مهدیان: نقد رسانهای باید امید بسازد، نه ناامیدی
مدیر مسئول همشهری عنوان کرد: اگر دشمن امید را هدف گرفته، مدیریت رسانه باید حول دفاع از امید و تقویت آن تنظیم شود. اینجا فقط محتوا عوض نمیشود؛ مدل مدیریت رسانه، شیوه نقد و مطالبه، اولویتها و حتی ساختار کار رسانهای تغییر میکند.
خلاصه خبر
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری فارس، محسن مهدیان مدیر مسئول مؤسسه مطبوعاتی همشهری در ویژه برنامه بزنگاه با موضوع «فرهنگ و رسانه در آرایش تهاجی» که از شبکه افق پخش شد درباره انتقاد رهبر انقلاب اسلامی به دستگاههای فرهنگی کشور گفت: ضرورت طرح این انتقاد از سوی رهبر انقلاب کاملاً روشن است؛ از روی اثر و اثربخشی. اگر به متن سخنرانی مراجعه کنیم، خود آقا هم به همین نکته اشاره میکنند. مسئله پیچیدهای هم نیست؛ هرکدام از ما اگر به اطراف خودمان نگاه کنیم، بهوضوح میبینیم که با نقصهای جدی فرهنگی مواجهایم. وی افزود: در موضوعاتی مثل حجاب یا سایر مسائل فرهنگی، وقتی گفته میشود «کار فرهنگی صورت نگرفته»، حرف درستی است؛ چون واقعاً در اغلب حوزهها نهادهای فرهنگی دچار ضعف جدیاند.مدیر مسئول همشهری بیان کرد: این مسئله تازه نیست. رهبر انقلاب سالها پیش هم این اختلال را دیده بودند؛ نمونهاش طرح موضوع «آتش به اختیار» که ناظر به همین ضعف عملکرد دستگاههای فرهنگی بود. بنابراین مسئله اصلی، نبود اثربخشی است؛ چیزی که همه ما آن را حس میکنیم.مهدیان در ادامه با اشاره عوامل این نقص گفت: اول، عدم شناخت درست از حوزه ارزشها. نمونهاش واکنشها به شعر «ایران» که حاج محمود کریمی در حسینیه امام خمینی خواند. برای خیلیها این نسبت ایران و اسلام تازگی داشت، در حالی که این بحثها سالهاست در سخنان رهبر انقلاب، از ابتدای انقلاب و حتی اوایل ریاستجمهوری ایشان مطرح شده.
وی ادامه داد: وقتی چنین موضوعی برای مخاطب شگفتانگیز میشود، باید تردید کرد که آیا ما اصلاً در جای درستی نشستهایم یا نه. نتیجه این تقابلسازیهای غلط این شده که حتی نسلهای قدیمی هم نتوانستهاند نسبت درست ایران و اسلام را بفهمند، در حالی که امام انقلاب و رهبر انقلاب این مسئله را کاملاً حل کردهاند.فرهنگ فقط به نهادهای فرهنگی محدود نیستمدیر مسئول همشهری تصریح کرد: دوم، ضعف در روشها. کار فرهنگی نیازمند خلاقیت، هنر و شیوههای هنرمندانه است. نگاه ما به فرهنگ شبیه نگاه نفتی به اقتصاد شده؛ همانطور که در اقتصاد نفتی احساس نیاز به تلاش و نوآوری وجود ندارد، در فرهنگ هم وقتی انحصار هست، خلاقیت از بین میرود. مثلاً رسانه ملی امروز ناچار است رقابت کند و خلاقتر باشد، اما ۲۰ سال پیش چنین احساسی وجود نداشت و سوم، عدم شناخت درست مخاطب است.مهدیان اظهار کرد: به نظر من نگاه به فرهنگ نباید محدود به نهادهایی باشد که نام «فرهنگ» دارند. برای مثال، مسئله حجاب یک موضوع اقتصادی هم هست؛ وزارت صنعت، تولید، و حتی وزارت ارشاد درگیر این مسئلهاند. اینطور نیست که هرجا نام فرهنگ باشد، فقط نهادهای فرهنگی باید پاسخگو باشند. مسئله اصلی این است که فرهنگ هیچ وقت مسئله جدی و اصلی در حکمرانی نبوده؛ فقط به عنوان یک شعار مطرح شده است. وقتی در مورد بودجه نهادهای فرهنگی صحبت میشود، خیلیها سوال میکنند که چرا این بودجه داده میشود، اما هیچ کس نمیپرسد که آیا فرهنگ جزو مسئله اصلی انقلاب اسلامی نبوده؟
