مدیریت زیستبومی تنها راهکار حفاظت از تالابها
تالابها بهعنوان یکی از مهمترین اکوسیستمهای کشور، نقشی اساسی در پایداری محیط زیست، تنوع زیستی و تأمین معیشت جوامع محلی ایفا میکنند. حفاظت و بهرهبرداری خردمندانه از این سرمایههای طبیعی نیازمند رویکردی یکپارچه در مدیریت تالابها و ارتقای سطح آگاهی عمومی، مشارکت فعال جوامع و بهرهگیری از ظرفیتهای علمی و دانشگاهی است. اینها بخشی از صحبتهای «مهری اثناعشری»، مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران، در گفتوگو با «شرق» است.
به گزارش گروه رسانهای شرق،
نازنین ناصری: تالابها بهعنوان یکی از مهمترین اکوسیستمهای کشور، نقشی اساسی در پایداری محیط زیست، تنوع زیستی و تأمین معیشت جوامع محلی ایفا میکنند. حفاظت و بهرهبرداری خردمندانه از این سرمایههای طبیعی نیازمند رویکردی یکپارچه در مدیریت تالابها و ارتقای سطح آگاهی عمومی، مشارکت فعال جوامع و بهرهگیری از ظرفیتهای علمی و دانشگاهی است. اینها بخشی از صحبتهای «مهری اثناعشری»، مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران، در گفتوگو با «شرق» است. او با اشاره به اینکه طرح حفاظت از تالابهای ایران یک پروژه بینالمللی است که توسط سازمان حفاظت محیط زیست و برنامه توسعه ملل متحد به صورت مشترک اجرا شده و حدود 20 سال است در حوزه حفاظت و احیای تالابها فعالیت میکند، توضیح میدهد: «در ۱۰ سال اخیر در این پروژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تالاب شادگان، بختگان و انزلی بهعنوان پایلوتهای اصلی این پروژه فعالیتهای گوناگونی صورت گرفته است». اثناعشری با بیان اینکه موضوع استقرار کشاورزی پایدار و مدیریت مصرف آب در مزرعه را بهصورت پایلوت اجرا میکنیم، میگوید: «برای رسیدن به نتیجه غایی که احیای تالابهای کشور است، ضروری است رویکرد اجراشده توسط طرح که دستاوردهای خوبی نیز داشته است، در سیاستهای کلان بخش آب و کشاورزی وارد شده و در سطح گسترده به کار گرفته شود». براساس اعلام او، موضوعات اقتصادی و اجتماعی بهعنوان بخشی از محیطزیست هستند و ما نمیتوانیم آنها را تفکیک کنیم. اقتصاد و معیشت خانوار هم موضوعی است که پروژه ما روی آن تمرکز دارد و درخصوص معیشتهای سازگار با کمآبی و معیشتهای سازگار با تالاب در پایلوتها فعالیتهای مختلفی انجام شده است».
بهرهبرداری خردمندانه از تالابها
مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران مهمترین مسئلهای را که در حفاظت، بازسازی و احیای تالابها باید مورد توجه قرار بگیرد، منابع محدود عنوان میکند و میگوید: «این منابع محدود که در اختیار ماست، باید به نحوی مورد بهرهبرداری قرار بگیرد که در بلندمدت حفظ شده و قابل استفاده باشد. یعنی اگر بهرهبرداری از منابع تالابی صورت میگیرد، بهصورت خردمندانه و براساس اصول توسعه پایدار باشد تا در بلندمدت این منابع حفظ شود. در کنار آن سیاستهای ما باید در بخشهای مختلف آب، کشاورزی، منابع طبیعی، صنایع و محیط زیست با هم همسو باشند و سیاستگذاریهایی که انجام میشود یکجانبه و بخشی نباشد. اگر برنامهریزیها به صورت بخشی انجام شود، وزارت نیرو سیاستگذاریها و اهداف خود را داشته باشد، بخش کشاورزی و منابع طبیعی هرکدام سیاستگذاریهای خود را داشته باشد، نباید انتظار داشت که یکپارچگی در مدیریت حوضه آبریز و تالابها محقق شود».
