یورونیوز در گزارشی نوشت، پس از جنگ ۱۲ روزه که به برنامه هستهای جمهوری اسلامی بهشدت آسیب زد، گمانهزنیها درباره اینکه آیا رهبر جمهوری اسلامی مجوز توسعه سلاح هستهای را صادر کرده است یا نه، رو به افزایش است.
این رسانه اروپایی مینویسد، تا ماه اوت، ارزیابی نهادهای اطلاعاتی آمریکا همچنان این بوده است که علی خامنهای مجوز اجرای یک برنامه تسلیحات هستهای را صادر نکرده است.
با این حال، موسسه ایتالیایی مطالعات سیاست بینالملل (ISPI) این ماه گزارش داد که منابعش در تهران اکنون نشان میدهند خامنهای در ماه اکتبر تصمیم گرفته است توسعه کلاهکهای فشرده برای موشکهای بالستیک را مجاز کند.
بر اساس تحلیل آیاسپیآی، تمامی منابعی که طی سالهای گذشته با آنها گفتوگو شده بود، پیشتر هرگونه اتخاذ چنین تصمیمی را رد میکردند.
تحلیل آیاسپیآی حاکی از آن است که تهران به این جمعبندی رسیده که سلاح هستهای، در صورت عدم تسلیم، تنها بازدارندگی واقعی در برابر اسرائیل و آمریکا خواهد بود. این اندیشکده همچنین به شایعاتی درباره وجود یک برنامه فوقمحرمانه غنیسازی در سایتهایی اعلامنشده و گزارشنشده به آژانس اشاره کرده است.
این در حالی است که تولسی گبرد، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، در ماه مارس به کمیته اطلاعات سنای آمریکا گفت: «جامعه اطلاعاتی همچنان بر این باور است که ایران در حال ساخت سلاح هستهای نیست و رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنهای، برنامه تسلیحات هستهای را که در سال ۲۰۰۳ متوقف کرده بود، دوباره مجاز نکرده است.»
با این حال، گبرد اضافه کرد: «در یک سال گذشته شاهد فرسایش یک تابوی چنددههای در ایران درباره بحث علنی پیرامون سلاحهای هستهای بودهایم؛ موضوعی که احتمالا حامیان سلاح هستهای را در درون ساختار تصمیمگیری ایران جسورتر کرده است.»
یورونیوز در ادامه مینویسد، هنوز گمانهزنیها زیاد و تایید نشده است اما آنچه تایید شده، پیشرفت سریع ایران در توان غنیسازی اورانیوم پیش از درگیری ژوئن است.
بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ایران تا ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، درست پیش از آغاز حملات اسرائیل، ۴۴۱ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار داشت؛ بالاترین سطح غنیسازی در میان کشورهای فاقد سلاح هستهای.
اورانیوم با غنای ۶۰ درصد از نظر فنی به سطح ۹۰ درصدی مورد نیاز برای مواد شکافتپذیر تسلیحاتی بسیار نزدیک است.
گزارش اطلاعاتی آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ اعلام کرده بود که ایران به اندازهای مواد شکافتپذیر در اختیار دارد که در صورت غنیسازی بیشتر، برای «بیش از یک دوجین سلاح هستهای» کافی خواهد بود.
آیاسپیآی میگوید گذار از غنیسازی ۶۰ درصد به ۹۰ درصد، در صورت وجود تعداد کافی سانتریفیوژهای پیشرفته عملیاتی، تنها چند هفته زمان میبرد.
اما ساخت کلاهکهای فشردهای که برای موشکهای دوربرد ایران مناسب باشند، چالشی بهمراتب پیچیدهتر است.
چالشهای فنی چیست؟
در حالی که ایران میتواند بهسرعت اورانیوم را تا سطح تسلیحاتی غنیسازی کند، توسعه کلاهکهای هستهای فشرده بسیار دشوارتر است.
آیاسپیآی به تجربه پاکستان اشاره میکند؛ کشوری که در مه ۱۹۹۸ پنج آزمایش هستهای انجام داد و دو روز بعد آزمایش کلاهک فشرده را نیز انجام داد.
