چرخش تاریخی بانک مرکزی ژاپن از سیاست پولی فوقانبساطی بهطور جدی در جریان است و نشانههای تنش در بازارهای جهانی اوراق قرضه نمایان شده است.
بانک مرکزی ژاپن در نشست دسامبر نرخ سیاستی کوتاهمدت خود را ۲۵ واحد پایه افزایش داد و به ۰.۷۵ درصد رساند که بالاترین سطح از ۱۹۹۵ است.
با اینکه اصل این اقدام تا حد زیادی قابل انتظار بود اما لحن پیرامون آن چنین نبود.
کازوئو اوئدا، رئیس کل بانک مرکزی ژاپن، به موضعی متمایل به سختگیری گرایش نشان داد و تاکید کرد دوران نرخهای بهره بسیار پایین در ژاپن رو به پایان است و پیامدهای آن ممکن است بسیار فراتر از توکیو باشد.
چرخش سختگیرانه بانک مرکزی ژاپن
در بیانیه سیاستی خود، بانک مرکزی ژاپن تاکید کرد «نرخهای بهره حقیقی انتظار میرود همچنان بهطور قابلتوجهی منفی بمانند» و شرایط مالی انبساطی به حمایت از فعالیت اقتصادی ادامه خواهد داد.
همزمان تایید کرد که اگر چشمانداز رشد و تورم تشریحشده در گزارش چشمانداز اکتبر محقق شود، بانک «به افزایش نرخ بهره سیاستی ادامه میدهد و درجه انبساط پولی را تعدیل میکند».
اوئدا در نشست خبری این پیام را تقویت کرد و هشدار داد تعویق در تعدیل سیاست ممکن است در نهایت نیازمند افزایشهای شدیدتر نرخها شود. او همچنین گفت افزایشهای قبلی هنوز اثر انقباضی معناداری نگذاشته و تاکید کرد نرخهای سیاستی هنوز با کران پایین برآورد بانک از نرخ خنثی فاصله دارند.
در مجموع پیام روشن بود: بانک مرکزی ژاپن قاطعانه در مسیر افزایش نرخها قرار دارد.
«کاملا تاریخی»: نظر تحلیلگران
داریوش کووالچیک، تحلیلگر بیبیویای، گفت: «بانک مرکزی ژاپن افزایش سختگیرانهای انجام داد.» او بر تعهد روشن به عادیسازی بیشتر تاکید کرد.
بارت واکابایاشی، مدیر شعبه استیت استریت در توکیو، گفت: «میدانم فقط سهچهارم درصد است اما کاملا تاریخی است.» او افزود: «سه دهه است در این سطح نبودهایم بنابراین فکر میکنم این حرکت مهمی است».
آکیرا اوتانی، اقتصاددان ارشد ژاپن در گلدمن ساکس، هشدار داد این پایان مسیر افزایش نرخهای بهره در بانک مرکزی ژاپن نیست و این تصمیم سوگیری تدریجی اما مداوم به سمت افزایش را تقویت میکند.
چرا این موضوع فراتر از ژاپن اینقدر اهمیت دارد؟
پاسخ در نقش پررنگ ژاپن در بازارهای جهانی اوراق قرضه نهفته است.
ژاپن همچنان بزرگترین بستانکار خالص جهان است و تا سپتامبر ۲۰۲۵، ارزش خالص موقعیت سرمایهگذاری بینالمللی آن حدود ۳.۶۶ تریلیون دلار (۳.۱۲ تریلیون یورو) بوده است.
سالها نرخهای بهره نزدیک به صفر در ژاپن خروج سرمایه را تشویق کرده است. سرمایهگذاران نهادی ژاپنی از جمله صندوقهای بازنشستگی و بیمهگران، تریلیونها دلار به بازارهای اوراق قرضه خارجی بهویژه خزانهداری آمریکا و بدهی دولتهای اروپایی تزریق کردهاند.
اما با افزایش حتی اندک بازده اوراق داخلی، آن انگیزه کاهش مییابد. نتیجه میتواند کاهش بالقوه خرید اوراق خارجی باشد؛ چیزی که بسیاری از اقتصاددانان آن را «بازگرداندن سرمایه به ژاپن» مینامند.
وقتی بازده داخلی پایین است، سرمایهگذاران نهادی ژاپنی معمولا به دنبال بازدههای بهتر در خارج میروند، غالبا در خزانهداری آمریکا، اوراق دولتهای اروپایی یا بدهی بازارهای نوظهور.
اما با افزایش بازده در ژاپن، آن انگیزه ضعیف میشود. حتی تغییرات اندک در بازدههای نسبی میتواند تخصیص پرتفوی را در حاشیه تغییر دهد و خطر بازگشت سرمایه به داراییهای ژاپنی را بالا ببرد.
این دینامیک در کاهش فاصلههای بازده از هماکنون قابل مشاهده است.
شکاف میان بازده خزانهداری ۱۰ ساله آمریکا و اوراق دولتی ژاپن به ۲.۱۲ واحد درصد کاهش یافته که کمترین سطح از مارس ۲۰۲۲ است.
فاصله میان بوندهای ۱۰ ساله آلمان و اوراق دولتی ژاپن نیز به ۰.۸۵ واحد درصد سقوط کرده که پایینترین سطح در بیش از سه سال است.
با فشرده شدن این فاصلهها، سرمایهگذاران ژاپنی احتمالا شروع به هدایت سرمایهها به داخل میکنند و بازارهای جهانی اوراق قرضه باید کاهش تقاضای ژاپن را جبران کنند.
ترکهایی در بازدههای جهانی
بازارهای اوراق قرضه از هماکنون واکنش نشان دادهاند. بازده اوراق ۳۰ ساله آلمان در جمعه پس از تصمیم بانک مرکزی ژاپن به ۳.۵۱ درصد جهش کرد که بالاترین سطح از ژوئیه ۲۰۱۱ است.
چنین حرکتی در بزرگترین اقتصاد اروپا که غالبا لنگر مالی جهان تلقی میشود نشانه هشداردهندهای است.
خطر فقط محدود به اروپا نیست. افزایش بازده در ژاپن تهدید میکند جریانهای سرمایهگذاری جهانی را برهم بزند، بهویژه از طریق باز شدن معاملات کری با ین.
با نرخهای فوقپایین در ژاپن که تامین مالی ارزان فراهم میکرد، سرمایهگذاران مدتها از ین برای تامین سرمایه روی داراییهای پربازده در خارج استفاده کردهاند. این راهبرد که دههها خوب عمل کرده اکنون تحت فشار است.
با افزایش نرخها در ژاپن، مزیت وامگیری به ین برای سرمایهگذاران جهانی جذابیت خود را از دست میدهد.
نتیجه میتواند موجی از کاهش اهرم در بازارهای اعتباری و سهام جهان باشد که افزایش بینظم بازدهها را رقم میزند.
هرچند سرعت افزایش نرخها احتمالا تدریجی میماند، جهتگیری روشن است. بانک مرکزی ژاپن دیگر کبوتر همیشگی جهان توسعهیافته نیست.
برای سرمایهگذاران پیام ساده و هر روز پررنگتر است: ژاپن دوباره اهمیت دارد.
