به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، «علیرضا کدیور» و «محمدجواد شاکر آرانی» پژوهشگران روزنامهنگاری داده در گزارشی با عنوان آتش در خانه ضمن بررسی آماری شهدای جنگ ۱۲ روزه و تهیه روزشمار، به تفکیک شهدای هر استان، مقایسه شهدای جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل با جنگ ۸ ساله ایران و عراق و همچنین تفکیک شهدای نظامی و غیرنظامی پرداختهاند.
بنابر روایت ایرنا، مهمترین بخشهای این گزارش پژوهشی مهم در ادامه آمده است:
شیوه استخراج دادهها در این نوشتار با استفاده از اطلاعات منتشر شده در خبرگزاریها بوده و با تمرکز روی تغییرات آمار شهدای جنگ، به بازخوانی و تحلیلِ آنچه در این دوازده روز اتفاق افتاد پرداخته است. تحلیل سیر وقایع جنگ با استناد به این دادهها، علاوه بر مرور آنچه رخ داد نکات مهمی را درباره آینده نیز مطرح میکند.
آمار شهدای جنگ اسرائیل و ایران
با توجه به آنچه از خبرگزاریها گردآوری شده، ۱۰۸۸ نفر بر اثر حملات اسرائیل به ایران از ۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴، جان خود را از دست دادهاند. از میان شهدا ۵۴٪ (حداقل ۵۶۰ نفر) نیروهای نظامی (ارتش، سپاه و بسیج) بودهاند، و ۴۶٪ غیرنظامی که شامل نیروهای انتظامی (پلیس/فراجا) با سهم ۱۲٪ (حداقل ۱۵۳ نفر) و شهروندان عادی با سهم ۳۴٪ (حداقل ۳۲۷ نفر) میشود.
علاوه بر تعداد شهدا، گستره جغرافیایی حملات اسرائیل به ایران نیز قابل توجه بوده است. از بین ۳۱ استان ایران، ۲۵ استان در طول ۱۲ روز جنگ، مورد هدف حملات اسرائیل قرار گرفتهاند که این حملات در ۱۸ استان خسارت جانی در پی داشته است.
در این میان، تهران به عنوان پایتخت و پرجمعیتترین شهر ایران، بیشترین سهم را از ویرانیها و همچنین تعداد شهدا داشته و بار زیادی از جنگ را به دوش کشیده است. ٪۵۷ شهدای جنگ در تهران جانشان را از دست دادهاند (حداقل ۵۹۲ نفر) که بیش از دو سوم آنها غیرنظامی (شهروندان عادی و نیروهای انتظامی) بودهاند. این که چرا پایتخت ایران – و نه هیچ یک از شهرها و استانهای دیگر، مهمترین هدف اسرائیل در این جنگ بود، یکی از پرسشهایی است که پرداختن به آن میتواند پرده از برخی ابعاد پنهان این جنگ بردارد.
روزشمار جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران: مرور سیر وقایع
بسیاری با حمله گسترده تروریستی اسرائیل غافلگیر شدند. با این حال، با توجه به پیشینه پرتنش روابط، جنگ امری نامحتمل نبود. بامداد جمعه، ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، بسیاری از مردم ایران با صدای انفجار از خواب پریدند و خاطره جمعی چهل سال پیش جنگ عراق و ایران دوباره زنده شد. بسیاری از محلات و مناطق تهران، مخصوصا در شمال، شمال شرق و غرب، بامداد و صبح جمعه رنگ ترور و وحشت ناشی از حملات اسرائیل را به خود دیدند.
دامنه حملات اسرائیل به تهران، علاوه بر مناطق مسکونی، پایگاهها و تأسیسات نظامی، از جمله ستاد کل نیروهای مسلح، مرکز فرماندهی هوافضای سپاه و تأسیسات پارچین را هم شامل میشد.
از روی مجموعه مناطق و مراکزی که اسرائیل در روزهای نخست حملات خود، آنها را هدف قرار داد، بهطور کلی میتوان اهداف زیر را برای این حملات در نظر گرفت:
- ترور دانشمندان و متخصصان برنامه هستهای
- ترور فرماندهان ارشد نظامی
- ترور مقامهای ارشد سیاسی
- آسیب رساندن و از کار انداختن توان موشکی و پهپادی و هوایی
- آسیب رساندن و از کار انداختن سامانههای راداری و پدافندی
- آسیب رساندن و از کار انداختن تاسیسات مرتبط با برنامه هستهای
سهم ۴۶ درصدی غیرنظامیان در شهدای جنگ ۱۲ روزه/ ۲۵ استان هدف حمله
حمله به ساختار سیاسی و زیرساخت انرژی (۲۴، ۲۵ و ۲۶ خرداد ۱۴۰۴)
فاصله گرفتن از غافلگیری اولیه، باعث شد تعداد شهدای ایران در روزهای شنبه تا دوشنبه (به ترتیب ۷۸، ۱۲۱ و ۵۶ شهید) به نسبت روز نخست جنگ (۲۰۳ شهید) کاهش قابل توجهی داشته باشد. با این حال، اسرائیل همچنان با شدت در آتش کشتار و ارعاب میدمید.
