سجاد تبریزی - روزنامه اطلاعات| آلودگی هوای کلانشهرهای کشور هر سال ابعاد بزرگتری به خود میگیرد. نتایج این فاجعه، به اندازه خود آن بزرگ و مخرب بوده و یکی از مهمترین موارد، تعطیلی نظام آموزشی است. امسال کاهش بارشهای پاییزی کار را دشوارتر کرد یا اگر بخواهیم عبارت دقیقتری بگوییم «قوزی بالای قوز»های قبلی شکل گرفت و هوای کلانشهرها نه آلوده که به شرایط حملات شیمیایی نزدیک شد.
سادهترین و در عین حال ناگزیرترین تصمیمگیری در شرایط جنگی اینچنینی، تعطیلی مدارس و دانشگاهها و پس از آن کاهش ساعات کاری در ادارات بود که همچون سالهای پیشین اما در ابعاد گستردهتر اتفاق افتاد، نتایج اسفبار آن هم پیشاپیش قابل محاسبه است. در چنین شرایطی این سؤال به ذهن خطور میکند که آیا دولت برای کاهش این وضعیت یا جلوگیری از تکرار آن برنامهای دارد یا خیر.
به هر تقدیر، مدارس تعطیل شد و اگرچه زیرساختهای برخط شکلگرفته به لطف(!) ویروس کرونا، زمینه را برای آموزش آنلاین به ویژه برای دانشآموزان فراهم کرده بود اما تنوع و تعدد مشکلات حاکم بر اجرای کلاسهای آنلاین به قدری است که نهتنها روند آموزش، بلکه اصل آن را زیر سؤال میبرد. شکلگیری و توسعه شبکه آموزشی آنلاین، ضرورتی است که دولتها باید برای آن برنامهریزی دقیق داشته باشند.
از این رو گرچه فعلا باد و باران یاری کرده و هوای شهرهایمان قابلیت تنفس دارند و کلاسهای آنلاین تعطیل شدهاند، اما بازتاب مشکلات و ایرادات آموزش آنلاین میتواند زمینه را برای تحول و بهبود زیرساختها و ساختارهای آموزشی برای آینده فراهم کند. کسی نمیداند سال و سالهای دیگر چقدر به وجود نظام دقیق آموزش برخط نیاز خواهیم داشت، حتما بیش از امسال.
کلاسهای کسالتآور
شور و نشاط مدرسه و روحیه معلمان و همکلاسیها همواره یکی از عوامل مؤثر در آموزش بوده، چیزی که در کلاسهای آنلاین موضوعیت ندارد. الهام، شاغل و مادر پسری ۱۰ ساله میگوید: بهنظرم کلاس آنلاین هیچ تأثیری بر یادگیری ندارد. معلم باید تماس چهره بهچهره با دانشآموز داشته باشد و صدای بچهها را بشنود، در حالی که در نرمافزار رسمی وزارت آموزش و پرورش، چنین چیزی پیشبینی نشده و بیشتر به نظر میآید معلم برای اینکه ساعت کاری خود را پر کند، درس یا تمرینی میدهد و میرود.
بچهها هم به جای اینکه شش ساعت در کلاس باشند، نیم ساعت تا یک ساعت در «شاد» هستند.از طرفی بچهها چهره معلم و همکلاسیهایشان را نمیبینند و فضای آموزشی برایشان خستهکننده و ملالآور میشود.
مادران شاغل و مشکلات مضاعف
عدم حضور مادر در خانه هنگام برگزاری کلاسهای آنلاین، تأثیر آموزش از راه دور را چند برابر کاهش میدهد؛ چرا که جایگزین مادر، احتمالا با نحوه آموزش آنلاین او غریبه است. الهام میگوید: بهعنوان کارمند مجبورم بچه را به مادربزرگ بسپارم و این مشکلات دیگری ایجاد میکند، مثلا نحوه کارکردن با اپلیکیشن برای مادرم سخت است.
این خانم شاغل پیشنهاد میدهد در دورههای آلودگی هوا یا پاندمی، آموزش بهطور کامل تعطیل شود و فقط معلم به خانوادهها اطلاع بدهد که فلان درس را به بچه آموزش دهند. بعد از آن، زمانی که کلاس دوباره برگزار شد، معلم یک بار دیگر آن درسها را مرور کند.
