خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته، نامی آشنا برای دوستداران طبیعت ایران است؛ سرزمینی وسیع در شمالغرب استان اصفهان که سالهاست به عنوان یکی از مهمترین زیستگاههای حیات وحش کشور شناخته میشود. این منطقه نه فقط به دلیل وسعت و تنوع زیستی، بلکه به واسطه پیوند عمیقی که با سکونتگاههای انسانی پیرامون خود دارد، واجد اهمیتی چندلایه است.
در این میان، روستای حسن رباط میمه به عنوان یکی از نزدیکترین روستاها به محدوده موته، نقشی کلیدی در ارتباط میان انسان، طبیعت و گردشگری ایفا میکند؛ نقشی که میتواند آینده این روستا و پناهگاه را به شکلی پایدار به یکدیگر گره بزند.
موته، زیستگاهی که امروز از آن به عنوان پارک ملی و پناهگاه حیات وحش یاد میشود، سالهاست زیر نگاه مراقب محیطبانانی قرار دارد که با حداقل امکانات و بیشترین تعهد، از گونههای ارزشمند آن حفاظت میکنند.
جمشید مسافری، محیطبان باسابقه این منطقه، نزدیک به دو دهه از عمر خود را وقف پاسداری از حیات وحش موته کرده است. وی با تجربهای طولانی، روایتگر واقعیتهای این زیستبوم است؛ واقعیتهایی که هم ظرفیتهای کمنظیر گردشگری طبیعت را نشان میدهد و هم چالشهای جدی پیش روی حفاظت از آن را آشکار میکند.
موته و حسن رباط، دو نام در کنار هم، تصویری روشن از همزیستی انسان و طبیعت را ترسیم میکنند؛ جایی که روستا میتواند دروازه ورود گردشگران به طبیعت بکر باشد و پارک ملی، پشتوانهای برای توسعه گردشگری مسئولانه و پایدار در منطقه.
موته، قلب تپنده حیات وحش در شمالغرب اصفهان
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته در گسترهای وسیع میان استان اصفهان و بخشهایی از استان مرکزی قرار گرفته است.
جمشید مسافری با اشاره به وسعت این منطقه اظهار کرد: پارک ملی موته حدود ۲۵ هزار هکتار وسعت دارد و یکی از زیستگاههای مهم حیات وحش در مرکز ایران به شمار میرود. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، محل تلاقی اقلیمهای متفاوت است و همین ویژگی باعث شده تنوع زیستی قابل توجهی در آن شکل بگیرد.
موته زیستگاه گونههای شاخصی از حیات وحش ایران است؛ از آهو که نماد دشتهای باز این منطقه محسوب میشود تا قوچ و میش که در ارتفاعات و تپهماهوریها زندگی میکنند. مسافری اظهار کرد: گونههای چهارپا در این منطقه شامل قوچ، میش، آهو، گرگ، کفتار، گراز و خرگوش است. هرچند ارائه آمار دقیق از جمعیت گونهها به دلیل پراکندگی و شرایط طبیعی امکانپذیر نیست، اما حضور این تنوع گونهای نشاندهنده سلامت نسبی اکوسیستم موته است.
اهمیت موته تنها به حیات وحش آن محدود نمیشود. این منطقه به عنوان یکی از قدیمیترین مناطق حفاظتشده کشور، نقشی مهم در تاریخ حفاظت از محیط زیست ایران دارد. تجربههای مدیریتی، مطالعات زیستمحیطی و تلاشهای حفاظتی انجامشده در موته، الگویی برای بسیاری از مناطق حفاظتشده دیگر بوده است. همین پیشینه، ارزش موته را در نگاه کارشناسان و فعالان محیط زیست دوچندان کرده است.
محیطبانان موته، نگهبانان خاموش طبیعت
حفاظت از منطقهای به وسعت موته، بدون حضور محیطبانان متعهد و شبانهروزی ممکن نیست. جمشید مسافری که نزدیک به ۲۰ سال سابقه فعالیت در این منطقه دارد، در گفتوگو با خبرنگار مهر از سختیهای کار حفاظت سخن گفت و اظهار کرد: این منطقه با ۲۲ مأمور حفاظت میشود و ما با چهار حوزه قضائی شامل محلات، دلیجان، میمه و گلپایگان در ارتباط هستیم. همین گستردگی حوزهها، کار حفاظت را پیچیده و دشوار کرده است.
وی افزود: شیفتهای کاری محیطبانان به صورت ۲۴ ساعته تنظیم شده و گاهی شرایط به گونهای است که حفاظت از منطقه با این تعداد نیرو بسیار سخت میشود. با این حال، تعهد محیطبانان باعث شده امنیت نسبی برای حیات وحش برقرار باشد و بسیاری از تهدیدها کنترل شود.
خشکسالیهای پیدرپی سالهای اخیر، یکی از جدیترین چالشهای پیش روی موته بوده است. مسافری اظهار کرد: خشکسالی باعث پراکندگی وحوش شده و حیوانات برای تأمین آب و غذا به سمت مناطق اطراف، به ویژه مزارع کشاورزی، حرکت کردهاند. این موضوع در برخی موارد باعث بروز تعارض میان انسان و حیات وحش و وارد شدن خسارت به مزارع شده است.
