تعدادی از سینماگران و هنرمندان ایرانی از زمان اعتراضات سال ۱۴۰۱ مسیر متفاوتی را پی گرفتند و با صراحت موضع‌گیری کردند. پخش مستند «ترانه» ساخته پگاه آهنگرانی، از بی‌بی‌سی فارسی و واکنش‌ها به آن در فضای مجازی ایران و فارسی‌زبان نشان می‌دهد که مواضعی که ترانه علیدوستی، بازیگر، در این سال‌ها گرفته و مسیری که طی کرده‌ برای مخاطب و مردم مهم است.

در جریان اعتراضات، عکس ترانه علیدوستی بدون حجاب اجباری که در آن نوشته «ژن، ژیان، ئازادی» را در دست داشت، به‌سرعت دست‌به‌دست شد و به یکی از نمادهای جنبش سال ۱۴۰۱ تبدیل شد.

خانم علیدوستی در مستند «ترانه» این کنش در زمان اعتراضات ۱۴۰۱ را «احساسی خوب» توصیف می‌کند و آن را بالاتر از «هرگونه دستاورد احتمالی سینمایی» می‌داند.

او می‌گوید که «هیچ‌چیزی ندارد که از کسی پنهان کند وهیچ‌چیزی هم ندارد که مواظبش باشد.»

خانم علیدوستی عدم حضور در سینما را به معنای پایان فعالیت خود نمی‌داند. نکته‌ای که خانم علیدوستی به آن اشاره می‌کند این است که او «رسمیت» هنر را بنا بر «مشروعیت» آن از سوی دستگاه‌های نظارتی نمی‌داند. او می‌گوید که فیلم‌هایش «شبیه مردم» است و در فیلمی تازه بازی نکرده چون معتقد است «سینما از مردم عقب افتاده است.»

با توجه به این نکات، می‌توان گفت که ترانه علیدوستی در کنار بازیگرانی مانند هنگامه قاضیانی، سهیلا گلستانی، حمید پورآذری، کتایون ریاحی، مریم بوبانی و بسیاری دیگر در کنار مردم معترض قرار گرفتند و با به خطر انداختن زندگی شخصی و حرفه‌ای خود، مانند بسیاری دیگر از شهروندان ایران، حرفی را زدند که به نظرشان درست بوده است.

نگاهی به زندگی حرفه‌ای ترانه علیدوستی هم نشانه‌ای از این تفکر به ما می‌دهد. بیشتر فیلم‌هایی که بازی کرده، در پیوند مستقیم با جامعه و به‌ویژه زندگی روزمره زنان ایرانی و دغدغه‌های آن‌ها بوده است. نگاهی کوتاه به کارنامه حرفه‌ای او می‌تواند به مخاطب کمک کند تا مسیر حرفه‌ای او را بهتر مرور کنند.

من ترانه ۱۵ سال دارم (رسول صدر عاملی، ۱۳۸۰)

اولین نقش ترانه علیدوستی در سینما یکی از متفاوت‌ترین تصویرها از زن پس از انقلاب ایران بود. ترانه، دختر نوجوانی است که در پی بارداری زندگی‌اش تغییر می‌کند و در نهایت تصمیم می‌گیرد بچه را به دنیا بیاورد و بزرگ کند. علیدوستی در مستند هم اشاره می‌کند که تصویر آن زن نوجوان «بسیاری از تابوها» را شکست.

خانم علیدوستی برای این فیلم جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره لوکارنو و جشنواره فجر را گرفت.

شهر زیبا (اصغر فرهادی، ۱۳۸۲)

دومین فیلم کارنامه علیدوستی، نگاه دیگری است به معضلات اجتماعی نوجوانان. او در این فیلم با بازی در نقش یک دختر نوجوان به دنبال صدای خود است، نشان داد مسیری را در بازیگری پیش گرفته که می‌خواهد با آن چالش‌های زن در جامعه ایران را بازتاب دهد.

