به گزارش همشهری آنلاین قله دماوند، بلندترین کوه ایران است که طی سالهای اخیر با کاهش پوشش برفی و تسریع روند ذوب برف روبهرو شده است. بررسیهای علمی و مشاهدات میدانی نشان میدهد که در کنار گرمایش جهانی، آلودگی هوا به یکی از عوامل پنهان اما بسیار مؤثر این بحران تبدیل شده است. چند روزی است که تصاویری از قله دماوند که در آلودگی هوا محصور شده است، در فضای مجازی دست به دست میچرخد.
برفی که دیگر سفید نیست
برف تمیز بهطور طبیعی تا ۹۵ درصد نور خورشید را بازتاب میدهد و به همین دلیل دمای آن پایین باقی میماند. اما هنگامی که ذرات دوده و گردوغبار روی سطح برف مینشینند، این خاصیت بازتابندگی کاهش مییابد. در نتیجه، سطح برف انرژی خورشیدی بیشتری جذب کرده و فرآیند ذوب بهطور قابل توجهی تسریع میشود.
بر اساس گزارشهای منتشرشده در نشریه علمی Nature Climate Change، ذراتی مانند کربن سیاه (دوده) که از خودروها، صنایع و نیروگاهها تولید میشوند، پس از انتقال به ارتفاعات روی سطح برف تهنشین میشوند و خاصیت بازتاب نور برف (آلبدو) را بهشدت کاهش میدهند. کاهش آلبدو باعث میشود برف بهجای بازتاب نور خورشید، آن را جذب کند و در نتیجه فرآیند ذوب برف بهطور قابلتوجهی سرعت بگیرد.ژ
مطالعهای دیگر که در مجله Scientific Reports منتشر شده نشان میدهد که در مناطق کوهستانی آسیای مرکزی، بیش از ۹۰ درصد آلودگی موجود روی برف منشأ انسانی دارد و همین آلودگی میتواند نرخ ذوب برف تابستانه را چندین درصد افزایش دهد. پژوهشگران این مطالعه تأکید کردهاند که اثر تجمعی این ذرات در بلندمدت، منجر به کاهش پایدار ذخایر برفی میشود.
همچنین طبق پژوهشی در نشریه تخصصی The Cryosphere، ترکیب ذرات کربن سیاه و گردوغبار نهتنها زمان ذوب برف را جلو میاندازد، بلکه تعادل طبیعی یخچالها و برفچالهای کوهستانی را نیز بر هم میزند و موجب عقبنشینی آنها میشود.
از سوی دیگر، آلودگی هوا فقط بر ذوب برف اثر نمیگذارد، بلکه بر خود فرآیند بارش نیز تأثیر دارد. بر اساس مطالعات منتشرشده در مجله Geoscience Frontiers، ذرات معلق با تغییر ساختار ابرها، باعث تضعیف تشکیل بلورهای برف شده و در بسیاری از موارد، نوع بارش را از برف به باران تغییر میدهند. این موضوع سبب میشود ارتفاعات هم برف کمتری دریافت کنند و هم همان مقدار محدود، زودتر از دست برود.
کارشناسان منابع آب هشدار میدهند که این روند در مورد دماوند بسیار نگرانکننده است. دماوند یکی از مهمترین منابع تغذیه آبهای سطحی و زیرزمینی شمال و مرکز ایران به شمار میرود و کاهش ماندگاری برف آن میتواند امنیت آبی منطقه را با تهدید جدی مواجه کند.
جمعبندی پژوهشها نشان میدهد که اگر کنترل آلودگی هوا بهطور جدی در کلانشهرها و مراکز صنعتی کشور اجرا نشود، حتی با ثابت ماندن دمای جهانی نیز ذخیره برفی دماوند و نقش حیاتی آن در چرخه آب ایران بهشدت تضعیف خواهد شد.
