ناوگان سایه فروش نفت؛ ایران، چین و روسیه چطور با تحریم‌های آمریکا مقابله می‌کنند؟

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: در سال‌های اخیر تحریم‌های یک یا چندجانبه غربی علیه بخش انرژی ایران، که به عنوان پایه اصلی اقتصاد کشور عمل می‌کند، چالش‌های متعددی برای کشور ایجاد کرده است.

 این محدودیت‌ها، که عمدتاً توسط «اوفک» (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا) اعمال شده، به دنبال فلج کردن صادرات نفت و کاهش درآمد‌های ارزی ایران است، اما تهران با استراتژی‌های هوشمندانه و دیپلماسی اقتصادی پویا، توانسته این فشار‌ها را خنثی کند. ایجاد شبکه‌ای پیچیده برای دور زدن تحریم‌ها، با تمرکز بر همکاری با قدرت‌های شرقی مانند چین یکی از دستاورد‌های این دوره است. 

این همکاری‌ها نه تنها شریان صادرات نفت را حفظ کرده، بلکه آن را به سطوحی بالاتر از دوران پیش از تحریم‌های حداکثری رسانده است. مسکو و پکن به عنوان شرکای استراتژیک، با مقاومت در برابر فشار‌های یک‌جانبه غرب، زمینه‌ای برای تجارت امن فراهم آورده‌اند.

این شبکه شامل روش‌های نوین حمل‌ونقل، پرداخت‌های غیر دلاری و توافق‌های بلندمدت است که ریسک‌های تحریم را به حداقل می‌رساند. این دستاورد نشان‌دهنده تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی ایران به سمت شرق است، جایی که بازار‌های آسیایی و اوراسیایی جایگزین بازار‌های غربی شده‌اند. 

چین؛ خریدار اصلی نفت ایران

پکن به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، نقش محوری در این شبکه ایفا می‌کند و بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت ایران را جذب کرده است. در سال جاری میلادی واردات چین از نفت ایران به رکورد‌های بی‌سابقه‌ای رسیده، به طوری که در ۱۰ ماه نخست سال، بیش از ۵۷ میلیون تن نفت ایرانی وارد شده است.

متوسط صادرات روزانه ایران به چین حدود ۱.۵ تا ۱.۸ میلیون بشکه بوده، اما در ماه‌هایی مانند سپتامبر و اکتبر، این رقم به بیش از ۱.۹ میلیون و حتی ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. این حجم بالا علی‌رغم تشدید تحریم‌ها، ناشی از تقاضای پایدار پالایشگاه‌های مستقل چینی، معروف به تی‌پات‌ها و تخفیف‌های رقابتی ارائه‌شده توسط ایران است. علاوه بر این توافق‌های بلندمدت انرژی بین دو کشور، مانند پیمان‌های استراتژیک در چارچوب ابتکار کمربند و جاده، این همکاری را تقویت کرده است. پکن با استفاده از ارز یوان برای پرداخت‌ها، ریسک تحریم‌های بانکی را کاهش داده و تجارت را تسهیل کرده است.

این رویکرد نه تنها به ایران کمک کرده تا درآمد‌های ارزی خود را حفظ کند، بلکه به چین امکان دسترسی به منابع انرژی ارزان و پایدار را فراهم آورده است. در نتیجه این شراکت دوجانبه، تحریم‌های غربی را بی‌اثر کرده و نشان‌دهنده همگرایی اقتصادی بین دو قدرت آسیایی است. این همکاری به ایران اجازه داده تا بازار‌های جدیدی در آسیا باز کند و وابستگی به مسیر‌های سنتی صادرات را کاهش دهد. با ادامه این روند، انتظار می‌رود حجم تجارت نفتی بین تهران- پکن در سال‌های آینده افزایش یابد و پایه‌ای برای روابط اقتصادی عمیق‌تر شود.

دارک فلیت چیست؟

یکی از ابزار‌های کلیدی در این شبکه، گسترش ناوگان سایه یا «دارک فلیت» است که ایران آن را به سطوح پیشرفته‌ای رسانده است. این ناوگان، که شامل بیش از ۱۷۰ کشتی با ظرفیت مجموع ۳۴.۲ میلیون تن وزن مرده است، از جمله ۸۶ نفت‌کش بسیار بزرگ، امکان حمل‌ونقل امن نفت را فراهم می‌کند. بسیاری از این کشتی‌ها پرچم کشور‌های ثالث را برافراشته‌اند، سیستم‌های ردیابی را خاموش می‌کنند و از روش‌های انتقال «کشتی به کشتی» در آب‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند. این تکنیک‌ها، همراه با استفاده از بنادر واسط در کشور‌های دوست، ریسک شناسایی و توقیف توسط نیرو‌های غربی را به حداقل می‌رساند.