پاکستان توانست بدون انجام آزمایشهای زنده میانی، کلاهکهای فشرده را توسعه دهد، اما این امر با تکیه بر ۲۴ آزمایش شبیهسازیشده از سال ۱۹۸۳ ممکن شد و با این حال ۱۵ سال زمان برد تا به یک طراحی عملیاتی برسد.
آیاسپیآي میگوید اگر خامنهای توسعه کلاهک را بر غنیسازی اولویت داده باشد، ممکن است به این دلیل باشد که غنیسازی سریع مواد شکافتپذیر، ایران را در شرایطی بسیار آسیبپذیر قرار میدهد.
با این حال، در نهایت مسیر غنیسازی و توسعه کلاهک باید به هم برسند، زیرا حتی برای آزمایشهای شبیهسازیشده نیز مواد در سطح تسلیحاتی لازم است.
در همین حال، بنا بر گزارشها، کره شمالی همکاری خود با ایران در زمینه موشکهای بالستیک و طراحیهای پیشرفته را تشدید کرده است، هرچند اینکه آیا این همکاری شامل کلاهکهای هستهای فشرده نیز میشود یا نه، قابل تایید نیست.
ادامه فراخوانها برای دستیابی به سلاح هستهای
مقامهای جمهوری اسلامی بهطور علنی درباره بازنگری در ممنوعیت تسلیحات هستهای این کشور سخن گفتهاند.
در اکتبر ۲۰۲۴، ۳۹ نماینده مجلس شورای اسلامی در نامهای به شورای عالی امنیت ملی خواستار تغییر دکترین دفاعی کشور و گنجاندن سلاح هستهای در آن شدند.
کمال خرازی، مشاور خامنهای، در نوامبر ۲۰۲۴ گفت ایران در صورت بروز «تهدیدی وجودی» دکترین هستهای خود را «اصلاح» خواهد کرد.
علی شمخانی، مشاور ارشد خامنهای، نیز در اکتبر گفت حملات پیشین ایران به اسرائیل «به نتایج مورد نظر» تهران نرسیده است.
او آشکارا درباره پیگیری سلاح هستهای سخن گفت و افزود: «حالا که روشن شده، ایران باید این توانمندی را برای خود ایجاد میکرد.»
جمهوری اسلامی سالهاست به فتوایی منسوب به خامنهای استناد میکند که توسعه و استفاده از سلاح هستهای را ممنوع میداند.
این فتوا که نخستینبار در سال ۲۰۰۳ مطرح شد، ساخت، انباشت و استفاده از سلاح هستهای را از نظر اسلامی حرام اعلام میکند.
با این حال، تحلیلگران یادآور میشوند که فتواها میتوانند با تغییر شرایط دگرگون شوند و بحثها درباره بازنگری دکترین هستهای نشان میدهد چنین تغییری ممکن است در دست بررسی باشد.
محدودیت دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی
آژانس بینالمللی انرژی اتمی از زمان حملات ژوئن نتوانسته است بازرسی از حساسترین سایتهای هستهای ایران را انجام دهد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در اواسط دسامبر گفت: «ما فقط اجازه دسترسی به سایتهایی را داریم که هدف حمله قرار نگرفتهاند.»
او افزود: «این سه سایت دیگر – نطنز، اصفهان و فردو – حتی مهمتر هستند، زیرا هنوز مقادیر قابلتوجهی مواد و تجهیزات هستهای در آنها وجود دارد و ما باید به آنها بازگردیم.»
برآوردهای اطلاعاتی نشان میدهد ایران پیش از حملات آمریکا، حدود ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد را به مکانهای محرمانه، احتمالا در تاسیسات عمیقا مدفون در اصفهان، منتقل کرده است.
تصاویر ماهوارهای موسسه علوم و امنیت بینالمللی مستقر در واشینگتن نشان میدهد ایران در اغلب سایتهای آسیبدیده، پاکسازی محدودی انجام داده است.
با این حال، تلاشهایی برای دسترسی به مجموعه تونلی اصفهان، جایی که ممکن است اورانیوم غنیشده در آن ذخیره شده باشد، صورت گرفته است.
مایک هاکبی، سفیر آمریکا در اسرائیل، در ماه دسامبر گفت جمهوری اسلامی ظاهرا در تلاش برای بازسازی سایت فردو است و افزود این موضوع نشان میدهد «پیام حملات ژوئن را بهطور کامل دریافت نکردهاند.»