افزایش عملیات روانی و حملات سایبری (۲۷ تا ۳۱ خرداد ۱۴۰۴)
سهشنبه تا شنبه (۲۷ تا ۳۱ خرداد)، روزهای آرامتری در مقایسه با روزهای دیگر است. بسیاری از مردم تهران را ترک کرده بودند و پایتخت روزهای خالی و کمسروصدایی را پشت سر میگذاشت، هرچند شبهایش آمیخته بود با صدا و نور فعالیت پدافند هوایی. جنگ اسرائیل در این روزها علیه ایران شکل و شمایل جدیدی پیدا کرد.
در این چند روز حملات سایبری بیسابقهای به زیرساختهای بانک سپه و پاسارگاد صورت گرفت و صد میلیون دلار در صرافی رمزارز نوبیتکس هک شد.
ورود مستقیم آمریکا به جنگ (۱ تیر ۱۴۰۴)
مداخله آمریکا در جنگ اسرائیل و ایران تنها به تهدیدهای ترامپ محدود نشد و گمانهزنیها درباره ورود مستقیم آمریکا به جنگ در بامداد یکشنبه، اول تیر ۱۴۰۴ رنگ واقعیت به خود گرفت و ارتش ایالات متحده، در اقدامی بر خلاف قوانین بینالمللی مانند ماده ۵۶ پروتکلهای الحاقی کنوانسیون ژنو، با بمبهای سنگرشکن اختصاصی به تأسیسات هستهای ایران در نطنز، اصفهان و فردو حمله کرد.
ساعات خونین پیش از آتشبس (۲ و ۳ تیر ۱۴۰۴)
دوشنبه، ۲ تیر و بامداد سهشنبه، ۳ تیر، آخرین ساعات جنگ اسرائیل علیه ایران پیش از آتشبس، خونینترین ساعات جنگ ۱۲ روزه هم به شمار میآیند. تهران نیز خونبارترین روز خود را در طول جنگ در همین روز سپری کرد.
تحلیل دادههای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران
نگاهی به آمار شهدا در استانهای مختلف در جنگ نشان میدهد بیشترین تعداد متعلق به استانهای پرجمعیت واقع در مرکز و غرب کشور بوده است. بیش از نیمی از شهدا، در تهران هدف حملات اسرائیل قرار گرفتهاند. پراکندگی جغرافیایی حملات اسرائیل در نیمه غربی و مناطق مرکزی ایران، نشان از سرکوب پدافندی و موشکی گسترده در نیمه غربی و مرکزی برای تهاجم به پایتخت و به زانو در آوردن کشور دارد.
سایر استانها به ترتیب آذربایجان شرقی، اصفهان، البرز، کرمانشاه، لرستان، خوزستان، مرکزی، قم، همدان، گیلان، آذربایجان غربی، یزد، زنجان، هرمزگان، فارس، اردبیل و کردستان هستند. به استانهای بوشهر، ایلام، قزوین، سمنان، مازندران، گلستان و خراسان رضوی نیز در ۱۲ روز جنگ، حمله شد اما تلفات جانی در آنها گزارش نشده است.
در استانهای سیستانوبلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحالوبختیاری و کهگیلویه و بویراحمد خبری مبنی بر حمله اسرائیل مشاهده نشده است.
سهم شهروندان عادی و نیروی انتظامی در آمار شهدا
نگاهی به آمار شهدا در روزهای مختلف جنگ نشان میدهد که در روزهایی که شدت حملات اسرائیل بیشتر بوده و تعداد کل شهدا بیشتر بوده، سهم غیرنظامیان (شامل شهروندان عادی و نیروی انتظامی) نیز از کل شهدا بیشتر بوده است.
به عبارت دیگر، سرکوب پدافندی و گسترش حملات اسرائیل، نه تنها با هدفگیری دقیقتر نظامیان یا عدم تغییر آن همراه نبوده، بلکه به چیزی غیر از کشتار غیرنظامیان منجر نشده و شدت گرفتن جنگ با این شیوه، نتیجهای جز کشتار هر چه بیشتر غیرنظامیان در ایران نداشته است. اسرائیل چنانچه پیشتر از این نیز در ابعاد وسیعتر در فلسطین و غزه نشان داده بود، ابایی از کشتار غیرنظامیان ندارد.
مقایسه جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران با جنگ ۸ ساله عراق و ایران
مقایسه آمار شهدای جنگ ۸ ساله عراق و ایران و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران از نظر سهم شهروندان عادی، نیروی انتظامی، درجهداران و سربازان وظیفه و مقایسه آمار کلی و تغییرات زمانی آن قابل بررسی است.
