به گزارش همشهری آنلاین، معمار وظیفه خلق فضا را بر عهده دارد، فضایی که فراتر از کارکرد، بازتابی از هویت ملی و حافظه تمدنی یک ملت است. آرمانگرایی ایرانی که ریشه در تاریخ، باورها و تجربه زیسته این سرزمین دارد، در معماری تجلی یافته و بنا را به رسانهای برای انتقال معنا و تداوم فرهنگی تبدیل کرده است.
فضا در معماری از طریق عناصری چون دیوار، کف و سقف شکل میگیرد، اما آنچه به این عناصر هویت میبخشد، کیفیتی است که میان انسان و محیط برقرار میشود. این کیفیت، نتیجه پیوند کالبد معماری با جهانبینی ایرانی ـ اسلامی است، پیوندی که فضا را از بیزمانی و بیمکانی رها کرده و آن را به بخشی از زیست فرهنگی جامعه بدل میکند.
کیفیت فضا حاصل حضور آگاهانه هنر در معماری است، حضوری که بنا را برای آرامش، عبادت، آموزش و حکمرانی معنادار میسازد. در معماری ایرانی، هنر نه یک افزوده تزئینی، بلکه ابزار تثبیت هویت و انتقال ارزشهای تمدنی است و به همین دلیل، الحاقات معماری نقشی بنیادین در شکلگیری معنا دارند.
هنرمندان در دورههای مختلف تاریخی با استفاده از تزئینات و الحاقات، پوسته ظاهری بنا را پنهان کرده و آن را به اثری هنری تبدیل کردهاند. این الحاقات نهتنها جنبه زیباییشناسانه داشتهاند، بلکه حامل پیام، معنا و نظم فکری جامعه زمان خود بودهاند و به معماری هویت فرهنگی بخشیدهاند
در میان این الحاقات، خط و خوشنویسی جایگاهی ممتاز دارد. خط، با برخورداری همزمان از زیبایی بصری و محتوای معنایی، به زبان مشترک معمار و جامعه بدل میشود. خطوط طبیعی، هندسی ـ انتزاعی و نوشتاری هر یک بخشی از نظام بصری معماری ایرانی را شکل میدهند، اما خط نوشتاری بهویژه در بناهای مذهبی و عمومی، حامل مستقیم هویت تاریخی و اعتقادی جامعه است.
ارتباط سریع با مخاطب، تقدسبخشی به فضا، تنوع در نگارش، ثبت حافظه تاریخی بنا و ایفای نقش اجتماعی و فرهنگی، از دلایل برجستگی خط در معماری ایرانی است. از این منظر، خوشنویسی نه صرفاً تزئین، بلکه زبان تمدن است، زبانی که هویت ملی را در کالبد معماری ماندگار میکند.
خط و خوشنویسی در معماری ایرانی، صرفاً انتقال متن یا تزیین سطح نیست، بلکه تجلی عینی خرد تمدنی است که معنا را در کالبد فضا نهادینه میکند. کتیبهها، آیات، احادیث و عبارات حکمی، معماری را به رسانهای آموزشی و هدایتی بدل میسازند و بنا را از یک شیء مادی به متنی خواندنی و تفسیرپذیر ارتقا میدهند. در این چارچوب، خط به عنصر پیونددهنده زمانها تبدیل میشود، گذشته فکری و معنوی را به حال منتقل کرده و مخاطب را در زنجیرهای از حافظه تاریخی، میراث فرهنگی مکتوب و ناملموس و هویتی جای میدهد.
از منظر تمدنی، خوشنویسی در معماری ایرانی نماد نظم، توازن و نسبت میان ماده و معناست. انتخاب نوع خط، محل استقرار آن در فضا، مقیاس و ریتم نوشتار، همگی تابع منطق فرهنگی و جهانبینی حاکم بر جامعهاند و بخشی از سرمایه میراثی قابل صیانت و انتقال میاننسلی محسوب میشوند. بدینترتیب، خط نهتنها هویت بصری بنا را شکل میدهد، بلکه معماری را به سندی زنده از تمدن ایرانی و اسلامی بدل میکند، سندی که نشان میدهد چگونه یک فرهنگ، معنا را مینویسد، میسازد و در فضا ماندگار میکند.
- علی مطیفی فرد
پژوهشگر هنر _معمار
