ریحانه دوستدار - ضمیمه خانواده روزنامه اطلاعات| نوجوانی فقط یک دوره سنی نیست، دورهای است که در آن فرد میان کودکی و بزرگسالی معلق میماند. نوجوان نه آنقدر کوچک است که تحت کنترل کامل باشد و نه آنقدر بالغ که پیامد همه انتخابهایش را بسنجد. در این میان، رفتارهای پرخطر اغلب نه از سر بیمسئولیتی، بلکه از ترکیب کنجکاوی، فشار همسالان، نیاز به دیده شدن و ناتوانی در مدیریت هیجانها شکل میگیرد. والدینی که این واقعیت را نادیده میگیرند، معمولا یا بیش از حد سخت میگیرند یا ناخواسته کنار میکشند.
گفتوگو؛ پایهای که همه چیز روی آن ساخته میشود
گفتوگو با نوجوان زمانی اثرگذار است که به بازجویی یا نصیحت تبدیل نشود. نوجوانان خیلی زود متوجه میشوند آیا شنیده میشوند یا فقط قرار است اصلاح شوند. گفتوگوی موثر زمانی شکل میگیرد که والد بتواند بدون قضاوت گوش دهد و واکنش عجولانه نشان ندهد. این گفتوگو نباید فقط زمانی شروع شود که مشکلی رخ داده است. صحبت درباره فشار جمع، ترسها، دوستیها و حتی اشتباهات گذشته والدین، فضای امنی ایجاد میکند که نوجوان در آن احساس تنهایی نکند. نوجوانی که بداند در صورت خطا طرد نمیشود، کمتر به سمت پنهانکاری و خطرهای جدی میرود.
تصمیمگیری آگاهانه؛ چیزی فراتر از اطاعت
نوجوانان اغلب تصور میکنند میتوانند همه چیز را مدیریت کنند، اما واقعیت این است که بخشهایی از مغز که مسئول پیشبینی پیامدها و کنترل تکانههاست، هنوز در حال رشد است. این ویژگی زیستی نوجوانی است، و نباید آن را ضعف اخلاقی دانست.
والدین بهجای دستور دادن، میتوانند تصمیمگیری را به تمرین تبدیل کنند. پرسیدن سوالهایی مثل «اگر این اتفاق افتاد، چه کار میکنی؟» یا «چه انتخابهای دیگری داری؟» به نوجوان کمک میکند پیش از عمل، فکر کند. این مهارت در بلندمدت بسیار مهمتر از اطاعت لحظهای خواهد بود.
روابط عاطفی؛ جایی که خطر اغلب پنهان است
یکی از حوزههایی که والدین کمتر به اهمیت آن توجه میکنند، روابط عاطفی نوجوانان است. بسیاری از آسیبها نه از رابطههای پرهیاهو، بلکه از رابطههایی آغاز می شود که در آنها مرز، احترام یا امنیت روانی وجود ندارد.
نوجوان باید بداند رابطه سالم به احترام متقابل، حق تغییر نظر، حق نه گفتن و احساس امنیت نیاز دارد. والدینی که فقط هشدار میدهند اما درباره نشانههای رابطه ناسالم صحبت نمیکنند، نوجوان را تنها میگذارند. سکوت در این موارد، اغلب پرهزینهتر از گفتوگوی دشوار است.
نوجوانان دختر؛ فشارهای نادیدهگرفتهشده
نوجوانان دختر اغلب با فشارهای مضاعفی روبهرو هستند؛ از قضاوت درباره ظاهر گرفته تا انتظارات متناقض درباره رفتار، احساسات و روابط. فشار بیشتری روی دختران وجود دارد بسیاری از رفتارهای پرخطر در دختران نه از هیجانطلبی، بلکه ناشی از تلاش برای پذیرفته شدن یا ترس از طرد شدن است.
والدین باید به دختران بیاموزند که ارزش آنها وابسته به رضایت دیگران نیست و مرز داشتن نشانه قدرت است و خودخواهی نیست. حمایت عاطفی، گفتوگوی باز درباره بدن، احساسات و روابط، و پرهیز از کنترل افراطی، نقش مهمی در کاهش آسیبپذیری آنها دارد.
الکل، مواد و سیگار؛ نشانهها را جدی بگیریم
تمرکز بر مصرف یک ماده آسیب رسان کافی نیست. پرسش مهم این است که نوجوان چرا سمت این مواد میرود. نوجوانی که به سمت الکل، مواد یا سیگار کشیده می شود، اغلب در حال پاسخ دادن به یک نیاز روانی است؛ نیاز به تعلق، فرار از اضطراب یا تجربه حس متفاوت.
واکنش خشمگین، معمولا نوجوان را به پنهانکاری سوق میدهد. گفتوگوی آرام، واقعبینانه و همراه با این پیام که کمک گرفتن ممکن است، اثرگذارتر خواهد بود. ترک این عادتها آسان نیست و نوجوان باید بداند تنها در این مخمصه رها نمیشود.
فضای مجازی؛ میدان جدید رفتارهای پرخطر
امروزه بخش بزرگی از تجربه نوجوانی در فضای آنلاین شکل میگیرد. مقایسه مداوم، فشار برای دیده شدن، ارتباط با غریبهها و دریافت پیامهای آزاردهنده، همگی میتوانند سلامت روان نوجوان را تهدید کنند.
والدینی که فقط محدودیت فنی اعمال میکنند، اما درباره تجربه آنلاین نوجوان حرف نمیزنند، معمولا تصویر کاملی از آنچه میگذرد ندارند. گفتوگو درباره حریم خصوصی، امنیت، نه گفتن آنلاین و گزارش موقعیتهای آزاردهنده، ضروری است. نوجوان باید بداند اگر چیزی نگرانکننده دید یا تجربه کرد، میتواند بدون ترس آن را مطرح کند.
آنچه کمتر دیده میشود
رفتار پرخطر گاهی نشانه یک مساله عمیقتر است؛ احساس دیده نشدن، زورگویی، اضطراب پنهان یا تنهایی. تمرکز بر رفتار، بدون توجه به ریشهها، معمولا به تغییر پایدار منجر نمیشود.یادتان باشد نباید انتظار داشته باشید که همه چیز با یک گفتوگو حل شود. تغییر زمان میبرد و نیازمند رابطهای امن و مداوم است.
* این مطلب با الهام از منابع آموزشی حوزه خانواده و نوجوانان، از جمله راهنماهای سازمان بازسازی و بومی سازی شده Family Lives.
