لندن: آمریکا، سوریه، اوکراین، غزه، چین، لبنان، سودان — سال ۲۰۲۵ سالی بود که در آن دیپلماسی عربستان سعودی، که پیشتر نیز نیرویی اثرگذار در منطقه به شمار میرفت، به بلوغی جهانی دست یافت.
کلی پتیلو، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا، میگوید: «داستان بزرگ امسال در مورد جایگاه دیپلماتیک عربستان، گذار از نقشآفرینی بهعنوان یک میانجی منطقهای به سطح چندجانبهگرای جهانی است.»
او بهطور خاص به دو ابتکار دیپلماتیک اشاره میکند «که دامنه و اثرگذاریشان فراتر از منطقه است و ورود عربستان را به فهرست قدرتهای چندجانبه تثبیت میکند».
در مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر، اکثریت قاطع نمایندگان به قطعنامهای رای مثبت دادند که بهطور مشترک از سوی فرانسه و عربستان سعودی ارائه شده بود.
این قطعنامه ضمن محکوم کردن حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل و تاکید بر لزوم آزادی همه گروگانها توسط حماس، خواستار «اقدام جمعی برای پایان دادن به جنگ در غزه و دستیابی به راهحلی عادلانه، پایدار و مسالمتآمیز برای مناقشه اسرائیل و فلسطین بر پایه اجرای مؤثر راهحل دو دولتی» شد.
این متن با ۱۴۲ رای موافق در برابر ۱۰ رای مخالف — از جمله اسرائیل و آمریکا — و با ۱۲ رای ممتنع تصویب شد.
دومین ابتکار دیپلماتیک عربستان در مجمع عمومی، تشکیل «ائتلاف جهانی برای اجرای راهحل دو دولتی» بود؛ ائتلافی که در نشستی به ریاست وزیر خارجه عربستان، شاهزاده فیصل بن فرحان آلسعود، و با حضور نمایندگان ۹۰ کشور شکل گرفت. نخستین نشست این ائتلاف در پایان ماه اکتبر در ریاض برگزار شد.
سال جدید هنوز بهدرستی آغاز نشده بود که تحول دیپلماتیک عربستان در ۲۰۲۵ کلید خورد. در ۱۲ ژانویه، وزرای ۱۷ کشور در کنفرانسی ویژه در ریاض گرد هم آمدند تا راههای تسریع کمکرسانی به دولت جدید سوریه را بررسی کنند.
دقیقا سه هفته بعد، در دوم فوریه، احمد الشرع، رئیسجمهوری جدید سوریه در دوره انتقالی، به همراه وزیر خارجهاش اسعد الشیبانی، نخستین سفر رسمی خارجی خود را انجام داد و برای دیدار با ولیعهد محمد بن سلمان راهی ریاض شد.
پتیلو میگوید: «البته ریاض تنها بازیگر میانجی در منطقه نیست؛ قطر هم نقش دارد. اما میتوان گفت که عربستان اکنون از نگاه بازیگران بینالمللی مانند آمریکا و همچنین دولتهای محلی نظیر حاکمیت جدید سوریه، بهعنوان قدرت اصلی منطقهای دیده میشود.»
ماه فوریه شاهد دو نمایش پررنگ دیگر از عزم عربستان برای تثبیت رهبری خود در مسیر ثبات منطقهای و بازآرایی جهانی بود. در ۱۸ فوریه، ریاض میزبان نشست وزارتی میان روسیه و آمریکا شد.
سه روز بعد، رهبران مصر، اردن و کشورهای حاشیه خلیج فارس در عربستان گرد هم آمدند تا به طرح بازسازی نوار غزه که از سوی دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، مطرح شده بود، پاسخ دهند.
در چهارم مارس، نخستین سفر رسمی خارجی جوزف عون، رئیسجمهوری جدید لبنان، به ریاض انجام شد و او با ولیعهد دیدار کرد. تنها شش روز بعد، همزمان با ایفای نقش عربستان بهعنوان میانجی میان روسیه و اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری تحت فشار اوکراین، برای دیدار با ولیعهد به جده رفت.
در تاکید بر مسیر عملگرایانه و مستقل عربستان در پیچیدگیهای روابط بینالملل، ریاض در اوایل دسامبر میزبان «مجمع سرمایهگذاری عربستان و روسیه» بود؛ نشستی که در حاشیه آن دو کشور توافق لغو روادید متقابل امضا کردند.
در مقاطعی، به نظر میرسید دیپلماسی عربستان — که اغلب شخص ولیعهد در آن نقش مستقیم داشت — تقریبا در تمام عرصههای جهانی فعال است. برای مثال، در ۴ دسامبر، بیانیه پایانی چهلوششمین اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در بحرین، بهطور ویژه از تلاشهای محمد بن سلمان برای پایان دادن به جنگ در سودان قدردانی کرد.
