سال ۲۰۲۵ برای سیاستهای اقلیمی دشوار بود و برای سیارهٔ در حال گرمشدنِ ما نیز چالشبرانگیز.
در ۱۲ ماه گذشته، تغییرات آبوهوایی چیزی نبود که بتوان آن را نادیده گرفت؛ چه بخواهیم چه نخواهیم. یورونیوز مروری دارد بر سالی پر از اوجها و فرودهای رکوردی.
گرمترین ۱۱ سالِ ثبتشده
بیایید با چند واقعیت اقلیمی دربارهٔ ۲۰۲۵ شروع کنیم؛ واقعیتهایی که خواندنشان هشداردهنده است.
سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است ۱۱ سال گذشته گرمترین سالها از زمان ثبت دادهها بودهاند و به احتمال زیاد، ۲۰۲۵ بهطور مشترک دومین یا سومین سالِ گرمِ تاریخِ ثبتها خواهد بود.
بهگفتهٔ سرویس تغییرات اقلیم کوپرنیکوس، انتظار میرود جمعبندی نهایی در ژانویه نشان دهد سه سالِ اخیر همگی از هدف ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح پیشاصنعتی که در توافق ۱۰ سالهٔ پاریس تعیین شده، عبور کردهاند.
چرا چنین میشود؟ غلظت گازهای گلخانهای در ۲۰۲۵ به رکوردی تازه رسید. این گازها حاصل فعالیتهای انسانی مانند سوزاندن سوختهای فسیلی و تغییرات کاربری زمینِ ناشی از جنگلزدایی و کشاورزی صنعتیاند. این گازها گرمای خورشید را سریعتر از آنچه جو بتواند به فضا بازتاب دهد، در خود نگه میدارند و به گرمایش جهانی دامن میزنند.
ترامپ تغییرات آبوهوایی را «کلاهبرداری» میخواند
سال با حضور دوبارهٔ دونالد ترامپ در کاخ سفید شروع شد؛ به قول فارست گامپ، دوباره. و او دوباره آمریکا را از توافق پاریس خارج کرد. این وعدهٔ انتخاباتیاش به رأیدهندگان آمریکایی بود و به آن عمل کرد.
آنچه کمی خارج از متن بود، سخنرانی ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر بود. ترامپ گفت انرژیهای تجدیدپذیر «شوخی» و «بسیار گران» هستند. او با یک جملهٔ جنجالی تیترها را تصاحب کرد و تغییرات آبوهوایی را «بزرگترین کلاهبرداریِ تاریخ علیه جهان» خواند.
ترامپ همان روزِ ورود به دفتر کار، تعلیق صدور مجوز صادرات گاز طبیعیِ مایع (LNG) را برداشت و از آن زمان، فروش آمریکا جهش کرده است.
گاز طبیعیِ مایع یک سوخت فسیلی است که اغلب بهعنوان راهی برای «گذار» به انرژیهای تجدیدپذیر تبلیغ میشود، اما تولید و حملونقلِ آن باعث میشود انتشارهای مرتبط با آن ۳۳ درصد بیشتر از زغالسنگ باشد. آمریکا امسال نزدیک به نیمی از LNG اروپا را تامین کرد.
در بازی مار و پلهٔ کاهش انتشار، آمریکا در ۲۰۲۵ روی مار سر خورد و چین چند پله بالا رفت. هرچند چین همچنان بزرگترین آلایندهٔ جهان است، تحلیل کربن بریف نشان داد انتشار CO2 در چین طی ۱۸ ماه اخیر ثابت مانده یا کاهش یافته است.
آیا چین به اوج رسیده است؟ احتمالاً. این کشور کاهشهایی در انتشارهای بخش حملونقل، تولید فولاد و سیمان تجربه کرد و نیروگاههای سوخت فسیلی آن نیز بهدلیل توسعهٔ عظیم انرژیهای تجدیدپذیر برای پاسخ به رشد تقاضا، امسال باید برای نخستین بار در یک دهه با افت سالانهٔ تولید مواجه شوند.
در بروکسل، سیاستهای اقلیمی و انرژی اتحادیه اروپا در ۲۰۲۵ بیشتر به معمایی کریسمسی میمانست. همین چندی پیش، این اتحادیه عقبنشینی کرد و برنامهٔ ممنوعیت فروش خودروهای موتورِ درونسوز از ۲۰۳۵ را تعدیل کرد. این تصمیم تنها چند روز پس از آن آمد که سرانجام هدف الزامآورِ کاهش ۹۰ درصدیِ انتشار گازهای گلخانهای تا ۲۰۴۰ نسبت به سطوح ۱۹۹۰ تصویب شد. آیا این دو تصمیم از نظر فنی و سیاسی با هم سازگارند؟
بخشهایی از قانونگذاریِ «توافق سبز» ماهها بهعنوان بخشی از بستهٔ «اومنیبوس ۱» که در فوریهٔ ۲۰۲۵ پیشنهاد شد، اینسو و آنسو جابهجا شدند. هدف، «سادهسازی» قواعد بود، اما این بسته بهطور گسترده بهخاطر عقبگرد در استانداردهای محیطزیستی و دادن فرصت آسان به منتقدانِ «صفر خالص» برای امتیازگیری، مورد انتقاد قرار گرفت. «سازوکار تعدیل مرزی کربن» اتحادیه اروپا که قرار است اول ژانویهٔ ۲۰۲۶ اجرایی شود، ماهها محل فشار و چانهزنی صنایع بود؛ دربارهٔ اینکه دقیقاً چگونه باید اعمال شود و چه کسانی میتوانند مدعی معافیت باشند.
