سوریه ۲۰۲۵، زمین دعوای این بازیگران شد
سقوط نظام اسد در دسامبر ۲۰۲۴، سوریه را وارد دالان پیچیدهای از رقابتهای ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک کرد. تلاش جولانی برای حفظ قدرت و کسب مشروعیت بینالمللی، جغرافیای سوریه را به صحنهای برای رقابت و در مواردی رویارویی مستقیم میان بازیگران منطقهای و فرامنطقهای بدل کرده است.
خلاصه خبر
گروه تحلیل بینالملل: پس از گذشت یک سال از سقوط نظام اسد (دسامبر ۲۰۲۴ تا دسامبر ۲۰۲۵)، سوریه به میدان رقابتهای استراتژیک و اقتصادی میان قدرتهای منطقهای و جهانی تبدیل شده است. گزارش تحلیلی زیر، آخرین وضعیت این بازیگران، اهداف، مناطق حضور و حجم سرمایهگذاریهای آنان را بررسی میکند.گذار از «جنگ نظامی» به «نفوذ اقتصادی» و «تجزیه و تقسیم»در سال ۲۰۲۵، اولویت بازیگران به تثبیت سهم خود از «کیک سوریه» تغییر یافته است؛ سهمی که در ظاهر با عنوان بازسازی و برآوردی بیش از ۲۱۶ میلیارد دلار ــ طبق تخمین بانک جهانی ــ مطرح میشود، اما در باطن، ناظر بر تأمین منافع راهبردی بازیگران و حتی تجزیه و تقسیم سوریه است؛ هدفی که تحقق آن تنها از مسیر سرمایهگذاری خارجی امکانپذیر مینماید.در این چارچوب، هرچند سوریه طی ماههای گذشته شاهد رفتوآمد هیئتهای متعدد، تبادل وعدهها و وعیدها و امضای برخی توافقنامهها بوده است، اما در عمل، تاکنون تنها برخی از طرفها به معدود تعهدات اعلامشده عمل کردهاند و بازسازی، بیش از آنکه یک پروژه اجرایی باشد، همچنان به ابزاری برای نفوذ و چانهزنی سیاسی تبدیل شده است.
بازیگران بینالمللی:
الف) ایالات متحده• مناطق حضور: ۹۰۰ نظامی در شرق فرات (میادین نفتی و گازی سوریه) و پایگاه استراتژیک مرزی التنف.• رویکرد: در پوشش لغو بخش بزرگی از تحریمهای سوریه موسوم به «قانون قیصر» و خروج نام جولانی از لیست تروریسم در اکتبر ۲۰۲۵ اهداف و منافع خود را تأمین میکند که مهمترین آنها تضمین امنیت اسرائیل و غارت نفت و گاز سوریه و در دست داشتن زمام امور و اختیارات سیاسی کشور است.• اهداف: به ظاهر جلوگیری از احیای داعش، اما در باطن حفظ این گروه برای توجیه حضور نظامی خود در سوریه و رصد تحرکات محور مقاومت در مرزهای شرق فرات.ب) اسرائیل• وضعیت: اشغال مناطق حائل جدید در جنوب سوریه (قنیطره و درعا) با توجیه تأمین امنیت مرزی صورت گرفته است. برخی آمارها نشان میدهد که اسرائیل طی یک سال گذشته حدود دو هزار تجاوز نظامی علیه سوریه انجام داده است. تنها در ۲۴ ساعت نخست پس از سقوط دمشق جنگندههای اسرائیلی با هدف نابودی اهداف راهبردی و نظامی، ۵۰۰ حمله نظامی را در مناطق مختلف سوریه انجام دادند.• رویکرد: فشار بر جولانی برای تبدیل سوریه ابتدا به مناطق خودمختار (از جمله جنوب سوریه به منطقه دروزینشین) و سپس تجزیه سوریه و تهدید به بمباران هرگونه زیرساخت نظامی که ترکیه یا روسیه قصد تقویت آن را در این کشور داشته باشند. نفوذ اسرائیل تنها جنوب سوریه را در برنمیگیرد، بلکه این رژیم درصدد احیای گذرگاهی به نام «گذرگاه داوود» است که حضور آن را تا مرزهای شرقی سوریه و مناطق هم مرز با عراق تأمین کند.ج) روسیه• وضعیت: تنزل به یک بازیگر فنی. حفظ پایگاههای حمیمیم و طرطوس اما با ظرفیت محدود. • هدف: حفظ جای پایی در مدیترانه و استفاده از سوریه به عنوان ایستگاه ترانزیت به آفریقا.