چهارشنبه سوری (اصغر فرهادی، ۱۳۸۴)

یکی از آثار برجسته اصغر فرهادی و فیلمی که با قصه تلخ پویان علیدوستی، برادر ترانه، همخوانی دارد. ترانه علیدوستی برادرش پویان را بر اثر یک حادثه در روز چهارشنبه سوری از دست داد. اتفاقی که تاثیری مهم بر زندگی ترانه گذاشت و در همین فیلم فرهادی همچنین فضایی از یاس و چندگانگی دیده می‌شود. «چهارشنبه سوری» بستر روایی قوی دارد و نام علیدوستی را به‌عنوان یک بازیگر حرفه‌ای و پذیرای چالش ثبت کرد.

کنعان (مانی حقیقی، ۱۳۸۶)

ترانه علیدوستی در «کنعان» زنی را تصویر می‌کند که میان ماندن و رفتن مردد است. مینا، می‌خواهد از همسرش جدا شود و مهاجرت کند اما مسیر چندان برایش هموار نیست. برای خیلی از فیلم‌دوستان ایرانی، «کنعان» یادآور دیالوگ‌های جذاب، بازی باقاعده علیدوستی و موسیقی متن به‌یادماندنی کریستف رضاعی است.

شیرین (عباس کیارستمی، ۱۳۸۷)

تجربه حضور خانم علیدوستی در «شیرین» ساخته عباس کیارستمی، فیلمساز و هنرمند مشهور ایرانی، اثری متفاوت در کارنامه هنری این بازیگر جوان بود. او در سینما مقابل دوربین کیارستمی قرار گرفت و با بسیاری دیگر از زنان بازیگر ایرانی و غیرایرانی «شیرین» را ساختند.

تردید (واروژ کریم مسیحی، ۱۳۸۷)

ساخته واروژ کریم مسیحی، اقتباسی است از «هملت» ویلیام شکسپیر. ترانه علیدوستی با بازی در نقش مهتاب، نقش اوفلیا در نمایشنامه شکسپیر را زنده کرد. «تردید» فیلمی لذت‌بخش و پیچیده است و یکی از بهترین بازی‌های علیدوستی در نقشی پر چالش و بزرگ را تصویر می‌کند.

درباره الی (اصغر فرهادی، ۱۳۸۷)

«درباره الی» شاید مهم‌ترین فیلم ترانه علیدوستی در دهه ۱۳۸۰ باشد. الی دختری که با جمعی از دوستان به شمال می‌رود ناپدید می‌شود و همین زندگی این گروه را دگرگون می‌کند. درام فرهادی با بازی علیدوستی در نقش الی نشانه‌هایی از جامعه در حال گذار ایران را داشت. بازی گزیده علیدوستی بسیار مورد تحسین مخاطبان و منتقدان قرار گرفت.

استراحت مطلق (عبدالرضا کاهانی، ۱۳۹۳)

یک کمدی تلخ درباره زنی که برای بازگشت به کار خود به تهران می‌آید و با همسر سابقش مواجه می‌شود. علیدوستی با ایفای نقش سمیرا دوباره بر چالش‌های متعدد زنان ایران برای کسب استقلال و مواجهه با موانع سر راهشان، این بار با چاشنی طنز تلخ، دست گذاشت.

شهرزاد (حسن فتحی، ۱۳۹۳-۱۳۹۷)

سریال «شهرزاد» شاید هنوز هم یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین سریال‌های ایران باشد. موج اجتماعی که این سریال به راه انداخت انکارنشدنی است. علیدوستی با بازی در نقش شهرزاد، تلاش کرد تصویری از زن جوان مقتدر ارائه کند که برخلاف سنت‌های جامعه ایرانی، خودش می‌خواهد برای خودش تصمیم بگیرد.

بسیاری بازی او در «شهرزاد» را به‌خاطر ابهام در منابع مالی و دستمزدهای این اثر مورد پرسش دانستند و از آن انتقاد کردند. اما برخی هم از موضع‌گیری‌های او در چند سال اخیر استقبال کرده و گفتند که همراهی او با موج‌های مردمی را باید به فال نیک گرفت.

فروشنده (اصغر فرهادی، ۱۳۹۴)

برنده جایزه اسکار و بسیاری جوایز سینمایی دیگر، «فروشنده» از فیلم‌های مهم دهه ۱۳۹۰ سینمای ایران است. با این که برخی منتقدان خط داستانی فیلم را از سبک کاری فرهادی دور دانستند اما بازی خانم علیدوستی در نقش زنی که سعی دارد تردیدهایش را کنار بزند و تصمیم بگیرد، مورد توجه قرار گرفت.