عفو بینالملل «اومنیبوس ۱» را 'آتشسوزی' مقررات نامید و «بلوم» اروپا را در حال ورود به 'تاریکی دموکراتیک' توصیف کرد.
در نوامبر، اجلاس اقلیمی COP30 هم چند لحظهٔ داغ داشت؛ از جمله آنکه بخشی از یکی از سالنها واقعاً آتش گرفت. این نشست که در برزیل، در حاشیهٔ جنگل بارانی آمازون برگزار شد، بهخاطر دو نکته تحسین شد.
نخست، پس از سه کوپِ قبلی که در کشورهای غیردموکراتیک و اقتدارگرا میزبانی شدند، فعالان اقلیمی امسال دستکم کمی آسانتر توانستند دیده و شنیده شوند. دوم، در نبودِ پیشرفت آسان بر اهداف توافق پاریسِ کنوانسیون چارچوب تغییرات اقلیمی سازمان ملل، مجموعهای از ائتلافها میان کشورهای همسو با اقلیم شکل گرفت. این روند از وضع موجود فاصله میگیرد و مشتاقانِ اقدام را در برابر کمحوصلهها و بیرغبتها قرار میدهد.
در مجموع، COP30 موفقیتآمیز ارزیابی نشد و «کلایمت اکشن ترکِر» آن را «ناامیدکننده» خواند؛ با 'تقریباً هیچ پیشرفت قابل سنجشی در برآوردهای گرمایش، برای چهارمین سال پیاپی'. این گروه محاسبه میکند که در مسیر گرمایشی معادل ۲.۶ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگینهای پیشاصنعتی تا سال ۲۱۰۰ هستیم و گرمایش در قرن بعد نیز ادامه مییابد.
یخها آب میشوند، دریاها بالا میآیند، خشکیها میسوزند
همزمان، در دورافتادهترین نقاط سیاره، تغییرات شتاب گرفتهاند و بیمِ عبور از نقاطِ بحرانیِ برگشتناپذیر میرود. اگر سیاستِ تغییرات آبوهوایی در ۲۰۲۵ سرتان را گیج نمیکند، واقعیتِ گرمایش بر خشکی، در کرایوسفر و در اقیانوسها احتمالاً چنین خواهد کرد.
نخست، تا میتوانید به قلّههای یخپوش خیره شوید و از منظره لذت ببرید، چون زیاد دوام نمیآورند. مطالعهای در ۲۰۲۵ از ETH زوریخ دورهٔ پیشِ رو را 'اوج نابودی یخچالها' نامگذاری کرد. جاهایی مانند آلپ، راکی، قفقاز و آند برای همیشه دگرگون خواهند شد.
امسال تایید شد ونزوئلا آخرین یخچالهای خود را از دست داده است. تا سال ۲۱۰۰، اروپای مرکزی در صورت تداوم روندهای کنونی، فقط سه درصد از شمار یخچالهای امروز را خواهد داشت. پیامدهای این روند فقط محدود به جاذبههای گردشگری نیست؛ برای نیروگاههای برقآبی و جوامع کشاورزی که در تابستان به آبِ ناشی از ذوب یخ وابستهاند نیز سنگین است. خطرات مرتبط با فروپاشی یخچالها زمانی توجه جهان را جلب کرد که روستای سوئیسیِ بلاتن با سیلاب یخ، گل و سنگ زیر گرفته شد در ماه مه.
در جای دیگر، مطالعهای که ژوئن ۲۰۲۵ منتشر شد با شبیهسازیِ فروپاشیِ AMOC، نوار نقالهٔ انتقال گرما از استوا که اروپای شمالی را معتدل و پُرباران نگه میدارد، خبرساز شد. زمانبندی مشخصی ندارد، اما مدلسازی شگفتانگیز است: در سناریوی انتشارِ متوسط همراه با کندشدنِ سریع جریانهای اقیانوسی، یخِ دریایی تا اسکاتلند میرسد و دمای زمستانی در لندن تا منفی ۲۰ درجه سانتیگراد پایین میآید. اروپای شمالی تنها بخشِ سیاره خواهد بود که بهجای گرمترشدن، سردتر میشود.
در جنوبگان، پژوهشگران شاهد بیثباتشدنِ یخسکوها بودهاند. تیمی از دانشگاه شرق آنگلیا در بریتانیا با بهره از زیردریایی پژوهشیِ بریتانیاییِ Boaty McBoatface، نخستین پیمایشِ «خط اتصال به بستر» زیر یخسکوی داتسون، یعنی نقطهای که یخچال روی دریا شناور میشود، را انجام داد. آنها دریافتند آب در ژرفای حفره «بهطور غافلگیرکنندهای گرم» است و اکنون در تلاشاند توضیح دهند چگونه به آنجا رسیده است.
