محمدرضا عراقچیان در گفتوگو با ایسنا با بیان اینکه پاییز فصلی با ویژگیها، نمادها و تعابیری همچون پادشاه فصلها و رنگها، تجربه، پختگی در اشعار فارسی آمده و مقدمه خواب زمستانی است، گفت: پاییز فصل هنرنمایی بانوان همدانی است که با کمال سلیقه به نگهداری و خشک کردن میوههای پختهشده و دیررس و صبور پاییزی و زمستانی مشغول میشوند، میوههای پاییزی مانند پرتقال، سیب، لیمو ماندگاری بالایی دارند و در کنار این میوهها، میوههای زیرزمینی مانند لبو، چغندر، شلغم و خشکبار مانند انجیر و کشمش وجود دارد که همگی میوههای پاییز و زمستان هستند.
وی پاییز و زمستان را فصل خاطرهبازی دانشآموزان و معلمان دانست و افزود: این دو فصل، فصل رنگآمیزیها، قدم زدن در خیابانها و محلات قدیمی همدان است و از منظر انسانی، پاییز آغاز همدردی، تعاون و آمادگی برای تهیه آذوقه و پوشاک زمستان است.
عراقچیان با بیان اینکه پاییز با پایانی خوش و آغازی خوشتر میرود و به شب یلدا میرسد، در گفتوگو با ایسنا بیان کرد: واژهی یلدا به معنی زایش و تولد است و بعضی یل را به معنی زرنگ و دا را به معنی مادر تعبیر میکنند که میتواند خانواده را از سرما و سختی زمستان نجات دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا به رسم کوسهگلین در همدان اشاره کرد و گفت: کوسهگلین نمایش سنتی است که در مواقع بحرانی انجام میشود و از سوی خانوادههای متمول کمکهای خود را به نیازمندان میرسانند.
همدانیها برای آمادهسازی مواد لازم زمستان نیز مشغول به کار و فعالیت بودهاند، که شامل مواردی مانند تهیه گندم، آماده و گرم کردن تنور برای پخت نان برای شب یلداست.
عراقچیان به آداب و رسوم این شب اشاره کرد و گفت: چیدمان دکور روی طاقچه و رفها با اجناس زیبا و ایرانی که نشانگر هنر و هویت باشد و دلو و ریسمان از چاه برای آبکشی، چون حوض یخ زده است و از سوی دیگر آمادهسازی تنقلات و خوراکیها برای شب یلدا که شامل دانههای کدو، هندوانه، بادام و پسته بو داده، انواع خشکبار و انجیر و توت خشک و سنجد است.
وی تاکید کرد: باید در فصل سرد زمستان خوراکیهایی با طبع گرم مصرف شود تا گرمی بدن حفظ شود و در شب یلدا نیز انار و کدو توصیه میشود که هدف از خوردن آن گرممزاجی و گرمیبخشی به موسم سرد است.
عراقچیان با بیان اینکه رسم اصلی شبنشینی با نشستن مهمانان دورتادور کرسی آغاز میشود، بیان کرد: روی کرسی را با پارچهای زربفت پوشانده و با انار یا سایر میوهها تزیین میکنند و برخی اعتقاد دارند هندوانه نباید خورده شود و برخی دیگر تناول میکنند و برای شب چله، خوراکیهای گرم و مجلسی چون نخود، کشمش، انجیر و توت خشک رایج است.
وی افزود: پایه اصلی کرسی به بزرگ خانواده تعلق داشته که حافظ در دست شروع به خواندن میکرده و داستانهای شاهنامه را میخوانده و به حافظ تفال میزده و آرزوی خوشبختی و بارش برف برای خانواده میکرده است.
