به گزارش ایسنا، حجت الاسلام والمسلمین مجید باباخانی- رئیس سازمان هیاتها و تشکلهای دینی- امروز یکشنبه(۷ آذر) در نشست فراخوان ملی شناسایی و نمایه سازی و تولیدات علمی و راهبردی هیات که در سازمان هیاتها و تشکلهای دینی برگزار شد با اشاره به نقش بیبدیل هیئات مذهبی در تاریخ انقلاب اسلامی، این نهادها را «زندهترین مجموعههای پایه مردمی» کشور توصیف کرد.
وی با بیان اینکه هیئات پس از انقلاب اسلامی شکوفایی بیشتری یافتهاند، اظهار کرد: اصل پیروزی انقلاب اسلامی، تکیه بر حرکت هیئات داشت. هیئات در ابتدای انقلاب و در دوران دفاع مقدس، با ایجاد شور و شعور، فضای جبهه را تقویت کردند.
رئیس سازمان هیات ها با اشاره به عملکرد هیئات در حوادث طبیعی و بحرانهایی نظیر کرونا، زلزله و سیل، تأکید کرد: در هر نقطهای که مردم دچار مشکل شدند، این هیئات بودند که برای حل مسئله به کمک آمدند. هیئات مذهبی با تکیه بر معارف و محبت اهل بیت(ع)، توانایی حل مسئله را پیدا میکنند.
وی با اشاره به مطالعات انجامشده، هیئات مطلوب را مجموعههایی دانست که "صرفاً به منبر و روضه اکتفا نمیکنند"و افزود:پایه هیات، همان محورهای سنتی است، اما این معارف، توانی ایجاد میکند که آنها در کنار مردم بایستند و به مشکلات هر دوره بپردازند.
لزوم ایجاد زیرساخت علمی و ادبیات تخصصی
باباخانی با تأکید بر ضرورت انتقال این نهاد ارزشمند به نسل آینده، یکی از مقدمات اصلی را «فراهمآوری زیرساخت علمی» دانست و گفت: ادبیاتسازی در هر موضوع فرهنگی بسیار مهم است. ما نیاز داریم ادبیات اختصاصی جریان هیئت پرداخته شود، مقالات و تولید دانش جدی صورت گیرد و تجربهنگاری انجام شود. در این بستر، با وجود کارهای خوب سالهای اخیر، هنوز آن چه که حق این میدان است، بیش از این است و ما عقب هستیم.
هیئات؛ پدیدهای اجتماعی با سرمایه مردمی
رئیس سازمان هیئات با اشاره به سرمایهگذاری مردمی در هیئات، اظهار کرد: مردم برای جریان هیئت از خودشان پول گذاشتهاند. هیچ دولت و نهاد حاکمیتی نمیتواند چنین مبلغی را فراهم کند. مردم در سختترین شرایط هم برای مجالس هیئت کم نگذاشتند.
وی هیئات را "پدیدهای اجتماعی پیچیده و امتیاز جریان شیعه در کشور"خواند و افزود: این سطح از شکوفایی حتی در بسیاری از کشورهای شیعه دیگر وجود ندارد. این نهاد نیازمند واکاوی اندیشمندان در حیطه معرفت، معنویت و هنر است.
ضرورت آسیبشناسی و جلوگیری از انحراف
باباخانی با اشاره به هشدار مقام معظم رهبری درباره امکان نزول سطح هیئات و مداحی در طول زمان، گفت: این موضوع باید واکاوی شود. با کمک اندیشمندان حوزه و دانشگاه، باید مقدمات رشد بیشتر این مقوله ارزشمند فراهم و از آسیبها جلوگیری شود. امیدواریم که اقدام آغاز شده و فراخوان منتشرشده، مقدمهای برای تدوین «طرح جامع پژوهش» و «اطلس جامع پژوهش هیئات» باشد. آنچه انجام شده، بخش کوچکی از مسیر است. بخشهای باقیمانده را باید با همفکری و کار تیمی با مجموعههای حوزوی و دانشگاهی به ثمر برسانیم.
در ادامه این نشست، مهدی امینفروغی- پژوهشگر حوزه دین و هیات- گفت: در حوزه مداحی و زیستبوم هیات، فعالیتهای مختلفی وجود دارد که برخی در قالب پژوهش، برخی آموزش و سه بخش دیگر در حوزه تولید قرار میگیرند. کارهای متنوعی در این عرصه انجام شده که البته موضوع بحث فعلی ما نیست. هرچند در گذشته به شکلی بود و امروز به شکلی دیگر ادامه دارد، اما پژوهش یکی از مهمترین عرصههای تحقیق در این حوزه است.
وی گفت: خوشبختانه، همانطور که اشاره کردید، از دهه ۷۰ به این سو کمکم کارهایی آغاز شده است که عمدتاً برآمده از ذوق و انگیزه شخصی افراد است. با این حال، باید اذعان کرد در تاریخ تشیع آثار جامع و کاملی در این زمینه نداریم. دلیل این کمبود، در درجه اول، محجوریت و ستم پیوستهای است که شیعیان بهویژه در قرون اول و دوم متحمل شدند. در آن دوران، شاعرانی بودند که از کربلا میسرودند و از اهلبیت(ع) سخن میگفتند، اما طبیعتاً در شرایطی که جامعه تشیع تحت ستم جائرانه قرار داشت، هنگامی که یک بیت شعر به بهای جان تمام میشد، جانی برای پژوهش باقی نمیماند.
