به گزارش خبرنگار مهر، شاهین آخوندزاده در مراسم بیست و ششمین جشنواره پژوهشی ابوریحان بیرونی که صبح امروز سهشنبه دوم دی ماه در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد، با اشاره به حمایت مقام معظم رهبری، گفت: هیچ فردی را به اندازه مقام معظم رهبری در نظام جمهوری اسلامی پیدا نمیکنید که تا این حد بر ارزش علم و قدرت علمی ایران تأکید و دائماً این موضوع را یادآوری کرده باشد. با این حال متأسفانه تقریباً همه دولتها در حمایت از حوزه علم و فناوری کوتاهی کردهاند.
وی ادامه داد: اگر ما امروز در همین جایگاه قرار گرفتهایم، این اتفاق با برنامهریزی رخ نداده است. ما یک پتانسیل نیروی انسانی توانمند داریم؛ این نیروی انسانی ضعفها و مشکلات مدیریتی کشور را جبران کرده است.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به روند تدوین برنامههای پنجساله توسعه گفت: ما دائماً برنامههای چندساله مینویسیم اما اجرا نمیشوند. معمولاً ۲۵ درصد از برنامههای توسعه اجرا میشوند که این میزان اجرا نیز نیاز به برنامهریزی ندارد. همیشه برنامههایمان را متوهمانه مینویسیم؛ خودمان هم میدانیم که تحقق این اهداف امکانپذیر نیست، میدانیم که برای ایجاد این امکانات باید شرایطش فراهم شود، اما فراهم نمیکنیم.
وی با اشاره به اهداف تعیین شده در برنامه هفتم در مورد تحقیقات گفت: در این برنامه عنوان شده که رتبه علمی کشور باید چهاردهم باشد؛ اما در همین مصوبه هم اشکال وجود دارد. مشخص نشده که بر اساس کدام پایگاه باید رتبه کسب شود. از طرف دیگر پیش از تصویب این برنامه عنوان میشد که باید عدد رتبه ۱۲ درج شود، با اصرار دکتر زلفی گل وزیر علوم وقت این عدد به ۱۴ تغییر کرد چون رسیدن به هدف رتبه ۱۲ شدنی نبود.
آخوندزاده با اشاره به افت رتبه علمی کشور گفت: در سال ۲۰۱۹ ما در رتبه پانزدهم قرار داشتیم و در مقاطعی رتبه چهاردهم را کسب کردیم، اما گروهی دائماً در دانشگاه، در وزارت علوم و در وزارت بهداشت و شورای عالی انقلاب فرهنگی، انتقاد میکردند که دانشگاهها فقط مقاله مینویسند.
وی ادامه داد: این انتقادات در حالی عنوان میشود که بیشتر نظامهای رتبهبندی جهانی مقاله محور هستند و بر اساس مقاله رتبهبندی انجام میدهند. وقتی تکلیف شده که باید ۲۰ دانشگاه در یک نظام رتبه بندی رتبه کمتر از ۵۰۰ کسب کنند، رسیدن به این رتبه مقاله میخواهد.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت افزود: عنوان میشد که برنده نوبل ۵۰ مقاله دارد، پژوهشگران ما ۵۰۰ تا ۲ هزار مقاله دارن؛ نتیجه این شد که رتبههایمان افت کرد. الان با این شرایط، حتی با دو برابر تلاش هم نمیتوانیم به رتبهٔ ۱۴ برسیم.
وی با اشاره به جایگاه کشور در حوزه فناوری گفت: در فناوری نیز وضعیت بهتر نیست. ما فقط در مقاله افت نکردهایم. اگر کشورهای چین و هند را بررسی کنیم میبینیم که ابتدا رتبه پژوهش افزایش یافته و سه، چهار، پنج سال بعد فناوری هم رشد کرده است؛ این دو از هم جدا نیستند. ما در مقالات افت کردهایم، در نوآوری هم افت کردهایم؛ رتبه ما در شاخص نوآوری جهانی از ۵۳ به ۷۰ رسیده و رتبه علمی نیز از ۱۵ به ۱۷ رسیده است. بنابراین این دو شاخص با هم حرکت میکنند. نمیتوان انتظار داشت که تحقیقات دانشگاهی نداشته باشیم ولی انتظار فناوری داشته باشیم. اگر تحقیقات نباشد، فناوری فقط کپیبرداری میشود و فناوری واقعی نیست.
آخوندزاده با اشاره به هدف برنامه هفتم توسعه در مورد نسبت مقاله به هر عضو هیئت علمی گفت: این شاخص باید به یکونیم برسد، در وزارت علوم این میزان زیر یک است. در حالی که در بسیاری از دانشگاههای علوم پزشکی این نسبت بین ۳، ۴ مقاله است. در حالی که در دانشگاه هاروارد نسبت مقاله به هر عضو هیئت علمی ۱۰ مقاله است و ما آرزو میکنیم به یکونیم برسیم. ما اصلاً تولید علمی زیادی نداشتیم با این حال نسبت به مقاله نوشتن انتقاد میکردیم.
