در حالی که مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، پیشتر مدعی شده بود مانع تخصیص بودجه به نهادها و دستگاههای بیخاصیت خواهد شد، بررسی ارقام لایحه بودجه دولت تصویر کاملا متفاوتی را نشان میدهد؛ نهتنها بودجه نهادهای مذهبی و ایدئولوژیک حذف نشده یا کاهش نیافته، بلکه در بسیاری موارد با افزایش قابل توجه ارائه شده است.
تنها در یک نمونه، مجموع اعدادی که برای سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعههایش از جمله ستاد امر به معروف و نهی از منکر در جداول مختلف بودجه آمده، بیش از ۷ هزار میلیارد تومان از منابع عمومی است. تجربه سالهای گذشته نیز نشان میدهد که مجلس نهتنها با ردیفهای بودجهای این نهادها مخالفتی نمیکند، بلکه در مواردی حتی ارقام پیشنهادی دولت را نیز بالاتر میبرد.
بودجههای نجومی از جیب مردم
بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۵، برای بنیاد سعدی که ریاست آن را غلامعلی حدادعادل برعهده دارد، رقمی معادل ۱۱۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان پیشبینی شده است.
برای مجمع جهانی اهل بیت نیز در لایحه بودجه امسال رقمی در حدود ۲۵۹ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است؛ نهادی که ادعا شده یکی از ماموریتهای رسمی آن «محرومیتزدایی از شیعیان» در کشورهای مختلف است، اما بودجه آن بهطور مستقیم از منابع عمومی مردم ایران که خود دچار انواع مشکلات اقتصادیاند، پرداخت میشود.
در حوزه نهادهای منتسب به بنیانگذار جمهوری اسلامی، دو نهاد «آستان مقدس حضرت امام خمینی» و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» مجموعا حدود ۲۶۰ میلیارد تومان بودجه دریافت میکنند. علاوه بر این، «موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی» بهطور جداگانه بودجهای معادل ۵۹۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان خواهد گرفت. بنا بر گزارش خبرآنلاین، مجموع بودجه این سه نهاد در قانون بودجه سال قبل ۵۸۵ میلیارد تومان بوده که نشاندهنده افزایش ۴۰ تا ۵۰ درصدی در لایحه جدید است.
در مورد مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، بودجه بهصورت پراکنده در چند جدول درج شده است. در جدول شماره ۷، رقمی حدود ۱۵۰میلیارد تومان برای این نهاد پیشبینی شده و در جدول شماره ۱۲ نیز ۵۰ میلیارد تومان اعتبار اضافی به آن اختصاص یافته است.
همچنین در لایحه بودجه امسال، برای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم رقمی معادل ۹۹۶ میلیارد تومان پیشبینی شده است. در کنار آن، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و زیرمجموعههایش نیز در مجموع ۱ هزار و ۲۲۸ میلیارد تومان از منابع عمومی را به خود اختصاص دادهاند.
یکی از پرهزینهترین نهادهای این فهرست، قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیهالله است؛ نهادی که با وجود ساختار و پیشینه نظامی، در اسناد رسمی بهعنوان مجموعهای «فرهنگی و اجتماعی» معرفی میشود و فرماندهی آن بر عهده عزیز جعفری، فرمانده پیشین سپاه پاسداران است.
در لایحه بودجه ۱۴۰۵، برای این قرارگاه ۲ هزار و ۱۷۸ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده، در حالی که این رقم در بودجه سال ۱۴۰۴ ۱ هزار و ۹۵۴ میلیارد تومان بوده است. افزون بر این، بررسی قانون بودجه سال گذشته نشان میدهد که این قرارگاه در چند جدول دیگر از جمله جدولهای ۱۲ و ۲۱ نیز دارای ردیف بودجهای مستقل است و علاوه بر اعتبارات ریالی، سهمی حدود ۳۰ میلیون یورو از محل فروش نفت نیز برای آن در نظر گرفته شده است.
در بخش آموزش دینی بینالمللی، «جامعه المصطفی العالمیه» یکی از دریافتکنندگان اصلی بودجه عمومی است. بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۵، دولت برای این نهاد ۱ هزار و ۸۶۳ میلیارد تومان اعتبار پیشبینی کرده است. افزون بر این، در جدول شماره ۱۲، تحت عنوان «اجراییسازی سند فعالیتهای فرهنگی بینالملل»، ۲۰۰ میلیارد تومان دیگر نیز به این نهاد اختصاص یافته است. با احتساب این ردیفها، مجموع بودجه سالانه جامعه المصطفی در سال آینده به رقمی در حدود دو هزار میلیارد تومان میرسد.