این کارشناس دینی ادامه داد: این وضعیت در دورههای بعد نیز تداوم یافت. برای نمونه، در دورهای سیصد تن از علما در ری به دار آویخته شدند و کتابهایشان زیر پای آنان گذاشته شد و همراه بدنهایشان سوزانده شد. چنین محدودیتهایی اجازه ثبت تاریخ عزاداری را نمیداد. حتی از قرن نهم به بعد، در دوره صفویه و پس از آن، کار درخور توجهی توسط ایرانیان انجام نشد، بلکه مستشرقان و سفرنامهنویسانی مانند شاردن، در خلال سفرهای خود به ایران، اگر با ایام سوگواری مصادف میشدند، گزارشهایی پراکنده ارائه میدادند.
وی گفت: حتی در دوره قاجار - که دوران جلوه فرهنگ حسینی در ایران بود - و در عصر ناصری که برای ایجاد نمادی برای پایتخت تشیع، به جای برج یا ساختمان، «تکیه دولت» را بنا نهادند و انواع سوگواری در هر کوی و برزنی رواج داشت، باز هم کسی ننشست تا تاریخچه کامل این سیر را تدوین کند. تنها از لابهلای یادداشتهای افرادی مانند دوستعلی خان معیرالممالک، اعتمادالسلطنه، یا عبدالله مستوفی میتوان اشاراتی پراکنده یافت.
فروغی افزود: این کمبود تا دوره مشروطه - که دینستیزی و تقابل با مبانی تشیع گسترده بود - و نیز در دوره پهلوی اول ادامه یافت. بنابراین، فقر پژوهش در این حوزه ریشه در فرازونشیبهای پرحادثه تاریخ تشیع دارد. از دهه ۷۰ به این سو، شاهد رشد کارهای پژوهشی، تحلیلی و تحقیقی در حوزههای مختلفی مانند مقتل، تاریخ عاشورا، ادبیات (ورای سرایش شعر)، موسیقی و مداحی هستیم. این حرکت آغاز شده و برکات فراوانی در پی خواهد داشت. زیرا پیش از هر چیز، به پژوهش نیاز داریم؛ باید تاریخ این پدیده بسیار مهم و فرامرزی را- که امروز به یک پدیده شگفت تبدیل شده - واکاوی کنیم. پس از پژوهش، نوبت به آموزش و سپس تولید میرسد.
پدیده «هیئت» یک معجزه جاری و بینظیر در جهان است/ هشدار نسبت به پژوهشهای بیگانگان
حجتالاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان- استاد حوزه و کارشناس مسائل دینی- نیز در سخنانی با اشاره به عظمت و ظرفیتهای پدیده هیات در ایران، بر ضرورت انجام پژوهشهای گسترده، منسجم و بینرشتهای درباره این نهاد اجتماعی تأکید کرد و آن را «معجزه جاری دین آخرالزمان» توصیف نمود.
هشدار درباره پژوهشهای خارجی و لزوم جبههگیری علمی داخلی
پناهیان اظهار کرد: جای تأسف است که پژوهش درباره این پدیده عظیم داخلی، گاهی از سوی مراکز تحقیقاتی بیگانه با انگیزههای خاص، با جدیت بیشتری پیگیری میشود. با افرادی مواجه شدهام که سالها برای مطالعه این موضوع به ایران سفر میکنند. برخی دانشگاههای آمریکایی نیز در منطقه، تحقیقات مفصلی انجام دادهاند. ما نباید در این عرصه مهم پژوهشی از رقبایی که قصد خنثی کردن تأثیر این پدیده را دارند، عقب بمانیم.»
هیئت؛ گنجینهای برای تمام شاخههای علوم انسانی
این کارشناس دینی، هیئت و به ویژه محور «مداحی» را موضوعی غنی و قابل پژوهش برای طیف وسیعی از علوم خواند و گفت:این پدیده تنها محدود به حیطه مذهبی نیست، بلکه برای رشتههایی مانند روانشناسی اجتماعی، جامعهشناسی، مدیریت، علوم سیاسی، اقتصاد، معماری و همه هنرها از موسیقی تا نمایش، بستری کمنظیر برای تحقیق فراهم میکند.
وی به نمونههایی مانند "اقتصاد هیئت"، "مدیریت هیئت" و "معماری حسینیهها" به عنوان موضوعات جذاب پژوهشی اشاره کرد.
کمبود پژوهشهای نظری در حوزههای علمیه
پناهیان با اشاره به خلأ موجود در پژوهشهای بنیادی حوزوی در این زمینه اظهار کرد: متأسفانه در حوزههای علمیه درباره هیئت و عزاداری، بیشتر به بیان روایات اکتفا شده و کار نظری و تبیین عالمانه فلسفه و جایگاه این مقوله مغفول مانده است. باید به پرسشهایی مانند «چرایی ارزش اشک و شعر عاشورایی» با زبان علمی و پژوهشی پاسخ داد.
وی مراسمی مانند راهپیمایی اربعین را نمونه اعلای نظم اجتماعی مبتنی بر ایمان خواند و گفت: گردهمایی میلیونی مردم با کمترین نظارت بیرونی و بر پایه انضباط درونی، پدیدهای است که در علوم اجتماعی باید به دقت مطالعه شود. این نشان میدهد هیئت میتواند الگویی برای مدیریت اجتماعی مبتنی بر ارزشها باشد.
پناهیان هیئت و مراسم ذکر اهلبیت(ع) را پدیدهای بیبدیل و "معجزه جاری" توصیف کرد که در هیچ فرهنگ و دین دیگری قابل تکرار نیست.
وی از مراکز علمی، حوزوی و دانشگاهی کشور خواست تا با احساس مسئولیت بیشتر، به پژوهش، تبیین و صیانت از این سرمایه عظیم ملی- مذهبی بپردازند.
انتهای پیام
