که بنا به آن افرادی که به طور قانونی در این کشور هستند، ممکن است تا ۲۰ سال برای گرفتن اقامت نامحدود منتظر بمانند.
استرالیا و نیوزیلند؛ مقصد محبوب افغانها، اما پذیرش محدود
دادههای اداره آمار استرالیا، جمعیت افغانهای متولد افغانستان در سرشماری سال ۲۰۲۴ در استرالیا را ۸۸ هزار و ۷۳۰ نفر نشان میداد.
اما از سال ۲۰۲۱ که طالبان به قدرت بازگشت براساس گزارشها، حدود ۲۵ هزار افغان وارد استرالیا شدهاند.
در نیوزیلند، جمعیت افغان تا سال ۲۰۰۱ به ۱۳۱ نفر میرسید.
پس از اوت ۲۰۲۱، نیوزیلند ۱۲۵۳ ویزا برای افغانها صادر کرده است. جمعیت فعلی افغانها در این کشور حدود ۵ هزار نفر است.
ترکیه در مسیر اروپا؛ سومین میزبان
بسیاری از افغانها از راههای قانونی و غیرقانونی و اغلب پرخطر و دشوار راهی اروپا شدهاند. ترکیه در مسیر این راه قرار دارد.
جمعیت افغانها در ترکیه بین ۳۰۰ تا ۴۲۰ هزار نفر برآورد میشود.
بهدلیل حجم بالای مهاجرتهای بدون مدرک، برآورد دقیق جمعیت افغانها در ترکیه دشوار است و آمارها بر اساس منابع مختلف تفاوتهایی دارند.
آفریقا؛ قارهای که برای افغانها ناشناخته است
افریقا قارهای است که چندان به عنوان مقصد مهاجران افغان نیست و افغانهایی که به کشورهای قاره آفریقا رفتهاند به مراتب کمتر از سایر نقاط جهان است.
امیدالله علیزاده، در افغانستان ورزشکار بود و هفت سال پیش به کشور کنیا پناهنده شد از جمله تعداد کم افغانهایی است که در این قاره سکنی گزیدهاند.
آمار دقیقی از جمعیت مهاجران افغانستان در کشورهای آفریقایی در دست نیست. گزارشهای آژانس پناهندگان سازمان ملل نشان میدهد که در بیشتر این کشورها کمتر از صد افغان به سر میبرند.
با اینحال، پس از تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱، ایالات متحده از چند کشور آفریقایی خواست تا بهطور موقت میزبان پناهجویان افغان باشند. اوگاندا پذیرفت که حدود دو هزار افغان را به صورت موقت اسکان دهد تا زمینه انتقال آنان به کشور سوم فراهم شود. رواندا نیز شماری از پناهجویان افغان از جمله گروهی از دانشآموزان دختر مکتب حدود ۲۵۰ تن را پذیرفت که ابتدا از کابل به دوحه و سپس به کیگالی منتقل شده بودند.
مصر همیشه یکی از مقاصد مهم تحصیلی در شمال آفریقا برای دانشجویان افغان بوده است. اکنو بر اساس گزارشها حدود هزار دانشجوی افغان در سالهای اخیر در دانشگاههای این کشور مشغول تحصیل بودهاند.
حوزه خلیج فارس؛ حوزه کار و سرمایهگذاری
بر اساس آمار رسمی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۳۲ هزار افغان در این کشور اقامت داشتند که از آن جمله دو سوم آنها مرد هستند. بیشتر آنها کارگر یا افرادیاند که دارای اقامت بلندمدت در این کشور هستند.
منابع غیررسمی از جمله اتحادیه تاجران افغان در عربستان تعداد افغان را تا حدود ۳۰۰ هزار نفر ذکر کردهاند.
«شورای تاجران افغان» در سال ۲۰۲۳ شمار افغانها در امارات متحده عربی را بیش از ۳۰۰ هزار نفر گفته بود. پس از سقوط نظام جمهوری براساس گزارشها بیش از ۱۷ هزار نفر نیز برای رسیدن به کشورهای سوم در کمپهای موقتی در امارات به سر میبردند.
در قطر که بیش از یک دهه میزبان دفتر رسمی نمایندگی طالبان بود، جامعه افغانها حدود ۵ تا ۷ هزار برآورد شده است. شمار پناهجویان یا پناهندگان رسمی در قطر اندک است.
قطر همچنین شماری از کارگران افغان را بر اساس توافقنامههای کاری پذیرفته و حکومت طالبان برخی افراد را برای اشتغال ثبتنام کردهاند.
بنا به گزارشها در کویت حدود ۱۵ هزار افغان زندگی میکنند. در بحرین و عمان حضور افغانها اندک است.
اندونزی که در مسیر پناهجویان به استرالیا قرار دارد بنا به آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تا ژانویه ۲۰۲۵ شمار پناهجویان افغان به ۵۹۸۰ نفر بوده است.
شماری از آنها بیش از یک دهه است که در انتظار پذیرش در کشورهای سوم به سر میبرند.
در شرق و جنوب آسیا شمار کمی از حمعیت مهاجر و پناهجوی افغان زندگی میکنند. در ژاپن تا سال ۲۰۲۴ شمار آنها ۶۰۶۳ نفر رسید که بیشترشان پس از اوت ۲۰۲۱ از کابل بیرون برده شدند.
افغانها در کره جنوبی به چند صد نفر، در مالزی به ۲۷۷۰ نفر در سال ۲۰۲۵ میرسید.
اما، نقشه حضور افغانها در جهان در حال تغییر است.
نزدیک به ۳۰۰ هزار افغان در انتظار پذیرش و انتقال به آمریکا و اروپا به سر میبرند و شماری دیگرهم برای جستجوی زندگی بهتر به فکر ترک وطن هستند.
دیاسپورا، پناهنده، پناهجو و مهاجر تنها واژهها نیستند، در حقوق بینالمللی مفهوم خاصی دارند و رویه کشورها در برخورد با افغانها نیز با هر دسته بنا به کنوانسیونهای بینالمللی که پیوسته و قوانین داخلی، متفاوت بوده است.