در چنین شرایطی، نقش مردم محلی و روستاهای اطراف اهمیت ویژهای پیدا میکند. محیطبان موته با تأکید بر ضرورت همکاری مردم اظهار کرد: از مردم روستاها و کشاورزان خواهش میکنیم مراقب باشند به حیات وحش آسیب نرسد و در صورت مشاهده هرگونه مورد مشکوک یا حضور حیوانات در نزدیکی مزارع، موضوع را اطلاعرسانی کنند تا بتوانیم بهتر از گونههای حفاظتشده مراقبت کنیم.
حسن رباط میمه، دروازهای روستایی به طبیعت موته
روستای حسن رباط میمه در همسایگی پناهگاه حیات وحش موته قرار دارد و همین موقعیت جغرافیایی، آن را به یکی از مهمترین نقاط ارتباطی میان جامعه محلی و طبیعت حفاظتشده تبدیل کرده است. این روستا با بافت سنتی، باغهای انگور و اقلیم کوهستانی خود، ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری طبیعتمحور دارد؛ ظرفیتی که در صورت برنامهریزی درست میتواند هم به اقتصاد روستا کمک کند و هم به حفاظت بهتر از موته بینجامد.
حسن رباط از گذشته به عنوان سکونتگاهی در مسیرهای ارتباطی شناخته میشده و نام آن نیز از رباطها و استراحتگاههای قدیمی گرفته شده است. امروز این روستا میتواند نقش یک پایگاه بومگردی را برای گردشگرانی ایفا کند که قصد بازدید از طبیعت موته را دارند. نزدیکی روستا به دشتها و ارتفاعات پیرامون پارک ملی، امکان طراحی مسیرهای پیادهروی، طبیعتگردی و پرندهنگری را فراهم کرده است.
گردشگران طبیعت، به ویژه علاقهمندان به مشاهده حیات وحش در زیستگاههای طبیعی، میتوانند با اقامت در حسن رباط، تجربهای متفاوت از سفر به موته داشته باشند. این نوع گردشگری، برخلاف بازدیدهای گذرا و غیرمسئولانه، میتواند با آموزش و آگاهیبخشی همراه شود و احترام به حیات وحش را در میان بازدیدکنندگان تقویت کند.
از سوی دیگر، حضور گردشگران مسئولانه میتواند منبع درآمدی پایدار برای ساکنان روستا ایجاد کند. فروش محصولات محلی، راهاندازی اقامتگاههای بومگردی و ارائه خدمات راهنمایی طبیعتگردی، از جمله فرصتهایی است که حسن رباط در اختیار دارد. این موضوع، انگیزه مردم محلی برای حفاظت از طبیعت پیرامون خود را افزایش میدهد و حس تعلق آنها به پناهگاه حیات وحش موته را تقویت میکند.
گردشگری مسئولانه، پلی میان حفاظت و توسعه
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته، در کنار ارزشهای اکولوژیک، ظرفیت بالایی برای گردشگری طبیعت دارد؛ ظرفیتی که اگر بدون برنامهریزی و نظارت مورد استفاده قرار گیرد، میتواند به تهدیدی برای حیات وحش تبدیل شود. اما در صورت مدیریت صحیح، همین گردشگری میتواند به ابزاری مؤثر برای حفاظت از منطقه بدل شود.
مسافری با اشاره به نقش مردم و خیرین محیط زیست اظهار کرد: مردم و خیرین محیط زیست میتوانند با کمکهایی مانند تأمین علوفه، ساخت آبشخور و پشتیبانی از فعالیتهای حفاظتی، نقش مهمی در حمایت از حیات وحش ایفا کنند. این مشارکتها نه تنها فشار بر محیطبانان را کاهش میدهد، بلکه احساس مسئولیت اجتماعی نسبت به طبیعت را گسترش میدهد.
در این میان، روستای حسن رباط میتواند به عنوان حلقه واسط میان گردشگران و پارک ملی عمل کند. آموزش گردشگران پیش از ورود به منطقه، معرفی قوانین و محدودیتها و تأکید بر عدم آسیب به حیات وحش، از اقداماتی است که میتواند از طریق ظرفیتهای محلی روستا انجام شود. راهنمایان محلی آموزشدیده، میتوانند روایتگر ارزشهای طبیعی موته باشند و تجربهای آگاهانه و امن برای بازدیدکنندگان رقم بزنند.
همزیستی روستا و پناهگاه، نیازمند نگاه بلندمدت و مشارکت همهجانبه است؛ از محیطبانان و مدیران محلی گرفته تا روستاییان و گردشگران. موته به عنوان یک سرمایه ملی، تنها با حفاظت دولتی پایدار نمیماند، بلکه نیازمند حمایت اجتماعی و اقتصادی است. گردشگری طبیعتمحور، اگر با اصول پایداری همراه شود، میتواند این حمایت را فراهم کند.
در نهایت، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته و روستای حسن رباط میمه، دو روی یک سکهاند؛ یکی نماد طبیعت بکر و دیگری جلوهای از زندگی انسانی در همسایگی این طبیعت. پیوند آگاهانه این دو، میتواند الگویی موفق از توسعه گردشگری مسئولانه در ایران باشد؛ الگویی که هم حیات وحش را پاس میدارد و هم آیندهای روشنتر برای جوامع محلی رقم میزند