عراقچیان به رسم یلدایانه در همدان اشاره کرد و افزود: یلدایانه اختصاص به نوعروسان، تازه متولدشدگان و تازه فوت شدگان دارد و به این شکل است که هدایایی از پوشاک و خوراک و... را به خانه عروس و یا تازه متولد شده برای تبریک، یا به خانه فرد تازه فوت شده برای سرسلامتی میبرند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا با اشاره به مشاغل و فعالیتهایی که مختص فصل زمستان بودهاند، گفت: پارو زدن برای برفروبی، لیشمه برای آتش، زغال برای منقل و کرسی، کفگیر برای جابجایی آتش، مقاش برای گرفتن ذغالهای داغ، آرام و دیلم برای شکستن یخ حوض، صدای برفروب در کوچهها، آمادهسازی وسایل و لباسهای زمستانی که همگی به شب چله مربوط میشود.
وی با اشاره به سختیهای زمستان و نمادهای آب نیز افزود: زمستان بدون چاه یا حوضخانه یعنی فصلهای سرد، یخزدگی و دشواریهای آبرسانی برای وضو گرفتن زیرا در گذشته خانهها دارای حوضخانه و سیزان بودند که در زمستانهای سرد همدان آب حوض یخ میزد و لانجینها و ظروف آب در کنار اتاق نیز دچار یخزدگی میشد.
عراقچیان اظهار کرد: در کنار همه این موارد از زیباییهای شب یلدا، خوردن برفشیره، خربزه تفریجانی، شیرشیره و خرمالو، داشتن یک دانه پرتقال روی طاقچه یا رف و پیچیدن بوی پرتقال شمال در اتاق و فصل انگور بندی است که از پاییز برای شب یلدا آویزان میشده است.
وی به دایره واژگانی همدانیها در فصل زمستان نیز اشاره کرد و گفت: در این فصل کلمات همدانی مانند سوز و سرما، گلوج گلوج برف باریدن، زقوم باریدن از آسمان، قاتماقه بستن دستها از سرمای شدید، چله کوچک و بزرگ، پوته تُمبیده و پوته تِنجیده، دست اِشکسته، پوت روغن، خِس خِس سینه، لِوِرو شدن و سر خوردن رو برف و یخ، سینه پهلو گرفتن، پِشکاندن آب و گِل، پِلمیدن روی برف، گِلیدن میان برف، دِلَک دادن همدیگر برای سرسره بازی، دِسِش موخوره دیوار میکِرِه، مَلاج درد گرفتن، یخ زدن، زمین خوردن و چَفته چوله شدن، پِتِ پیس شدن لباسها، اِلِنگوان دِلِنگوان شدن آب ناودان، شِلم شوربا شدن، جوشیدن دل، خالی شدن دل، بوران شدن، گذاشتن منقل در چاله کرسی و با آتش را با مَقاش و کفگیر جابهجا میکنند، گندله کردن گرته زغالها، با کنار زدن خاکستر الو آتیش میزنه در، درد گرفتن قُل (پهلو)، قِرو بستن سبیل، چُلور باریدن از آسمان، آویزان کردن دوگوله زیر کرسی، آماده کردن دخل و دان برای زمستان و بسیاری کلمات دیگر وجود دارد که مختص همدان است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا با اشاره به اینکه دو انقلاب اقلیمی مهم در جغرافیا وجود دارد، بیان کرد: این دو انقلاب یکی انقلاب زمستانی (بلندترین شب سال) و دوم انقلاب تابستانی (بلندترین روز سال) است و همچنین دو اعتدال (اعتدالین) نیز وجود دارد که طول روز و شب برابر است.
عراقچیان افزود: این تغییرات اقلیمی توسط منجمین ایرانی قدیم با خطاهای ناچیز محاسبه شده و شب اول زمستان، بلندترین شب سال است.
وی اظهار کرد: چله به معنای پختگی و گذشت است و معادلِ عدد 40 مفاهیمی همچون کاملبودن و پختگی اصطلاحاتی مثل چلهنشینی نیز در فرهنگ دینی نیز وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه طولانی بودن شب که گاهی چند ثانیه تا یک دقیقه تفاوت طول شبهای قبل و بعد است اما از نظر اجتماعی دارای ارزش بالایی است، بیان کرد: شب یلدا فرصتی برای جمعشدن و دورهمی، گفتوگو و همدلی و دیدارهای دوستانه، شنیدن رنج و شادی دیگران، حضور در منزل بزرگترها برای همدلی و بهبود شرایط اجتماعی و وضعیت جامعه است.