در نهایت، بررسی بودجه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نشان میدهد که این سازمان همچنان بزرگترین دریافتکننده منابع عمومی در میان نهادهای فرهنگی–تبلیغی است. در جدول اصلی لایحه بودجه سال آتی، ۳۳ هزار و ۵۱۲ میلیارد تومان برای صداوسیما پیشبینی شده است. اما این رقم پایان ماجرا نیست. در جدول شماره ۹، یک هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان دیگر با عنوان «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» به آن اختصاص است.
معیشت مردم در برابر اولویتهای ایدئولوژیک
این سطح از تخصیص منابع به نهادهای مذهبی و ایدئولوژیک حکومتی، در شرایطی صورت میگیرد که دولت همزمان از «محدودیتهای اقتصادی» برای مهار افزایش دستمزدها سخن میگوید. محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور، بهتازگی در دفاع از افزایش محدود حقوق کارمندان گفت: «اگر ما حقوق کارمند را زیاد کنیم تورم هم دو برابر شود که هنر نکردیم.» در واقع دولتیها با تکیه بر همین استدلال، افزایش حقوق کارکنان و کارگران را به حدود ۲۰ درصد محدود کردهاند.
بر اساس مصوبات مزدی، حقوق حداقلبگیران در سال ۱۴۰۴ کمتر از ۱۲ میلیون تومان تعیین شده بود؛ این میزان افزایش مزد در شرایط تورم بالای ۴۰ درصد، باعث شد، بخش زیادی از جامعه قدرت خرید خود را بیش از گذشته از دست بدهد. حالا نیز با تصمیم افزایش ۲۰ درصدی برای سال بعد، دریافتی یک کارگر یا کارمند حداقلبگیر در بهترین حالت به کمی بیشتر از ۱۴ میلیون تومان در ماه خواهد رسید؛ رقمی که با واقعیتهای اقتصادی جامعه همخوانی ندارد. زیرا برآوردهای رسمی و نیمهرسمی نشان میدهد که هزینه سبد معیشت یک خانوار کارگری از مرز ۳۰ میلیون تومان در ماه عبور کرده است.
مقایسه بودجه نهادهای مذهبی، تبلیغی و ایدئولوژیک با دستمزد حداقلبگیران، تصویر روشنی از اولویتهای واقعی بودجهای دولت برخلاف ادعاهایش ارائه میدهد زیرا بودجه سالانه هر یک از این نهادها معادل حقوق سالانه هزاران کارگر و کارمند حداقلبگیر است.
در صدر این فهرست، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد؛ نهادی که تنها با بودجه تجمیعی دو بخش ۳۶ هزار میلیارد تومان، معادل حقوق سالانه حدود ۲۱۰ هزار کارگر حداقلبگیر از منابع عمومی استفاده میکند.
پس از آن، سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه زیرمجموعههای آن، با بودجه تجمیعی بیش از ۷ هزار میلیارد تومان، معادل حقوق سالانه بیش از ۴۲ هزار کارگر حداقلبگیر است.
در رده بعد، قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیهالله قرار دارد که بودجه ریالی آن در لایحه ۱۴۰۵ حدود ۲ هزار و ۱۷۸ میلیارد تومان برآورد شده و معادل حقوق سالانه حدود ۱۲ هزار و ۶۰۰ کارگر حداقلبگیر است؛ این محاسبه بدون در نظر گرفتن سهم ۳۰ میلیون یورویی این قرارگاه انجام شده است.
جامعه المصطفی العالمیه نیز با بودجه تجمیعی حدود ۲ هزار و ۶۰ میلیارد تومان، معادل حقوق سالانه نزدیک به ۱۱ هزار و ۹۰۰ کارگر حداقلبگیر از منابع عمومی دریافت میکند؛ نهادی که فعالیت آن عمدتا در حوزه آموزش طلاب خارجی و شبکهسازی ایدئولوژیک تعریف میشود.
پس از آن، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و زیرمجموعههایش با مجموع بودجه ۱ هزار و ۲۲۸ میلیارد تومان، معادل حقوق سالانه بیش از ۷ هزار و ۱۰۰ کارگر حداقلبگیر، قرار دارد.