وی خاطرنشان کرد: یکی از حوزههای فرهنگی که باید به آن نظارت شود، رسانه است. خود صدا و سیما باید پاسخگو باشد، ولی متأسفانه ما هیچ وقت در این حوزه به اندازه کافی توجه نکردیم. نگاه ما به فرهنگ عمدتاً شعاری بوده و در مواقعی که به فرهنگ نیاز بوده، از آن غافل شدهایم.حجاب؛ ۲۳ نهاد درگیر، اما هیچ نظارت مؤثری نیستمدیر مسئول همشهری گفت: اصولاً انقلاب اسلامی یعنی فرهنگ؛ فرهنگ در واقع حوزه انسان، ذهن و قلب انسان است. اولین حوزهای که باید مورد توجه قرار میگرفت، فرهنگ بوده، اما ما به این حوزه بها ندادهایم. در نتیجه، هیچ نظارت مؤثری بر نهادهای فرهنگی وجود ندارد. بهعنوان مثال، در مورد حجاب، ۲۳ نهاد مختلف درگیر هستند، اما کسی بهطور جدی از این نهادها نظارت نمیکند یا از آنها سوال نمیکند. حتی در برخی مسائل اقتصادی مانند چای دبش، وزیرها به خاطر ترک فعل مجازات میشوند، اما در حوزه فرهنگ، چنین نظارتی وجود ندارد.مهدیان عنوان کرد: مهمترین راهکار، خصوصیسازی حوزه فرهنگ است؛ البته با قواعد خود این حوزه. وقتی این اتفاق بیفتد، میبینید که بخش خصوصی میتواند با انگیزه، علم و دغدغه وارد میدان شود و در این بخش موفق عمل کند.وی در خصوص سخنان رهبر انقلاب که فرمودند: «رسانهها باید آرایش تهاجمی به خود بگیرند»، اظهار کرد: موضوع «آرایش جنگی» اولین بار نیست که از سوی رهبر انقلاب مطرح میشود؛ سالها قبل هم بر لزوم تهاجم در حوزه رسانه و تبلیغات تأکید کردهاند. متأسفانه بعضی مواجههها سطحی است؛ هر بار آخرین بیانات رهبر انقلاب را یکی دو هفته تکرار میکنیم و بعد سراغ موضوع بعدی میرویم، در حالی که این مسئله از آن دست موضوعاتی است که نیازمند فهم عمیق و اقدام مستمر است.
مهدیان بیان کرد: بعد از «جنگ ۱۲ روزه»، ذهنها همچنان درگیر جنگ نظامی است و رسانههای دشمن هم عمداً این فضا را تشدید میکنند. اما رهبر انقلاب بهعنوان فرمانده کل قوا، دارند به جنگی مهمتر اشاره میکنند: جنگ رسانهای. واقعیت این است که همه جنگها ـ از جنگ اقتصادی و تحریم گرفته تا نفوذ، عملیات تروریستی و حتی جنگ نظامی ـ در خدمت جنگ رسانهایاند.مدیر مسئول همشهری اظهار کرد: نمونه روشن آن غزه است؛ جایی که افسانه امنیت، اقتدار و برتری اطلاعاتی رژیم صهیونیستی نه در میدان نظامی، بلکه در میدان رسانه فرو ریخت. عملیات رسانهای بود که «هفت اکتبر» را به یک نقطه عطف تبدیل کرد و رژیم را در افکار عمومی جهان بیآبرو ساخت. امروز جنگ رسانهای، پیچیدهترین، عمیقترین و تعیینکنندهترین جنگ است.مهدیان گفت: از این زاویه، وقتی رهبر انقلاب از «آرایش جنگی» سخن میگویند، حساسیت موضوع کاملاً روشن میشود. نکته مهمتر این است که این تعبیر را در دیدار با چه کسانی مطرح میکنند؛ نه فقط رسانههای رسمی، بلکه مداحان، منبریها و هرکسی که امکان تولید و توزیع پیام برای مخاطب انبوه را دارد. یعنی مسئله فراتر از رسانههای مرجع است و همه کنشگران فرهنگی و ارتباطی را دربر میگیرد.وی افزود: به نظر من، قدم اول این است که جایگاه و ماهیت جنگ رسانهای بهدرستی فهم شود؛ اینکه دقیقاً با چه پدیدهای طرف هستیم. وقتی اهمیت آن روشن شد، میشود درباره مختصات این جنگ و الزامات و اقداماتی که باید انجام دهیم، دقیقتر صحبت کرد.