پریسا ۴۲ ساله، مادر دو فرزند و شاغل است. دختر بزرگش در کلاس دوم دبستان تحصیل میکند. او ترجیح میدهد فرزندش در کلاسهای آنلاین مشارکت نکند و توضیح میدهد: من ترجیح میدهم دخترم به استراحت بپردازد و بعدا از فایلهای ارسالشده استفاده کند، چرا که کلاسهای آنلاین بازدهی ندارد، نرمافزار هم مدام قطع و وصل میشود. ترجیحم این است که دخترم در آرامش و به دور از استرسهای مرتبط با آموزش آنلاین باشد و در فرصت مناسب خودم به او درس بدهم.
«شاد» هنوز مشکل دارد
با اینکه اجبارهای دوره کرونا باعث شد زیرساختهایی برای آموزش آنلاین ایجاد شود اما ظاهرا پس از فروکش کردن بیماری، اتفاق مهمی برای بهبود ساختار و ارتقای آن نیفتاد. برخی از معلمان و والدین معتقدند نرمافزار «شاد» بهروز شده و بهتر از قبل عمل میکند اما بعضی نیز ناراضی هستند.
رعنا الهیفرد، معلم مدارس دولتی، میگوید: مشکلات بسترهای فضای مجازی، متنوعند. از همه مهمتر این که وقتی دانشآموزان در سراسر کشور همزمان در حال استفاده از آن هستند، سرعت نت کاهش پیدا میکند و زمان زیادی از دست میرود. در واقع آنچه لازم بوده در زمان محدود آموزش ارائه شود، اتفاق نمیافتد. نهایتا مجبوریم فایلهایی را ارسال کنیم که دانشآموزان بعدا روی دستگاههای خود باز کنند و گوش بدهند یا بخوانند. این کارشناس ادبیات فارسی میافزاید: اگر بخواهیم مطلبی را به صورت صوتی یا تصویری در شاد ارسال کنیم، در زمان کلاس به موقع ارسال نمیشود.
بهعلاوه لازم است حجم محتوا بسیار کم باشد، یعنی وقتی حجم از حد پایینی که تعیین شده، بیشتر شود عملا امکان ارسال وجود ندارد، حتی اگر سرعت نت بالا باشد.
ضرورت تولید محتوای استاندارد
تولید محتوای آموزشی مناسب برای کلاسهای آنلاین باید توسط وزارت آموزش و پرورش صورت گیرد، خلائی که کماکان وجود دارد. به نظر میرسد یکی از بهترین اقدامات وزارت آموزش و پرورش، میتواند دعوت از بخش خصوصی برای تهیه محتواهای استاندارد و مطابق با اصول آموزشی باشد. این اقدام هم بخشی از نیاز شبکه آموزش آنلاین را مرتفع و هم ابتکار و خلاقیت بخش خصوصی را در ساختار آموزشی کشور دخیل میکند.
الهیفرد با ۲۲ سال سابقه تدریس میگوید: تهیه و تولید محتوا، نیاز به صرف زمان، انرژی و تمرکزی جدا از زمان آموزش و کلاس دارد، در واقع معلمان مجبورند در زمان غیرآموزشی به تولید محتوا بپردازند.
دانشآموزان اکثرا با نرمافزار آشنایی دارند اما خود نرمافزار رسمی آموزش کشور، فضایی برای تعامل میان دانشآموز و معلم پیشبینی نکرده و معلم نمیداند دانشآموز مطلب را یاد گرفته یا نه. در آموزش آنلاین ما بازخوردی میگیریم که با واقعیت تطابق ندارد، چون هم امر تدریس و آموزش بهدرستی و کامل انجام نمیشود، هم دانشآموز دسترسی همزمان به منابع دارد. موضوع انجام تکالیف نیز چالش دیگری است؛ شخصا در برخی موارد مجبور میشوم از دانشآموز بخواهم از مراحل کار، فیلم تهیه کند یا عکس بگیرد.
به گفته این معلم که بیش از هفت سال در روستاها تدریس میکرده، عدم دسترسی دانشآموزان روستایی و تسلط کم آنها به نرمافزارهای آموزشی نیز مشکلات خود را دارد.
او میگوید: به جز دانشآموزان، باید موضوع تسلط مادران را هم در نظر داشته باشیم؛ بهویژه در مقطع ابتدایی. امروزه دست همه بچهها تبلت و گوشی میبینیم اما زمانی که وارد فضای آموزش آنلاین میشوند، چندان تسلطی ندارند و مادران باید آنها را همراهی کنند.