وی با اشاره به اهمیت رتبه دانشگاهها در عرصه بینالمللی گفت: پژوهش جز اصلی وظایف هیئت علمی نیست، اما وجود آن لازم است؛ چون پژوهش پویایی ایجاد میکند. نقش پژوهش این است که اعتمادبهنفس ایجاد میکند. ما الان در یک جنگ ترکیبی با دنیا هستیم. هدف این است که جوان ایرانی ناامید شود. هیچ چیزی در دانشگاههای ما به اندازهٔ موفقیتهای پژوهشی نمیتواند اعتمادبهنفس ایجاد کند. ما باید این را تقویت کنیم؛ این به نفع نظام جمهوری اسلامی است.
معاون وزیر بهداشت با انتقاد از حمایت نکردن از پژوهش در کشور گفت: در رتبهبندی سایمگو؛ در سال ۲۰۲۴ ما رتبه هفدهم را کسب کردیم، در حالی که یک هفته قبل از اعلام رتبه ما شانزدهم بودیم. اختلاف ما از نظر تعداد مقالات با کشوری که رتبه شانزدهم را کسب کرد، خیلی کم بود و با یک همت، میتوانستیم رتبه شانزدهم را بگیریم، اما یک رتبه را از دست دادیم.
وی در مورد راهکارها برای جبران این افت رتبه گفت: گاهی اوقات برخی از مقالات نشریات، به دلیل خطای رباتی که مقالات را بررسی میکند، به عنوان مقاله کشور محاسبه نمیشود. فرض کنید یک مجله در یک شماره ۱۰ مقاله چاپ کرده، اما فقط ۸ مقالهاش وارد اسکوپوس شده است. اگر یک نفر مسئول بررسی این مقالات شود و برای «Missing Articles» با ادمین اسکوپوس تماس بگیرد، آن دو مقاله هم اضافه میشود. ما امسال هزار و ۶۷ مقاله را با این اقدام توانستیم به آمار مقالات کشور اضافه کنیم. این اقدام حتی هزینه زیادی هم ندارد، فقط یک کارمند باید بنشیند ایمیل بزند پ این فاصله جبران میشود.
ترکیه، عربستان و روسیه از ما جلو زدند
معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه در حال حاضر در سال ۲۰۲۵ ترکیه و عربستان در اسکوپوس از ما جلوتر هستند، گفت: روسیه نیز با وجود اینکه کل دنیا تحریمش کرده و رتبه آن افت کرده بود، فعلاً از ما بالاتر است. امیدواریم در این دو سه ماهی که تا آوریل مانده، همه مقالات ما وارد اسکوپوس شود و بتوانیم حداقل رتبه هفدهم یا حتی شانزدهم را به دست بیاوریم.
امسال تحریم علمی شمشیر را از رو بست
وی با بیان اینکه امسال تحریم علمی شمشیر را از رو برای ما بسته است، گفت: ناشران قبلاً مستقیم نمیگفتند ما از پژوهشگران ایران مقاله چاپ نمیکنیم، با کلمات بازی میکردند و مقالات را رد میکردند، اما الان صریح مینویسند که به خاطر تحریم چاپ نمیکنیم.
بودجه پژوهشی ۱۴۰۵ کاهشی شد
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ریشه اصلی تولید مقاله را پایاننامهها و طرحهای تحقیقاتی دانست و گفت: پایاننامههای تحصیلات تکمیلی ما کاهش یافته و جذابیت آن برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری کم شده است. این موضوع در کاهش رتبه علمی و تعداد مقالات بین المللی تأثیر مستقیم دارد.
وی با بیان اینکه جذابیت تحصیلات تکمیلی کاهش پیدا کرده است؛ گفت: علاوه بر موضوع صندلی خالی در تحصیلات تکمیلی، طرحهای تحقیقاتی مصوب نیز در کشور کاهش داشته است. دولتهای مختلف از نظر تعداد طرحهای تحقیقاتی رشد داشتند ولی در دولت سیزدهم این میزان کاهش داشت. وقتی کم کاشتیم، کم نیز برداشت میکنیم. ما چند سال آینده با یک دوره خشکسالی پژوهشی مواجه خواهیم شد.
دکتر آخوندزاده با اشاره به آمار تولید مقالات کشور در پایگاه اسکوپوس، اظهار کرد: در حالی که روند کلی مقالات کشور رشد داشته، در یک دوره مشخص، شاهد سکون و کاهش بودهایم که این روند در تمامی دانشگاههای زیرمجموعه وزارت بهداشت، وزارت علوم و دانشگاه آزاد مشهود است.
آخوندزاده با مقایسه آماری تعداد مجلات نمایه شده کشور در اسکوپوس با رقبای منطقهای، بر ضرورت استفاده از ظرفیت نشریات داخلی تأکید کرد.
وی تصریح کرد: ما در حوزه نمایه کردن مجلات نسبت به وزارت علوم موفقتر بودهایم؛ وزارت علوم حدود ۲۰۰۰ مجله دارد، در حالی که تعداد مجلات نمایه شده ما زیر ۵۰۰ تا است. ترکیه با ۳ هزار و ۳۳۴ مجله و امارات با ۱۴۲ مجله، فاصله ما را در این زمینه نشان میدهند.