چالشهای حفاظت از تالابها
او به توسعه بیرویه در بخش صنعتی و کشاورزی و شاخصهای عملکرد بخشی در حوزه کشاورزی، آب، صنعت و... اشاره میکند: «نمیتوانیم انتظار داشته باشیم آبی که در پاییندست حوضه به تالابها میرسد، بتواند نیاز اکولوژیک تالاب را تأمین کند و تالاب بتواند خدمات و کارکرد خود را داشته باشد، مگر در صورتی که سیاستگذاریها در بخش کشاورزی، صنعت و محیطزیست یکپارچه صورت بگیرد. در واقع زمانی که تقسیم آب را برای بخشهای مختلف صنعت، کشاورزی، شرب و محیطزیست انجام میدهیم، قانون تأکید دارد بعد از آب شرب، اولویت تخصیص حقابه تالاب است که باید تأمین شود و بقیه کاربریها در اولویت بعد قرار دارند. اگرچه مسئله امنیت غذایی و معیشت کشاورزان حائز اهمیت است، اما باید برنامهریزیها بهگونهای باشد که بهرهوری آب در بخش کشاورزی بالا برود و از سیستمهای بهروز در آبیاری در سطح مزرعه استفاده کنیم تا درحالیکه نیاز آبی محصولی که کشت میشود و نیز معیشت کشاورزان تأمین میشود، حقابه تالاب هم محفوظ بماند».
راهکارهای حفاظت از تالابها
مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران با بیان اینکه راهکارهای حفاظت تالاب در حوزههای مختلف از جمله تأمین کمیت و کیفیت آب تالاب، حفاظت از تنوع زیستی گیاهی و جانوری متفاوت هستند، عنوان میکند: «هرکدام از این بخشها اقدامات مختص به خود را دارد. رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست این است که مدیریت تالابها در سطح حوضه اتفاق بیفتد نه فقط پهنه آبی تالاب. بخشهای مختلف از جمله بهرهبرداران و دستاندرکاران مختلف بتوانند سهم و نقش خود را در حفاظت و احیای تالاب ایفا کنند. یعنی اگر بهرهبرداری در حوضه مدنظر است، باید نقش و مسئولیت خود را هم در حفظ تالاب بپذیرد که این موارد در رویکردی به نام «مدیریت زیستبومی» لحاظ شده است. بهطوریکه همه دستاندرکاران و بهرهبرداران را در کنار هم میبیند، همه مشکلات حوضه را شناسایی و استراتژیهای لازم برای رفع مسائل و مشکلات رو تبیین میکند. سپس براساس استراتژی یکسری اقدام تعریف میشود. هرکدام از این اقدامات یک مسئول انجام دارد که یا مسئولیت آن با جهاد کشاورزی، آب منطقهای یا محیطزیست است که بر آن اساس برنامهریزی میشود تا بتوانیم مدیریت یکپارچه تالاب را در سطح حوضه داشته باشیم».
او در ادامه توضیح میدهد: «در بخشی از فعالیتهای طرح، کمیت و کیفیت آب در اراضی کشاورزی تالابهای پایلوت مدیریت میشود. به این ترتیب که اقدامات کشاورزی پایدار کمک میکند براساس آزمون خاکی که انجام شده و تکنیکهایی که بخش ترویج جهاد کشاورزی در اختیار کشاورزان قرار میدهند و ارائه مشاورههای فنی به کشاورزان درباره تکنیکهای اجرایی، مصرف آب و نهادههای شیمیایی در سطح مزرعه کاهش داده شود. در پایلوتهایی که این تکنیکها اجرا شدند، نتایج پایشها بهصورت میانگین 27 درصد کاهش مصرف آب در سطح مزرعه را نشان داد».
