به بهانه لغوشدن شب دکتر جواد طباطبایی در دانشگاه تهران

در حالی ۹ دهه از تأسیس دانشگاه به سبک نوین در ایران می‌گذرد که دانشگاه و آموزش عالی در ایران با وجود خدمات فراوانی که به کشور کرده، دست‌کم علوم انسانی در دانشگاه در ایران به نظریه‌پردازی و البته نظریه‌پردازی درباره ایران نرسیده است. غیبت ایران در نظریه‌پردازی آکادمیک می‌تواند به این نتیجه برسد که دانشگاهی که باید برای ایران کار می‌کرد، در غیاب نظریه برای ایران لزوما در خدمت ایران قرار نداشت. این نکته به ویژه در علوم انسانی حائز اهمیت اساسی و بنیادین است. به قول جواد طباطبایی موضوع دانشگاه و به ویژه علوم انسانی، ایران و ملت ایران نیست. دانشگاه در ایران برای گذر از گسست میان نظام سنتی دانش با تحولات تاریخی و واقعیت جامعه ایران شکل نگرفته بود. گسستی که به دلیل تصلب بخش‌های سنتی در ایران ایجاد شده بود، با تأسیس دانشگاه ترمیم نشد و دانشگاه در ایران به واسطه ضرورت‌های فکری و اجتماعی شکل نگرفت و در نتیجه موضوع دانشگاه ایران از ابتدای تأسیس، ایران نبود.

جواد طباطبایی یکی از معدود اندیشمندان ایرانی است که به تأمل درباره ایران و نیز درباره دانشگاه در ایران پرداخت. طباطبایی دوره کوتاهی در دانشگاه در ایران تحمل شد و خیلی زود از تدریس و پژوهش در دانشگاه کنار گذاشته شد. اما اخراج طباطبایی از دانشگاه موجب نشد که تأملات اندیشگی طباطبایی متوقف شود و طباطبایی خارج از دانشگاه توانست به تأملات فکری خود بپردازد. شاید اگر طباطبایی در دانشگاه می‌ماند، زیر بار بوروکراسی معیوب نظام دانش رسمی در ایران گرفتار روزمرگی می‌شد و راه بر اندیشیدن مستمر او درباره دغدغه‌هایش مسدود می‌شد. یکی از مهم‌ترین اجزای نظام فکری جواد طباطبایی به ویژه در دهه‌های اخیر تأمل درباره ایران بود. طباطبایی به عنوان یک آکادمیسین خارج از دانشگاه و به تنهایی بیش از هر دپارتمانی در علوم اجتماعی و علوم سیاسی ایرانی درباره ایران اندیشید و ضرورت‌های تأمل درباره ایران را تشریح کرد.

در روزهای گذشته کانون ایران‌شناسی دانشجویان دانشگاه تهران با همکاری مجله بخارا برنامه‌ای تحت عنوان «شب هشتادسالگی سیدجواد طباطبایی» تدارک دید و قرار بود در این برنامه شماری از استادان و همکاران سابق استاد و گروهی از پژوهشگران به مناسبت هشتادسالگی جواد طباطبایی در سالن فردوسی دانشگاه تهران و همراه علاقه‌مندان به جواد طباطبایی گرد هم آیند و ساعاتی به بزرگداشت و بررسی و ارزیابی آثار سیدجواد طباطبایی پرداخته شود. گویا تمام مجوزهای لازم هم گرفته شده بود و دانشگاه با اجرای برنامه موافقت کرده بود اما یک روز مانده به برگزاری برنامه اعلام شد که نهادهای غیردانشگاهی دولتی با اجرای برنامه مخالفت کرده و برنامه «شب جواد طباطبایی» لغو شد.

در اینکه در سال‌های اخیر فعالیت‌های فرهنگی و علمی و دانشجویی در دانشگاه‌های کشور با موانعی دست به گریبان است، سخنی نیست اما مخالفت با برنامه‌ای فرهنگی که تنها برای قدرشناسی از زحمات یک عمر تلاش‌های بی‌وقفه و مؤثر یک استاد و محقق و نویسنده صاحب‌نام و صاحب‌سبک در کشور قرار بود موجب گردهمایی گروهی از علاقه‌مندان شود، با هیچ معیاری قابل درک نیست.

در شرایطی که به علل و دلایل مختلف، امروز بیش از هر دوره دیگری در چند دهه گذشته تأمل و تفکر درباره ایران به ضرورتی جدی و انکارناپذیر تبدیل شده است، مشخص نیست مخالفت با برگزاری مراسمی نه چندان بزرگ و پرخرج و پرزرق‌وبرق- مانند اغلب مراسم‌های مشابه اما پرخرج دولتی- چه ضرورتی داشت؟ چرا نهادهای دولتی غیردانشگاهی با این مراسم مخالفت کردند؟

البته همین‌جا باید از دولت و دولتمردان پرسید که چرا بخشی از نهاد دولت و قوه مجریه با برگزاری مراسم تجلیل از یک متفکر وطن‌دوست و نظریه‌پرداز در دانشگاه تهران مخالفت کرده است؟ آیا چنین مخالفتی همسو با سیاست‌های اعلامی دولت است؟ اعمال محدودیت برای برگزاری مراسم هشتادسالگی سیدجواد طباطبایی چه معنایی پیدا می‌کند؟

 تردیدی نیست که در شرایط حساس امروزی از درون و بیرون کشور اقدامات و فعالیت‌های ضدایرانی سمت و سویی علنی‌تر به خود گرفته است. برای مصاف با چنین اقدامات مذبوحانه‌ای، ایران ما بیش از هر زمان دیگری به اندیشه متفکرانی چون سیدجواد طباطبایی برای گذر از ناملایمات و دشواری‌های پیش‌رو نیاز دارد. هر نوع محدودیت و ایجاد مانع برای اندیشیدن درباره ایران بر شاخ نشستن و از بن بریدن است. جواد طباطبایی و آثار به‌یادگار‌مانده از او یکی از منابع فکری برای پاسخ به دشواری‌های پیش‌روی ایران به‌ویژه در شرایط کنونی کشور است. ایجاد موانع و محدودیت برای چنین مجالسی آن هم در فضای دانشگاهی هرچه باشد، خدمت به فرهنگ و علم نیست.

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.