وی افزود: نکته قابل تأمل این است که ترکیه با تعداد مجلات کمتر، مقالات بیشتری از پژوهشگران خود در این مجلات چاپ کرده است. این نشان میدهد که آنها از پتانسیل مجلات خود به عنوان یک رسانه بینالمللی استفاده میکنند. ما باید در شرایط فعلی که با تحریمها روبرو هستیم، از این پتانسیل به خوبی بهره ببریم.
این مقام مسئول از نمایه شدن صدمین مجله دانشگاه علوم پزشکی در یک پایگاه علمی بین المللی به عنوان یک موفقیت یاد کرد و گفت: اگر صرفاً سردبیران دانشگاهها، در هر فصل یک صفحه «ادیتوریال» (سخن سردبیر) به زبان انگلیسی بنویسند، میتوانیم تأثیر قابل توجهی بر رتبه کشور بگذاریم.
آخوندزاده همچنین به اهمیت رتبه دانشگاهها در جذب دانشجویان بینالمللی اشاره کرد و گفت: دانشجوی خارجی برای ادامه تحصیل، دانشگاهها را بر اساس رتبهبندی انتخاب میکند؛ همانطور که ما برای تحصیل در اروپا و آمریکا دانشگاهها را بررسی میکنیم. برای مثال، عراق اخیراً رتبهای را برای دانشگاههای ما در نظر گرفته که معیار پذیرش دانشجو قرار داده است.
این پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از سیاستهای بودجهریزی سال آینده در حوزه پژوهش، اعلام کرد: ما انتظار داشتیم مسئولان پس از جنگ ۱۲ روزه اخیر به پژوهش و فناوری واقف باشند و توجه ویژه ای به این بخش کنند. اما متأسفانه بودجه پژوهشی برای سال ۱۴۰۵ نه تنها افزایش نیافت و حتی در مواردی کاهش داشته است، در حالی که کشورهای دیگر مانند روسیه در زمان جنگ بودجه فناوری و تحقیقات را افزایش دادهاند.
وی با اشاره به ناچیز بودن بودجه اختصاص یافته به پایاننامههای دانشجویی خاطر نشان کرد؛ متأسفانه این مبلغ حتی به هزار دلار هم نمیرسد. اگر چه این حمایتها نباید صرفاً مالی باشد و نباید از حمایتهای غیرمادی غافل شد.
دلخوشی دادن تنها کاری است که از دستمان بر میآید
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به اینکه ما نمیتوانیم از پژوهشگران حمایت مالی داشته باشیم، تاکید کرد: دلخوشی دادن به محقق تنها کاری است که میتوانیم انجام دهیم. همانطور که دلخوشی یک جراح ارتوپد یا یک استاد در کلاس درس، مستقیماً بر کیفیت کار او تأثیر میگذارد. در واقع اولین جایی که دلناخوشی در آن اثر میگذارد، حوزه پژوهش است. بنابراین ما وظیفه داریم بروکراسی را کم کنیم و مشکلات محققین را اضافه نکنیم.
آخوندزاده پیشنهاد داد: برای اینکه موتور پژوهش متوقف نشود، باید در جذب اعضای هیئت علمی آموزشی به پژوهش نیز توجه شود تا این افراد به موتور تولید علم تبدیل شوند.
وی با انتقاد از موانع اداری و ساختاری، بر لزوم حمایت از ظرفیت واقعی پژوهشگران تأکید کرد: دستاوردهای پژوهشهای کاربردی در صنعت داروسازی کشور نمونهای از تأثیرگذاری انکارناپذیر علم بر زندگی مردم دانست. بنابراین نباید با بوروکراسی اداری در مسیر علم و پژوهش مانع ایجاد کرد.
وی با اشاره به ظرفیت بالای اساتید و پژوهشگران، محدودیتهای غیرعلمی را مانعی برای پیشرفت دانست و گفت: متأسفانه در برخی موارد با ایجاد موانع و محدودیت مانع انجام فعالیتهای پژوهشی اساتید میشویم. این در حالی است که ممکن است یک استاد دانشگاه علوم پزشکی توانمندی این را داشته باشد ۵۰ یا حتی ۱۰۰ پایان نامه را راهنمایی کنند. اما ما بهجای اینکه پیش روی این استاد را اتوبان قرار دهیم در مسیرش مانع ایجاد میکنیم.
آخوندزاده با بیان اینکه زحمات بسیاری برای حوزه پژوهش کشور کشیده شده است اما این اقدامات به درستی گزارش نمیشود، گفت: برای رفع این نقیصه باید مستندسازی جامع در دستور کار قرار دارد. بر این اساس ما در حال آمادهسازی مستند ۱۳ درست قسمتی هستیم تا محققین برجسته کشور که کارهایشان بسیار تأثیر در ارتقای بهداشت و درمان کشور داشته دیده شود.