بازیگران داخلی (گروههای شبهنظامی و تروریستی)
درحال حاضر در سوریه گروههای تروریستی نیز فعالیت دارند که هر کدام تهدیدی برای ثبات سوریه هستند. بر اساس گزارشهای شورای امنیت و دیدبان حقوق بشر سوریه وضعیت این گروهها به شرح زیر است:۱. قسد SDFدر پیچیدهترین موقعیت قرار دارد. پساز سقوط اسد، از یک بازیگر خودمختار در شرق فرات، به بازیگری تبدیلشده که برای «بقاء ساختاری» در حال مبارزه در دو جبههی دیپلماتیک و نظامی است.• وضعیت: قسد کنترل حدود ۲۵ تا ۳۰٪ خاک سوریه را در شرق فرات اختیار دارد، اما ثبات این مناطق با چالشهای جدی روبروست.• هدف: حفظ ساختار اداری: تلاش برای خودمختاری کردها در شمال و شرق سوریه» در قانون اساسی جدید و حفظ حمایت آمریکا.۲. داعش (هستههای پنهان و متحرک)• مناطق حضور: عمدتاً در بیابانهای وسیع مرکز سوریه (بادیه)، حومه دیرالزور و مرزهای عراق. هستههای خفتهای نیز در اطراف دمشق و درعا فعال هستند.• تهدید: انجام ترورهای هدفمند، حمله به تانکرهای نفتی و نفوذ به اردوگاههای نگهداری خانوادههای داعشی (مانند اردوگاه الهول) برای بازسازی سازمان.۳. حراسالدین (شاخه رسمی القاعده)این گروه افراطیترین لایهی جهادی در سوریه است که حتی با جولانی (هیئت تحریر الشام) نیز به دلیل «عملگرایی بیش از حد» مخالف است.• مناطق حضور: بخشهای کوچکی از حومه غربی ادلب و مناطق کوهستانی لاذقیه.• اهداف: سرنگونی جولانی، برقراری امارت اسلامی بر پایه تفسیر سختگیرانه القاعده.۳. حزب اسلامی ترکستانی • مناطق حضور: ارتفاعات جبل الزاویه در ادلب و جسر الشغور.• وضعیت: این گروهها که عمدتاً از ایغورهای چین و مبارزان چچنی تشکیل شدهاند، فعلاً با دولت جولانی همپیمان هستند اما به عنوان یک «بمب ساعتی» عمل میکنند.
بازیگران منطقهای: تلاش برای بردن سهمی از سوریه جدید
الف) ترکیه (تسلط نظامی و امنیتی)• مناطق حضور: شمال سوریه (سپر فرات، شاخه زیتون، چشمه صلح) و نفوذ گسترده در ادلب و دمشق.• اهداف: انحلال کامل خودمختاری کردها (SDF) که آن را خطری برای امنیت ملی خود میبیند، بازگرداندن ۳.۷ میلیون آواره سوری به کشور، و تبدیل سوریه به هاب صادرات کالا و انرژی ترکیه.• سرمایهگذاری: مشارکت در کنسرسیومهای نوسازی فرودگاه دمشق و پروژههای مسکنسازی انبوه در شمال. پیشبینی میشود بازسازی سوریه سالانه ۰.۰۶٪ به GDP ترکیه بیفزاید.ب) قطر (شریک راهبردی و مالی)• رویکرد: قطر اصلیترین حامی سیاسی «ابو محمد الجولانی» برای کسب مشروعیت بینالمللی است و در این زمینه همسو با آنکارا گام برمیدارد. یکی از مهمترین اهداف آنکارا و دوحه احیای خط لوله انتقال گاز قطر از طریق سوریه به ترکیه است که در زمان اسد با اجرای آن محالفت شده بود.• سرمایهگذاری: امضای قرارداد ۲۱ میلیارد دلاری (شامل ۴ میلیارد دلار برای بازسازی فرودگاه دمشق توسط هلدینگ UCC قطر). همچنین پرداخت بخشی از بدهیهای سوریه به بانک جهانی را تسویه کرده است.ج) عربستان سعودی (دیپلماسی و موازنه قدرت)• اهداف: تلاش برای گرفتن جای ایران در سوریه، مبارزه با قاچاق کپتاگون، و ادغام سوریه در نظم جدید عربی.• سرمایهگذاری: اعلام ۶.۴ میلیارد دلار سرمایهگذاری در بخشهای انرژی و کشاورزی طی فروم سرمایهگذاری ریاض-دمشق (ژوئیه ۲۰۲۵).د) امارات (نفوذ نرم)• مناطق حضور: مدیریت بندر طرطوس (قرارداد ۸۰۰ میلیون دلاری توسط شرکت DP World ( و بخش هوانوردی.• اهداف: مهار اسلامگرایی سیاسی و تبدیل سوریه به یک بازار عملگرا. امارات به همراه آلمان، چاپ اسکناسهای جدید سوریه را بر عهده گرفته است.
