همشهری آنلاین - سمیرا باباجانپور : میدان بهارستان، میدان ترورهای سیاسی، تجمعهای مردمی، تظاهرات و درگیریهای بیوقفه و جایی که برای نخستینبار مشروطهای که روی کاغذ نقش بسته بود، آنجا را به پیادهراه رفت و آمد مردان قانون بدل کرد.
خواندنیهای بیشتر را اینجا دنبال کنید
در شصتونهمین نشست پژوهشی مرکز تهرانپژوهی مؤسسه همشهری با حضور تهران شناسان نصرالله حدادی، اردشیر آلعوض، همایون عبدالرحیمی و محمود منیعی، مجری کارشناس، به مرور خاطرات و ماجراهای میدان بهارستان پرداخته است.
کابوس یومالتوپ
هنوز مشروطه ۲ ساله نشده بود که دعوای میان مشروطهخواهان و نمایندگان مجلس با محمدعلیشاه قجری و طرفدارانش اوج گرفت. ترور ناموفق شاه در مقابل خانه ظلالسلطان در خیابان اکباتان خشم شاه را صدچندان کرد و همین خشم، یومالتوپ خونین بهارستان را رقم زد.
نصرالله حدادی، تهرانشناس میگوید: «میدان بهارستان در طول تاریخ حوادث بسیاری به خود دیده است؛ از روزهای جشن و ضیافت شاهان قجری در باغ نگارستان تا بوی گوگرد تپانچه و رد خون و فریاد آزادیخواهی. نام این میدان از نام فرش معروف بهارستان در عهد ساسانی برگرفته شد. از مهمترین وقایع این میدان یومالتوپ است. سهشنبه ۲ تیر ۱۳۸۷ با فرمان مستقیم محمدعلیشاه از باغشاه و همراهی لیاخوف روسی به سمت مجلس و مشروطهخواهان آتش گشوده شد. بسیاری همان روز کشته و تعداد بیشماری دستگیر شدند. جدا از ترورهای سیاسی که در بهارستان انجام شد، وقایعی همچون آتشسوزی عمارت بهارستان که بر اثر بیاحتیاطی انجام شد، ۳ بار اتفاق افتاده است.»
همه ترورهای بهارستان
همایون عبدالرحیمی، تهرانپژوه، بهارستان را سیاسیترین و پرحادثهترین میدان ایران معرفی میکند و میگوید: «بهارستانی که قبلاً بخشی از باغ معروف نگارستان بود و محل تفریح و سرگرمی شاه، بعد از واقعه به توپ بستن مجلس کمکم محلی برای وقایع سیاسی شد. در این دوره وقایع سیاسی همچون ترور که برای نخستینبار وارد فرهنگ سیاسی کشور میشده است، در بهارستان اتفاق افتاد. بعد از قتل قائممقام، صدر اعظم محمدشاه، در باغ نگارستان ترورهای متعددی در این محدوده رخ داد. ترور میرزا علیاصغر اتابک یا همان امینالسلطان، حسنعلی منصور، عبدالحسین هژیر و واعظ قزوینی که از آن به دردناکترین ترور بهارستان نام میبرند. ترور ناجوانمردانه میرزا یحیی کیوانی یا همان واعظ قزوینی، مدیر روزنامه نصیحت، در مقابل عمارت مجلس شورای ملی که تنها به خاطر شباهت او با ملکالشعرای بهار اتفاق افتاد. حتی ترور نافرجام محمدعلیشاه که مسبب واقعه به توپ بستن مجلس شد. در تجمع دانشجویان در حمایت از مصدق، یکی از آنها با شلیک مأموران کشته شد. در گردهمایی اعتراضی معلمان، ابوالحسنخان خانعلی نیز به ضرب تیر از پا درآمد و در نهایت انفجار در دفتر حزب جمهوری که خونینترین روز بهارستان را رقم زد.»
ترورهای ناموفق هم در این میدان کم نبود، مرحوم سید محمد دبیرسیاق، نویسنده و پژوهشگر که زمانی در موسسه دهخدا فعال بود در خاطرات خود از ترور علی اکبر دهخدا می نویسد؛ تروری ناموفق که آن هم در بهارستان اتفاق افتاد.
پیادهروی در خیابان قانون
وقتی کلنگ توسعه تهران زده میشود، محدوده باغهای بهارستان تفکیک شده و محله بهارستان داخل حصار قرار گرفته و توسعه پیدا میکند. اردشیر آلعوض، محقق فرهنگ عامه، میگوید: «بعد از اینکه میدان توپخانه کارکرد سیاسی خود را از دست میدهد، میدان بهارستان پاتوق فعالان سیاسی میشود. همین موضوع توسعه فرهنگی و اجتماعی در اطراف میدان را دامن زده و ۱۷ مدرسه در آنجا ساخته میشود. جالب است بدانید که نخستین مسیر پیادهرو در میدان بهارستان ساخته شد. پدیدههای مدرن زندگی شهری یک به یک در بهارستان جان گرفت؛ از جمله کافهرستوران لقانطه که مرحوم جعفر شهری در کتابش از آن به عنوان نخستین کافهای نام میبرد که مردان به اتفاق همسرانشان میتوانستند آنجا حضور داشته باشند. نخستین کتابفروشیهای شهر آنجا جان گرفت و اولین چاپخانه دولتی آنجا راهاندازی شد.»
بالکنهای سیاسی
بالکنهای ساختمانهایی که مشرف به بهارستان بود اسمهای سیاسی داشت؛ مثلاً بالکن جبهه ملی و ... همایون عبدالرحیمی میگوید: «تجمع مردم تهران در حمایت از مشروطهخواهان آذربایجان، تجمع دانشآموزان، دانشجویان، اصناف مقابل مجلس برای کمبود نان، تجمع مردم به دعوت کاشانی و احزاب جبهه ملی در اعتراض به اقدامات فرانسویها در مراکش و جلوگیری از نشر اسکناس، میتینگ جبهه ملی در میدان در اعتراض به سیاستهای انگلیس و همه تجمعهای تاریخی بهارستان باعث شد تا دولت مصدق دستور ممنوعیت برگزاری هر گونه میتینگ و تظاهراتی را در میدان بهارستان صادر کند.»