در جنگ ۸ ساله عراق و ایران، حدود ۱۰% از شهدا را شهروندان عادی تشکیل میدادند. در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، علیرغم استفاده از فناوریهای پیشرفته این آمار تقریبا سه برابر شده و به ۳۱٪ رسیده است.
از بین شهروندان عادی که جانشان را در این جنگ از دست دادند، ۱۲۱ نفرشان (۳۷٪) زنان بودهاند. بیشتر این زنان (۱۰۵ نفر ۸۰٪) در تهران شهید شدهاند. گیلان هم با ۸ شهید زن (مربوط به حمله شب آخر اسرائیل به خانه محمدرضا صدیقی صابر) در این زمینه از دیگر استانهای کشور متمایز بوده است. همچنین سن ۴۷ شهید جنگ اخیر از ۱۸ سال کمتر بوده که باز هم بیشتر آنها (۳۳ نفر) در تهران به دست اسرائیل کشته شدهاند.
در جنگ عراق علیه ایران، تنها ۵% از شهدای نیروهای مسلح ایران را کادر و سربازان وظیفه نیروی انتظامی تشکیل دادهاند. اما این آمار نیز در جنگ اخیر تقریبا سه برابر شده و حدود ۱۵٪ است.
اوج گرفتن آمار شهدا پیش از پایان جنگ
اگر تغییرات آمار شهدا را روی محور زمان در جنگ ۸ ساله عراق و ایران و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران مقایسه کنیم به یک الگوی مشابه میرسیم. در هر دو جنگ آمار شهدا – علیرغم مقیاس زمانی متفاوت – پیش از پایان اوج گرفته است.
به عبارت دیگر، در هر دو مورد، جنگ در زمانی که شدت تنش پایینتر بوده پایان نیافته است، با این تفاوت که در جنگ عراق و ایران، جنگ پس از اوج گرفتن شدید آمار شهدا همچنان ادامه یافته و با اوج گرفتن آمار شهدا در سال ۶۷ پایان یافته است. اما در جنگ دوازده روزه اسرائیل و ایران، تنها پس از یک بار اوج گرفتن آمار شهدا در یکشنبه و ۲ تیر ۱۴۰۴ آتشبس برقرار شده است.
جمعبندی
۱. اسرائیل تجاوز به حریم ایران و اعلام جنگ را با ترور فرماندهان ارشد نظامی و متخصصان هستهای ایران، در منازل مسکونی و در کنار خانوادهها و همسایگانشان آغاز کرد، با حمله به سایتهای راداری و پدافندی و پایگاههای هوایی و موشکی به دامنه و وسعت آن افزود. با هدف قرار دادن برخی زیرساختهای انرژی و مراکز انتظامی و امنیتی نشان داد گوشه چشمی به زمینهسازی برای وقوع بیثباتی و ناآرامیهای داخلی دارد و با حمله مستقیم به مهمترین جلسه در ساختار حکمرانی کشور، از انگیزههای خود برای فروپاشی حاکمیت در ایران پرده برداشت.
۲. مردم ایران بعد از ۳۷ سال، جنگ دیگری را درون مرزهای کشورشان تجربه کردند؛ جنگی که از همان ساعات نخستین، ترس و وحشت و ابهام را همراه با خون و خرابی، بر سر شهرهای مختلف ایران، به ویژه تهران آوار کرد. این جنگ با تجربه قبلی ایرانیان در جنگ هشت ساله با عراق که با هدف تصرف خاک و اشغال شهرهای مرزی شروع شد، متفاوت بود. این جنگ بیشتر از آنکه به یک جنگ کلاسیک شباهت داشته باشد، شبیه یک عملیات تروریستی گسترده با بهکارگیری فناوریهای پیشرفته اطلاعاتی و قدرت تخریب بالا بود که بیش از هر چیز پایتخت سیاسی کشور را هدف قرار داده بود. با این حال تعداد تلفات آن برخلاف بسیاری از ادعاها هیچ چیز کم از یک جنگ کلاسیک نداشت و سهم کشتار غیرنظامیان در آن بسیار زیاد و قابل توجه بود.
۳. ایران اگرچه به لطف ایستادگی مردم و گشودن آتش متقابل روی پایتخت اسرائیل و برقرار نگه داشتن آن تا روز آتشبس، توانست علیرغم دریافت خسارت جانی و مالی قابل توجه، در برابر تجاوز دشمن مقاومت کند، اما مرور سیر وقایع و آمار شهدا نشان میدهد اسرائیل ایدهها و انگیزههای پیچیده و چندلایهای برای آسیبرساندن به ایران دارد و ایران باید با در نظر گرفتن ویژگیها و مختصات جنگهای جدید مانند نقش اساسی اطلاعات، حفاظت، پدافند و فناوری، در اسرع وقت برای ترمیم توان دفاعی خود و «احیای بازدارندگی مردمی» برای تقویت کانون سیاست در کشور اقدام کند.
۲۹۲۱۸