این استاد دانشگاه شب یلدا را شب فریادرسی، کمکهای اجتماعی و اقتصادی دانست و تصریح کرد: حضورِ افراد خانواده، اقوام و بزرگترها و اجرای برنامههایی مانند شاهنامهخوانی و حافظخوانی به شادی و نشاط در خانواده و اجتماع میانجامد.
عراقچیان با بیان اینکه شب یلدا شب عشقبازی اجتماعی است که ظاهری مادی دارد اما هدفی اجتماعی در بطن آن است، گفت: در همدان قبل از شب یلدا تدارکاتی مانند کرسی، زغال و آتش آماده، بستن در و دالان، لحاف کرسی، فرش، تختخواب و پشتی فراهم شده و نظافت خانه برای زمستان انجام میشده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا به نقش خیرین و کارفرمایان در کمکرسانی و حمایت از کارگران و... اشاره کرد و گفت: خیران و کارفرمایان در پاییز و زمستان به مستمندان و کارگران و بازاریان و شاگردان از طریق فراهم کردن مایحتاج مانند آذوقه و لباس کمک میکنند تا زمستان سخت را بگذرانند.
شب یلدا به عنوان آغاز فصل زمستان و آغاز یک سبک جدید زندگی و اقتصاد خانوادگی دیده میشود، با حضور کودکان و تازهواردان به دنیا، و گاهی به مناسبتهای خاصی مانند تولد، ازدواج یا فوت یکی از نزدیکان، هدایا و تبریکهایی به خانه افراد میبردند.
وی اظهار کرد: چله بزرگ که ۴۰ روز و از ابتدای دی تا ۴۰ روز ابتدایی بهمن است، چله کوچک از ۱۱ بهمن تا پایان بهمن، حدود ۲۰ روز است که ۴ روز آخر چله بزرگ و ۴ روز آخر چله کوچک چاراچار محسوب میشود.
عراقچیان با اشاره به افسانهها و نمادهای چله نیز بیان کرد: احمر، بهمن، آفتاب و «ننه سرما» با هم برادر/خواهرهایی هستند که افسانههایی قدیمیاند، با گفتن اتل و متلها، فال سوزن گرفتن مردم با آنها سرگرم میشدند و سختی زمستان را تحمل کنند.
وی تاکید کرد: شاهنامهخوانیها و حافظخوانیها با هدف تربیت اخلاقی صورت میگرفته که متاسفانه امروزه گم شده است.
این استاد دانشگاه یلدا را از منظر دینی نیز بررسی کرده و گفت: پیامبراعظم (ص) با مکارم اخلاق بر دیدار، احوالپرسی، نشستن کنار هم و گفتوگو تأکید داشت و یلدا نیز اگرچه به ایران باستان بازمیگردد اما با این ارزشها همسوست و تضادی با دین ندارد و گفتوگوهای صمیمانه، درد دل و حمایت جمعی را نمود عینی دین است.
عراقچیان تاکید کرد: هیچ تضادی میان ملیت و هویت ایرانی با دین اسلام وجود ندارد و یلدا میتواند در کنار دین و با همسویی با آن حرکت کند تا جامعه به فلاح و رستگاری، تعاون و همدلی برسد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا درباره حفظ آئینها و جشنها با توجه به شرایط و تغییرات فرهنگی که در جامعه رخ داده، تصریح کرد: باید از شرایط موجود حداکثر بهره را ببریم و هوشمندانه از فناوری و رسانهها برای تقویت ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و شرایط اصلاح فرهنگ استفاده کنیم.
وی با اشاره به اینکه در گذشته امکان دورهم بودن بیشتر فراهم بود، افزود: امروزه به دلیل پراکندگی جغرافیایی و دور بودن اعضای خانواده از یکدیگر به دلیل سکونت و مهاجرت و...از فناوریهای جدید میتوان بهترین بهره را برد و افراد را از طریق برنامههای کاربردی و نرمافزارها به هم نزدیک کرد.
انتهای پیام