هم اکنون بهره‌برداری از این ناوگان به بیش از ۵۸ درصد رسیده که بالاترین سطح در پنج سال اخیر است و نشان‌دهنده کارایی بالای آن است. پرداخت‌های غیر دلاری، مانند استفاده از یوان یا ارز‌های ملی، این شبکه را تکمیل کرده و از تحریم‌های مالی جلوگیری می‌کند. همچنین ایران تجربیات خود در مدیریت این ناوگان را با شرکای مانند روسیه به اشتراک گذاشته، که این همکاری متقابل را تقویت کرده است. 

هم سرنوشتی تهران- مسکو در مبارزه با تحریم‌های نفتی

«کاخ کرملین» به عنوان شریک دیگر نقش مکمل و استراتژیکی در این شبکه ایفا می‌کند و همکاری دو کشور در دور زدن تحریم‌ها را به سطح جدیدی رسانده است.

هر دو کشور از روش‌های مشابه ناوگان سایه بهره می‌برند و تبادل تجربیات در این زمینه، کارایی را افزایش داده است. تجارت دوجانبه با ارز‌های ملی مانند ریال و روبل گسترش یافته و پیمان‌های استراتژیک در چارچوب سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای، زمینه همکاری انرژی را فراهم کرده است. اگرچه حجم مستقیم خرید نفت ایران توسط روسیه کمتر است، اما هم‌افزایی در بازار‌های جهانی، مانند صادرات مشترک به کشور‌های آسیایی، فشار تحریم‌ها را خنثی کرده است. اخیرا روسیه و ایران نقشه راهی برای همکاری نفت و گاز تدوین کرده‌اند که شامل دور زدن تحریم‌ها از طریق مسیر‌های جدید حمل‌ونقل و پرداخت‌های غیر دلاری است.

این همکاری نه تنها به تهران کمک کرده تا بازار‌های جدیدی پیدا کند، بلکه به روسیه امکان دسترسی به فناوری‌های ایرانی در استخراج نفت را فراهم آورده است. علاوه بر این تحریم‌های مشترک علیه هر دو کشور، آنها را به سمت اتحاد نزدیک‌تر سوق داده و الگویی برای مقاومت جمعی در برابر غرب ایجاد کرده است. این شراکت، درآمد‌های ارزی ایران را پایدار کرده و ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار را کاهش داده است. در نهایت همکاری با روسیه نشان‌دهنده تنوع‌بخشی به شرکای ایران است و پایه‌ای برای اقتصاد مقاومتی فراهم می‌کند. با ادامه این روند، انتظار می‌رود روابط انرژی بین دو کشور عمیق‌تر شود و به رشد اقتصادی هر دو کمک کند.

تولید نفت ایران در سال جاری به سطوح قابل توجهی رسیده و نشان‌دهنده موفقیت در مدیریت تحریم‌هاست. تولید روزانه به حدود ۳.۴۵ میلیون بشکه در ماه‌هایی مانند سپتامبر رسیده، در حالی که در نوامبر حدود ۳.۲۲ میلیون بشکه بوده است. صادرات متوسط ۱.۸ تا ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز، درآمد‌های ارزی قابل توجهی ایجاد کرده که بالاتر از پیش‌بینی‌های غربی است. این ارقام علی‌رغم کاهش جزئی در برخی ماه‌ها، پایداری صنعت نفت ایران را ثابت می‌کند.

افزایش ذخایر شناور و انعطاف‌پذیری در بازار‌های آسیایی، این شبکه را تقویت کرده و اجازه داده تا ایران با نوسانات تقاضا مقابله کند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های استخراج جدید، تولید را افزایش داده و وابستگی به تجهیزات غربی را کاهش داده است. این دستاورد نتیجه سیاست‌های داخلی مانند اقتصاد مقاومتی است که تمرکز بر خودکفایی دارد. صادرات بالا نه تنها بودجه دولت را تأمین کرده، بلکه به توسعه زیرساخت‌های انرژی کمک کرده است. در مقایسه با سال‌های پیش، این سطوح تولید و صادرات، نشان‌دهنده شکست تحریم‌ها در فلج کردن اقتصاد ایران است. با ادامه این روند، ایران می‌تواند تولید را به بیش از ۴ میلیون بشکه در روز برساند و نقش خود را در اوپک تقویت کند. 

در نهایت این دستاورد نتیجه نگاه استراتژیک به شرق است. این شبکه با ابزار‌هایی مانند ناوگان سایه و پرداخت‌های غیر دلاری، پایداری اقتصادی را تضمین کرده و فرصت‌های جدیدی برای رشد ایجاد کرده است. با ادامه این همکاری‌ها، ایران می‌تواند نقش محوری در بازار انرژی آسیا ایفا کند و درآمد‌های ارزی خود را افزایش دهد.