چالشهای پیشرو
۱. امنیت اقلیتها: گزارشهای دسامبر ۲۰۲۵ نشاندهنده خصومت ورزی آشکار حکومت جولانی با اقلیتهای سوری از جمله علویان و دروزیان و به حاشیه راندن آنها است که میتواند منجر به اعتراضات محلی و بهرهبرداری بازیگران مختلف منطقهای و بینالمللی از این اعتراضات شود.۲. تنش ترکیه-اسرائیل: رقابت بر سر اشراف و نظارت بر حریم هوایی و پایگاههای نظامی سوریه، پتانسیل برخورد میان آنکارا و تلآویو را افزایش داده است.۳. پرونده کردها (SDF): بنبست در مذاکرات ادغام نیروهای کرد در ارتش جدید جولانی، همچنان بزرگترین تهدید برای تمامیت ارضی سوریه است.۴. ماهیت وجودی جولانی: اما مهمتر از همه موارد یادشده، چالش مربوط به شخصیت جولانی و پیشینه تروریستی اوست؛ عاملی که موجب شده بسیاری از کشورها از نزدیک شدن به سوریه پرهیز کنند و حتی در مواردی که سفرهای دیپلماتیک انجام میشود، این تعاملات در سطحی صوری و محدود باقی بماند. بسیاری از تحلیلگران تأکید دارند که این نگاه، رویکرد غالب آمریکا و بهویژه اسرائیل ـ بهعنوان متحدان اصلی جولانی ـ است؛ نگاهی که او را صرفاً مهرهای موقت میداند که در شرایط کنونی قادر به تأمین منافع و اهداف آنان در سوریه است. از اینرو، جولانی هرگز به بازیگری قابل اعتماد تبدیل نخواهد شد و با پایان یافتن تاریخ مصرفش، بیتردید از صحنه سوریه حذف خواهد شد.
نتیجهگیری
سوریه در پایان سال ۲۰۲۵ دیگر صرفاً میدان نبرد برای بقای یک رژیم نیست؛ بلکه به مثابه «شکاری راهبردی» است که هریک از بازیگران منطقهای و بینالمللی، دندان تیز کردهاند تا سهم بزرگتری از آن نصیب خود کنند.در این نظم جدید، حاکمیت ملی جای خود را به «سهامداری قدرتهای خارجی» داده است؛ جایی که ترکیه به دنبال سهم امنیتی و جمعیتی است، قطر و امارات بر زیرساختها و انرژی متمرکزند، عربستان در پی سهم دیپلماتیک است و اسرائیل و آمریکا تمرکز خود را بر تضمین امنیت انرژی و مرزی گذاشتهاند.در این میان، جولانی نه دغدغهای برای حفظ تمامیت ارضی سوریه دارد و نه نگران حمایت از آن است؛ او تنها به بقای خویش در رأس قدرت میاندیشد. سوریه امروز کشوری است که سرنوشتش دیگر در خیابانهای دمشق رقم نمیخورد، بلکه در اتاقهای فکر آنکارا، دوحه، ریاض، تلآویو و واشنگتن تعیین میشود. در چنین شرایطی، تضاد و تعارض اهداف و منافع میان بازیگران، امری بدیهی است و میتواند آنها را به رویارویی مستقیم وادارد و سوریه را بار دیگر به میدان رقابت و تقابل نظامی تبدیل کند.
09:50 - 7 دی 1404
نظرات کاربران