مدیر مسئول همشهری خاطرنشان کرد: منظور از «آرایش تهاجمی» که رهبر انقلاب فرمودند، در واقع دو بال دفاع و تهاجم است؛ یعنی هم باید از نقاط خودی دفاع کرد و هم در جاهایی به نقاط ضعف دشمن حمله کرد. این دو باید همزمان وجود داشته باشد. اینکه دقیقاً چه باید کرد، بحث مفصلی میطلبد، اما اجازه بدهید روی یک نکته کلیدی تأکید کنم.آرایش رسانهای یعنی واکنش هوشمندانه به اقدام دشمنمهدیان تأکید کرد: نگرانی من این است که هرکس همان کاری را که از قبل انجام میداده ادامه بدهد و در نهایت بگوید «ما آرایش جنگی گرفتهایم و مورد تأیید هم هستیم». چه در رسانههای انقلابی، چه در منبر و هیئت؛ در حالی که اصل مسئله چیز دیگری است.وی ادامه داد: آرایش جنگی در رسانه یعنی اول بفهمیم دشمن دقیقاً چه کار میکند و عملیات رسانهای ما در نسبت با رفتار دشمن تعریف شود. این یعنی ممکن است برخی کارهایی که قبلاً «کار خوب» محسوب میشد، در این مقطع باید کنار گذاشته شود. آرایش تهاجمی یعنی واکنش متناسب و هوشمندانه به اقدام دشمن، نه اینکه هرکس مسیر قبلی خودش را بدون تغییر ادامه بدهد.مدیر مسئول همشهری عنوان کرد: اگر دشمن امید را هدف گرفته، مدیریت رسانه باید حول دفاع از امید و تقویت آن تنظیم شود. اینجا فقط محتوا عوض نمیشود؛ مدل مدیریت رسانه، شیوه نقد و مطالبه، اولویتها و حتی ساختار کار رسانهای تغییر میکند. بعضی کارها که اهمیت کمتری دارند، باید موقتاً متوقف شوند تا تمرکز روی نقطه اصلی نبرد قرار بگیرد.
مهدیان گفت: این دقیقاً شبیه میدان نظامی است. همانطور که در جنگ ۱۲ روزه، وقتی تهدید نظامی وجود دارد، مجموعهای مثل سپاه کارهای عمرانی و سازندگی را کنار میگذارد و تمرکز را روی دفاع از مرزها میگذارد، در جنگ رسانهای هم باید چنین تغییری رخ دهد.وی افزود: بنابراین آرایش جنگی صرفاً به معنای تولید چند محتوای بیشتر نیست. آرایش جنگی یعنی تغییر بنیادین در مدیریت، ساختار و فرآیند تولید رسانهای. اگر اینطور به آن نگاه کنیم، با یک تحول جدی و حتی یک انقلاب در عرصه رسانه مواجه خواهیم بود.مدیر مسئول همشهری اظهار کرد: مهمترین اصل در عقلانیت رسانهای، تشخیص اصل و فرع مسائل و قرار دادن فرع در ذیل و در خدمت اصل است. این شاید حرفهایترین بخش کار رسانهای باشد. اغلب خطاهای رسانهای ناشی از همینجاست؛ جایی که موضوع درست دیده میشود، اما ضریب نادرستی به آن داده میشود. مثل اینکه دکمه پیراهنی افتاده باشد و کسی با داد و فریاد آن را به مسئله اصلی کشور تبدیل کند.مهدیان تصریح کرد: در کار حرفهای رسانه، مثل تحریریه روزنامه، ضریبدهی دقیق انجام میشود: این تیتر یک است، آن تیتر دو لذا این یعنی تشخیص اهمیت و نسبت اصل و فرع. آنچه شما از انسجام و وحدت میگویید، اصل ماجراست و باید بهعنوان یک رکن کلیدی دیده شود. نقد، مطالبهگری و اعتراض، همگی فرع هستند و باید در خدمت این اصل قرار بگیرند.وی افزود: اینجا انسجام خودش موضوعیت دارد، نه اینکه فقط وسیله رسیدن به چیز دیگر باشد. هیچ کاری قرار نیست تعطیل شود، اما مسیر حرکت باید درست باشد. اگر نقدی نوشته میشود یا مطالبهای مطرح میشود، باید مراقب بود که به تضعیف انسجام و ایجاد انشقاق و قطبیت منجر نشود؛ اگر چنین شد، یعنی خطا رخ داده است.