زیرساختها کامل نیست
با این که نرمافزار شادِ روز اول با شاد امروز تفاوت زیادی دارد، اما مشکلات هنوز پابرجاست.شاد در دوره پرتنش کرونا تولید شد و انتظار میرفت پس از گذشت سالها امکانات کاملتری داشته یا دستکم ایرادات آن از میان رفته باشد به جز این،مشکل پوشش اینترنت نیز همچنان در بسیاری نقاط کشور حتی پایتخت بطور جدی وجود دارد.
همچنین برگزاری کلاسهای آنلاین در دوره کرونا را نباید با امروز مقایسه کرد.
الهیفرد میگوید: در دوره کرونا فشارهای روانی حاکم بر جامعه بهخاطر از دست دادن عزیزان و مشخص نبودن زمان پایان پاندمی، بسیار زیاد بود. امروز با این که زیرساختها بهتر از آن دوره است و فشارهای روانی بیماری هم وجود ندارد، اما کماکان بازخورد خوبی از تدریس مجازی نمیگیریم و با وجود تلاشها با مشکلات زیرساختی بسیار زیاد شبکه شاد درگیریم.
مشکلات مادر ـ معلم
مشکلات برگزاری کلاسهای آنلاین برای معلمانی که دارای فرزند دانشآموز هستند، دوچندان است.
آنها مجبورند در دو نقش متفاوت، هم در این سوی نرمافزار با مشکلات سر و کله بزنند و هم در سوی دیگر با روی دوم مشکلات ساختار آموزشی دست و پنجه نرم کنند.رعنا الهیفرد که خود دو فرزند محصل دارد میگوید:
همسو نبودن زمان تعطیلی مدارس با ادارات برای مادران شاغل تبدیل به یک گرفتاری بزرگ شده است.
مادر شاغل باید در محل کار خودش حاضر باشد، در حالی که فرزند سر کلاس آنلاین است، آن هم عموما در کنار مادربزرگ. این موضوع برای معلمان دارای فرزند چندبرابر مشکلزاست و مجبورند همه کاستیهای ساختاری دو طرف را پوشش دهند.
این معلم دوره دوم متوسطه تأکید میکند: اگر آموزش و یادگیری دغدغه باشد، آموزش آنلاین به هیچ وجه پاسخگوی این نیاز نیست و هیچکدام از طرفین آموزش، نه معلم و نه دانشآموز، بهرهای نمیبرند.
دیدگاه خانوادهها
بسیاری از خانوادهها نسبت به آموزش آنلاین دید مثبتی ندارند و آن را مفید نمیدانند.
عصمت جمشیدی، آموزگار پایه اول با اذعان به تنوع مشکلات تدریس آنلاین توضیح میدهد: والدین، تدریس آنلاین را قبول ندارند و وقتی مدارس به دلیلی مثل آلودگی هوا تعطیل میشود، میگویند مدرسه تعطیل شده است!
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی توضیح میدهد: در دوره پاندمی کرونا شرایط روانی متفاوت بود. بیشتر خانوادهها راغب بودند که کلاسها آنلاین باشد، برای همین استقبال میکردند. ولی حالا شاهد همکاری از طرف خانوادهها نیستیم.
از دیگر مشکلات آموزش آنلاین، طولانی بودن زمان کلاس است. به نظرم میتوان زمان را کوتاه کرد تا دانشآموزان از مطالب آمادهشده استفاده کنند.
جمشیدی به نرمافزار شاد نیز اشاره میکند و میگوید: برنامه جامع و خوبی نداریم که بخواهیم کمبودهای آن را رفع کنیم! به نظرم استفاده از «اسکایروم» خیلی بهتر از شاد است ولی هزینه زیادی دارد و در مدارس دولتی قابل اجرا نیست. شاد زیرساختهای خوبی ندارد، قابل دسترس و پیشبینی نیست و هر لحظه ممکن است قطع شود.
***
گرچه حتی علیرضا کاظمی،وزیر آموزش و پرورش نیز از پایین بودن کیفیت آموزش غیر حضوری سخن گفته،اما توسعه شبکه آموزش آنلاین از الزامات آموزش برای سالهای آتی است. پس دورههایی که مدارس برقرار است و فشار روی شبکه زیاد نیست، زمانی مناسب برای متولیان آموزش آنلاین است تا با نگاه به مشکلات و ایرادات، به اصلاح و توسعه آن بپردازند.