اورکا (سحر مصیبی، ۱۴۰۰)

یکی از چندین فیلم سال‌های اخیر که مجوز اکران نگرفت. ترانه علیدوستی در «اورکا» نقش الهام‌السادات اصغری، شناگر ایرانی، را بازی می‌کند که برای ثبت رکورد شنا با دستان بسته در آب‌های آزاد به مشکلات فراوانی روبه‌روست. الهام با انواع محدودیت‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند و خشونت می‌بیند، اما از تصمیم خود عقب نمی‌شیند. علیدوستی «اورکا» را نمادی از وضعیت زنان ایرانی دانست که «نسل به نسل برای تغییر تلاش می‌کنند.»

تفریق (مانی حقیقی، ۱۴۰۰)

فیلمی متفاوت در کارنامه علیدوستی، قصه کشمکش‌های عاشقانه و شناختن حقیقت از خیال است. فرزانه، با بازی علیدوستی، مردی را می‌بیند که بسیار شبیه همسرش است. او فکر می‌کند شوهرش با زن دیگری رابطه دارد و تلاش می‌کند هویت آن مرد دیگری را کشف کند که با زن دیگر رابطه دارد. در اینجا هم، مانند بسیاری دیگر از نقش‌های علیدوستی، تلاش برای اثبات نظر و تبدیل شک به یقین یک ویژگی مهم در نقش زنی است که او بازی می‌کند.

سمفونی حمید (جعفر صادقی، ۱۴۰۰)

مستندی درباره حمید علیدوستی، ستاره فوتبال ایران در دهه ۱۳۶۰ و پدر ترانه علیدوستی، که در آن بسیاری از چهره‌های سینمایی و ورزشی حضور دارند. آقای علیدوستی در این مستند به صراحت از علاقه عمیق به دخترش می‌گوید. در این فیلم مشخص می‌شود که رابطه او با پدرش تا چه حد صمیمی بوده و هست و خانواده او تاثیر مهمی در رشد شخصیت فکری و هنری ترانه داشتند.

برادران لیلا (سعید روستایی، ۱۴۰۱)

آخرین فیلمی که علیدوستی در آن بازی کرد، یکی از آثار بحث‌برانگیز سال‌های اخیر سینمای ایران بود. «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی، روایتگر طغیان یک زن جوان در خانواده‌ای است که در آن پدر سلطه‌گر حرف آخر را می‌زند. بسیاری از منتقدان «برادران لیلا» و بازی خانم علیدوستی در نقش لیلا، و همزمانی فیلم با اعتراضات ۱۴۰۱ را نشانه‌ای از تغییر و همگامی سینمای ایران با خواست‌های مردمی دانستند.

ترانه علیدوستی از سال‌های گذشته با انتشار مطلب در روزنامه‌های ایران نام خود را به‌عنوان نویسنده و مترجم نیز مطرح کرده بود. او با انتشار ترجمه دو کتاب در سال‌های اخیر موفق شد نظر جامعه کتابخوان را هم به کار خود جلب بکند. «رویای مادرم» نوشته آلیس مونرو، داستان‌نویس مشهور کانادایی، با ترجمه خانم علیدوستی چاپ شد. او پیش از این کتاب هم، «تاریخ عشق» نوشته نیکول کراوس را ترجمه کرده بود. هر دو کتاب را نشر مرکز روانه بازار کرده بود.

ترانه علیدوستی ممکن است آینده سینمایی خود را در ازای حمایت از اعتراضات ۱۴۰۱ و پیگیری حقوق زنان به خطر انداخته باشد، اما بنا به نظر بسیاری از مخاطبان و کاربران ایرانی، توانست نام خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامی‌ها و فعالان زنان در ایران ثبت کند و به قول آنها «مردمی» شود. نکته‌ای که خود او هم در مستند «ترانه» به آن اشاره می‌کند. خانم علیدوستی با پذیرفتن تغییراتی که قدم به قدم ایجاد شده، نسبت به آینده خوش‌بین است.