روش نقد رسانهای باید هوشمندانه و هنرمندانه باشدمدیر مسئول همشهری گفت: همانطور که کسی که وحدت شیعه و سنی را به هم بزند، با او برخورد میشود، در حوزه رسانه هم باید خط قرمز روشن باشد. اگر مطالبه از دولت به جایی برسد که مخاطب به بنبست، ناامیدی یا عبور از کلیت نظام برسد، یعنی نقطه پایان غلط انتخاب شده است.مهدیان تأکید کرد: در این مسیر، روش نقد تغییر میکند. ابزار، مدل بیان و شیوه مطالبه باید هوشمندانه باشد. اینجا هنر نقش کلیدی دارد؛ صرف داد زدن شاید جلب توجه کند، اما رسانه با فریاد پیش نمیرود. اصل کار رسانه، هنر است، نه هیاهو.وی بیان کرد: مطالبه رسانهای باید امید ایجاد کند. دشمن در یک جمعبندی کلان، دو نقطه را هدف میگیرد: گذشته را کاملاً سیاه نشان میدهد و آینده را بنبست و بیراه جلوه میدهد. نتیجهاش هم روشن است؛ یا جامعه افسرده و خانهنشین میشود، یا به سمت تخریب، آشوب و رفتارهای هیجانی سوق داده میشود.مدیر مسئول همشهری گفت: اینجا همان بحث گارد جنگی مطرح است؛ نه بهعنوان یک توصیه اخلاقی، بلکه بهعنوان یک خط قرمز. هر کاری میکنی، نقد میکنی، مطالبه میکنی، حتی سرگرمی و طنز تولید میکنی، حواست باشد مقصد دشمن کجاست و تو در همان مسیر حرکت نکنی.مهدیان تصریح کرد: مطالبهگری ذات رسانه است؛ رسانهای که مطالبه نداشته باشد، مثل انسانی است که دست ندارد. اما مدل مطالبه مهم است. این سخنان رهبر انقلاب خطاب به همه مردم است؛ چون امروز همه رسانهاند. بنابراین هنگام نقد، اولاً سیاهنمایی نکن، ثانیاً بزرگنمایی نکن، ثالثاً تعمیم شتابزده نده؛ اینکه یک خطا را به کل سیستم تعمیم بدهی.
وی اظهار کرد: مدل درست این است: مسئله را دقیق بگویی، راهحل ارائه کنی، پیگیری کنی و بعد گزارش بدهی که چه شد. صرف داد زدن و نق زدن سادهترین کار است؛ اما رسانه با نق زدن جلو نمیرود. متأسفانه نق زدن تبدیل به یک فرهنگ شده و بهراحتی به قطبیسازی سیاسی و ایدئولوژیک میانجامد؛ کاری که اصلاً سخت نیست.دفاع بیچونوچرا یا حذف بودجه فرهنگی، هر دو خطا هستندمدیر مسئول همشهری تأکید کرد: یکی از مشکلات جدی در فضای مجازی و خردهرسانهها این است که محدودیت قالب، افراد را به سمت تیزگویی و جملههای شوکآور میبرد؛ چون «تیز نزنی دیده نمیشی». نتیجهاش افتادن در یک چرخه باطل است که نه مسئله را حل میکند و نه امیدی میسازد.مهدیان در ادامه گفت: اینکه به بهانه تأکید رهبر انقلاب بر اهمیت فرهنگ گفته شود «پس به بودجه فرهنگ دست نزنید و اصلاً سراغش نروید»، حرف درستی نیست. اتفاقاً رهبر انقلاب وقتی نقد میکنند، نهادهای فرهنگی را نقد میکنند؛ دقیقاً از زاویه اثربخشی. سؤال اصلی این است که این پولها کجا میرود، چگونه هزینه میشود و با چه مدلی خرج میشود که خروجی و اثر مشخصی ندارد. خود رهبر انقلاب هم معیار را «اثربخشی» قرار میدهند.وی ادامه داد: از این منظر، هم دفاع بیچونوچرا از بودجه فرهنگی غلط است و هم حذف آن. ریشه این خطا، یک نگاه غلط به فرهنگ است. بسیاری از مدیران و کارشناسان، فرهنگ را یک مسئله تشریفاتی میبینند؛ در حالی که فرهنگ مستقیماً با ذهن و قلب انسان سروکار دارد و نقطه اصلی تصمیمگیری انسان همینجاست. حتی اقتصاد و پروژههای عمرانی باید ذیل فرهنگ و رسانه تعریف شوند، چون مسئله ادراک و معنا در این حوزه شکل میگیرد.
18:10 - 4 دی 1404
نظرات کاربران