حفاظت مشارکتی تالابها
اثناعشری به نقش و مشارکت جوامع محلی در حفاظت از تالاب به عنوان یکی از گروههای اصلی بهرهبردار و ذینفع در حوزه تالابی اشاره میکند: «به صورت مشخص پروژه ما تأکید ویژهای بر مشارکت جوامع محلی و بومی به عنوان یکی از گروههای اصلی دستاندرکار دارد و سعی میکند بخش عمدهای از برنامهها را نیز با مشارکت جوامع محلی پیش ببرد، ازاینرو در بخش معیشتهای سازگار با تالاب و کشاورزی پایدار اصلیترین مهره این برنامه کشاورزان و جوامع روستایی است که در حاشیه تالابها زندگی میکنند و یکی از اصلیترین اهداف این بوده که بتوانیم همواره حداکثر مشارکت را از طرف جامعه محلی در اجراکردن پروژهها داشته باشیم. در رویکرد مشارکتی، برای فراهمکردن زمینه مشارکت قبل از اینکه فعالیتها اجرا شود، ابتدا زمینهسازی لازم از جمله ظرفیتسازی، آموزش، آگاهیرسانی و ارتباطات باید صورت بگیرد. اگر بخواهیم جامعه محلی با ما همراه شود و در اجرای پروژه به ما کمک کند، جوامع محلی را باید در برنامهریزی و تعریف پروژه هم همراه کنیم. رویکرد ما نگاه به پایین نیست. در واقع رویکرد زیستبومی، مدیریت را به پایینترین سطح خُرد میکند تا مشارکت دستاندرکاران و بخشهای مختلف جامعه را که یکی از آنها جامعه محلی است، داشته باشد تا در مورد ارزش و اهمیت تالابها و نقش جامعه محلی در حفاظت از تالابها آگاهی و اطلاعرسانی شود».
تفاهمنامه حفاظت از تالابها
مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران به تفاهمنامه همکاری بین طرح حفاظت از تالابهای ایران با دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان دانشگاه تهران اشاره میکند و میگوید: «از سال 2025 فاز جدید پروژه را آغاز کردیم و بخشی از فعالیتهایی که در برنامه کاری تعریف شده، به موضوعات آگاهیرسانی، آموزش و ظرفیتسازی برای اجراکردن این بخش از پروژه اختصاص دارد. در این باره با انجمن دانشجویان دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان دانشگاه تهران تفاهمنامه همکاری امضا شده با هدف اینکه این انجمن بتواند در بدنه علمی و دانشگاهی با ما همکاری کند تا بتوانیم با آگاهیرسانی درباره اهمیت تالابها دایره افرادی را که با آنها در ارتباط هستیم در حوزه تالابها گسترش دهیم و موضوعات مختلفی پیشبینی شده تا بتوانیم آنها را از طریق تفاهمنامه پیش ببریم، از جمله اینکه اخبار و گزارشات فعالیتهای مرتبط با تالابها از طریق این انجمن توسعه پیدا کند، منتشر شود و بهصورت گستردهتری در اختیار مخاطبان قرار بگیرد. همچنین بتوانیم نشستهای مختلفی با حضور استادان و دانشجویان دانشگاهی داشته باشیم و بتوانیم خروجیها را مطابق با دانش روز در مدیریت تالابها استفاده کنیم». او در نهایت اهداف عملیاتی این تفاهمنامه را اینگونه بیان میکند: «ارتقای سطح دانش و آگاهی دانشجویان و جوامع محلی درباره اهمیت تالابها و خدمات اکوسیستمی آنها، اجرای برنامههای آموزشی، کارگاهها و نشستهای علمی مشترک در حوزه ارتباطات، آموزش، مشارکت و آگاهیرسانی، جلب مشارکت دانشجویان در فعالیتهای میدانی و داوطلبانه مرتبط با حفاظت از تالابها، حمایت از تولید و انتشار محتواهای آموزشی و ترویجی در زمینه تالابها، توسعه همکاریهای پژوهشی و علمی در حوزه ارتباطات و آگاهیرسانی محیطزیستی».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