در گرینلند، تابستان طولانی بود. دانشمندانِ موسسهٔ هواشناسیِ دانمارک دریافتند ذوب یخ از میانهٔ مهٔ ۲۰۲۵ آغاز شد و تا سپتامبر ادامه یافت. این یعنی تابستان ۱۲ روز زودتر از میانگینِ ۱۹۸۱ تا ۲۰۲۵ فرا رسید و این سرزمین در فصل ۲۰۲۴-۲۰۲۵ حدود ۱۰۵ میلیارد تن یخ از دست داد.
این ذوب یکی از عوامل شتابِ پیوستهٔ افزایش سطح دریاست. هنوز رقمهای ۲۰۲۵ منتشر نشده، اما در ۲۰۲۴ رکوردِ ۵.۹ میلیمتر افزایش سطح دریا ثبت شد و میانگینِ ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ اکنون ۴.۷ میلیمتر در سال است.
جوامع ساحلی در سراسر جهان اکنون حساس شدهاند و خواستار اقداماند؛ حتی در آمریکای ترامپ. در ساحل کارولینای جنوبی، همانجایی که فارست گامپ برای صیدِ میگو به دریا میزد، مردم محلی گرد هم میآیند تا در قالب یک پروژهٔ علمِ شهروندی به ابتکارِ آکواریومِ کارولینای جنوبی، مدهای بالا را ثبت و مستندسازی کنند. اگر به تصاویر تیرهٔ آبِ بالا آمده علاقه دارید، همانجا مقصد شماست.
با نگاه به ۱۲ ماه گذشته، فهرست بلندبالایی از بلایای طبیعیِ تشدیدشده بهدستِ تغییرات آبوهوایی پیشِ روست. مکزیک و سریلانکا با سیل و رانش زمین روبهرو شدند و بارانهای استثنایی در اندونزی و مالزی صدها کشته و صدها هزار آواره برجای گذاشت. کوبا و جامائیکا را طوفان «ملیسا» درهم کوبید.
پنج سال خشکسالی، هلالِ حاصلخیز را به کاسهٔ غبار تبدیل کرده است. ایران، عراق و سوریه نیز با کمبودهای شدید و بالقوه فاجعهبار آب روبهرو هستند. خشکسالی همیشه در این مناطق رخ داده، اما تحلیل سریعِ دانشمندانِ World Weather Attribution نشان میدهد خشکسالیِ یکساله در اقلیمِ سردترِ پیشاصنعتی تنها هر ۵۰ تا ۱۰۰ سال انتظار میرفت،و امروز هر ۱۰ سال یکبار انتظار بازگشتش میرود.
در اروپا، تابستان امسال انتشارهای رکوردیِ ناشی از آتشسوزیهای جنگلی ثبت شد، بهگفتهٔ سرویس پایش جوِ کوپرنیکوس. اندکی کمتر از ۱۳ گیگاتن CO2 آزاد شد و آلودگی PM2.5 در بخشهای وسیعی از اسپانیا و پرتغال بالاتر از دستورالعملهای سازمان جهانی بهداشت بود.
از نظر دما، امسال رکوردهای تازهای در سراسر جهان ثبت شد. هرچند ۲۰۲۵ گرمترین سال نبود، اما همچنان سالی استثنائاً گرم بود. فنلاند در یک موج گرمای دوهفتهای بارها دماهای بالاتر از ۳۰ درجه را تجربه کرد؛ ترکیه به رکورد ملیِ تازهٔ ۵۰.۵ درجه رسید و ایران و عراق نیز دماهایی مشابه را ثبت کردند. رکوردهای ایستگاهها در چین شکسته شد و ژاپن با تابستانی طولانی مواجه بود؛ ۵ اوت ۲۰۲۵ رکورد ملیِ تازهٔ ۴۱.۸ درجه را ثبت کرد.
در ۲۰۲۶ چه در پیش است؟
براساس چشمانداز ادارهٔ هواشناسی بریتانیا، در ۲۰۲۶ یکی از چهار سالِ گرمِ ثبتشده را تجربه خواهیم کرد.
پروفسور آدم اسکایف، که تیم پیشبینی جهانی را هدایت میکند، گفت: «بهاحتمال زیاد سه سال گذشته همگی از ۱.۴ درجه فراتر رفتهاند و انتظار داریم ۲۰۲۶ چهارمین سالِ پیاپی باشد که چنین میکند. پیش از این جهش، دمای جهانی از ۱.۳ درجه فراتر نرفته بود.»
با نگاهی دورتر، انتظارها برای نخستین کنفرانس بینالمللیِ «گذارِ عادلانه از سوختهای فسیلی»، که قرار است ۲۸ و ۲۹ آوریل در کلمبیا و به میزبانی مشترکِ کلمبیا و هلند برگزار شود، رو به افزایش است.
این رویداد در یک بندر بزرگِ زغالسنگ برگزار میشود و هدف آن ایجاد تحول در سیاستهای اقلیمدوست است.