کارولین رز، مدیر اولویتهای نظامی و امنیت ملی در موسسه نیو لاینز، میگوید: «عربستان سعودی خود را بهعنوان جایگزینی دیپلماتیک در برابر میانجیهای کلیدی و رقبای منطقهای مانند قطر مطرح کرده است؛ بهویژه در زمینه جنگهای سودان، غزه و حتی اوکراین.»
او اضافه میکند: «عربستان همچنین کوشیده شراکت خود با آمریکا را تعمیق کند و خود را بهعنوان شریکی قابل اتکا برای واشنگتن در حفظ تعهدات امنیتی معرفی کند؛ آن هم در زمانی که آمریکا به دنبال متنوعسازی روابط خود در منطقه فراتر از اسرائیل است.»
سه رویداد بهطور خاص، تثبیت جایگاه ریاض بهعنوان یک قدرت دیپلماتیک سنگینوزن جهانی را برجسته کرد.
در ۲۸ اکتبر، هان ژنگ، معاون رئیسجمهور چین، برای سفری پنجروزه وارد ریاض شد؛ سفری که طی آن در نهمین کنفرانس «ابتکار سرمایهگذاری آینده» سخنرانی کرد و در کاخ الیمامه با ولیعهد محمد بن سلمان دیدار داشت.
او در بیانیهای گفت چین «آماده است با عربستان برای اجرای توافقهای مهم رهبران دو کشور، تقویت تبادلات سطح بالا، گسترش همکاریهای عملی در حوزههای مختلف و افزایش تعاملات مردمی و فرهنگی همکاری کند تا شراکت راهبردی جامع چین و عربستان به سطوح بالاتری ارتقا یابد.»
او افزود چین همچنین مایل است «هماهنگی با عربستان را در بسترهای چندجانبهای مانند سازمان ملل و گروه ۲۰ تقویت کند، حکمرانی جهانی را به سوی مسیری عادلانهتر پیش ببرد و ساخت جامعهای با آینده مشترک برای بشریت را ترویج دهد.»
ماه بعد، تلاشهای دیپلماتیک صبورانه عربستان برای بازگرداندن سوریه پس از اسد به جامعه بینالمللی، با دستاوردی چشمگیر همراه شد؛ جایی که احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، در ۱۰ نوامبر از سوی دونالد ترامپ در کاخ سفید مورد استقبال قرار گرفت.
این دیدار تاریخی — نخستین دیدار رهبران دو کشور در کاخ سفید از سال ۱۹۴۶ — با اعلام رئیسجمهور آمریکا مبنی بر لغو تحریمهای سوریه به اوج رسید.
هشت روز بعد، در ۱۸ نوامبر، شاهزاده محمد بن سلمان نیز به دیدار ترامپ در کاخ سفید رفت. آن دو پیشتر در ماه مه در ریاض دیدار کرده بودند؛ زمانی که ترامپ عربستان را بهعنوان مقصد نخستین سفر خارجی دور دوم ریاستجمهوریاش برگزید و عربستان وعده سرمایهگذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در آمریکا را داد.
در نوامبر، دو طرف مجموعهای از توافقها، از جمله یک «توافق راهبردی دفاعی» تاریخی، امضا کردند.
سر جان جنکینز، سفیر پیشین بریتانیا در عربستان، عراق و سوریه، میگوید: «عربستان سعودی در پنج سال گذشته به بازیگری بسیار چابکتر و موثرتر در دیپلماسی منطقهای تبدیل شده است. وزیر خارجه فعال، درگیر و بسیار مطلع است.»
با این حال، دیپلماتهای پادشاهی با سالی دشوار در پیش رو مواجهاند. جنکینز میگوید: «چالش همیشگی این است که تصمیم بگیریم بیشترین انرژی را کجا صرف کنیم.»
او میافزاید: «غزه بزرگترین مسئله بوده است. برای رفتن فراتر از یک آتشبس صرف — که بدون حل ریشهای مشکلات دیر یا زود فرو میپاشد — به مشارکت پایدار آمریکا و آمادگی اسرائیل برای ورود به مذاکرات جدی درباره خودگردانی فلسطینیان نیاز داریم.»
«صادقانه بگویم، آن نقطه هنوز بسیار دور است. بنابراین آزمون اصلی این خواهد بود که بازیگران منطقهای — و بیش از همه عربستان سعودی — تا چه حد بتوانند با پیشرفت اوضاع، پیشنهادهای سیاستی خلاقانه و مؤثر ارائه دهند.»
برگرفته از عربنیوز