در ردههای بعدی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بودجه ۹۹۶ میلیارد تومان قرار دارد که معادل حقوق سالانه حدود ۵ هزار و ۷۶۰ کارگر حداقلبگیر است.
«موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی» با بودجه ۵۹۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان، معادل حقوق سالانه حدود ۳ هزار و ۴۶۰ کارگر حداقلبگیر از منابع عمومی بهرهمند میشود.
«مجموع بودجه آستان مقدس حضرت امام خمینی» و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» که در مجموع حدود ۲۶۰ میلیارد تومان است، معادل حقوق سالانه نزدیک به ۱ هزار و ۵۰۰ کارگر حداقلبگیر میشود.
مجمع جهانی اهل بیت با بودجه ۲۵۹ میلیارد تومان نیز تقریبا معادل حقوق سالانه ۱ هزار و ۵۰۰ کارگر حداقلبگیر است. پس از آن، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بودجه تجمیعی، معادل حقوق سالانه حدود ۱ هزار و ۱۰۰ کارگر حداقلبگیر از منابع عمومی استفاده میکند.
در نهایت، بنیاد سعدی نیز با بودجه ۱۱۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان قرار دارد که معادل حقوق سالانه حدود ۶۷۰ کارگر حداقلبگیر است.
به این موارد باید این نکته را نیز افزود که تمام ارقام و مقایسههایی که در این گزارش آمده، تقریبی و فقط مربوط به بخشی از نهادهای مذهبی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی است، حالآنکه دهها نهاد و موسسه دیگر مذهبی و ایدئولوژیک دیگر نیز وجود دارند که بهشکل مستقیم یا غیرمستقیم از منابع عمومی ارتزاق میکنند. برای نمونه، مرکز خدمات حوزههای علمیه بهتنهایی با بودجهای حدود ۱۶ هزار و ۲۹۰ میلیارد تومان یکی از بزرگترین دریافتکنندگان منابع عمومی در میان نهادهای مذهبی است.
پس از آن، شورای عالی حوزههای علمیه با ۷ هزار و ۴۵۰ میلیارد تومان، شورای سیاستگذاری حوزههای علمیه خواهران با ۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان و شورای عالی مدیریت حوزه علمیه خراسان با ۹۲۹ میلیارد تومان از بودجه عمومی برخوردارند.
همچنین نهادهایی مانند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) با ۱۹۱ میلیارد تومان، مرکز رسیدگی به امور مساجد با ۱۵۰ میلیارد تومان و ستاد اقامه نماز با حدود ۱۴۰ میلیارد تومان نیز در لایحه بودجه ۱۴۰۵ دارای ردیف و اعتبار مشخص هستند.
سهم مردم از منابع عمومی: فقر
اگر هزینه واقعی زندگی یک خانواده ۳.۳ نفره را بهطور میانگین ۳۰ میلیون تومان در ماه در نظر بگیریم، هزینه سالانه زندگی هر خانواده در سال ۱۴۰۵ حدود ۳۶۰ میلیون تومان خواهد بود. بر اساس این محاسبه، بودجه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی معادل هزینه کامل زندگی سالانه حدود ۹۸ هزار و ۵۰۰ خانواده است.
بودجه سازمان تبلیغات اسلامی هم میتواند هزینه زندگی سالانه بیش از ۱۹ هزار خانوار را پوشش دهد. قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیهالله نیز معادل هزینه زندگی سالانه بیش از ۶ هزار خانواده است؛ آن هم بدون در نظر گرفتن منابع ارزی و ردیفهای غیرریالی این نهاد. در ادامه، مرکز خدمات حوزههای علمیه، معادل هزینه زندگی سالانه حدود ۴۵ هزار و ۶۰۰ خانواده است. بودجه شورای عالی حوزههای علمیه هم معادل هزینه زندگی سالانه بیش از ۲۰ هزار و ۷۰۰ خانواده است. جامعهالمصطفی العالمیه نیز هزینه زندگی سالانه نزدیک به ۵ هزار و ۱۸۰ خانواده را میبلعد.
این ارقام نشان میدهد که بار اصلی بودجه ایدئولوژیک حکومت بسیار سنگینتر از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر میرسد. شبکهای گسترده که کارکرد مستقیمی در بهبود معیشت مردم ندارند اما همزمان با مهار دستمزدها و انتقال فشار تورم به جامعه، بدون وقفه و با اولویت بالا تغذیه میشوند.
