بحران سیلاب در عربستان، رانت و شهرهایی که غرق میشوند
سیلابهای ویرانگر در عربستان دیگر یک رخداد استثنایی یا صرفاً اقلیمی نیستند؛ آنچه شهرها را غرق میکند، پیش از باران، شبکهای از رانت، فساد و سوءمدیریت شهری است.
خلاصه خبر
گروه تحلیل بینالملل: وقوع مکرر سیلهای ویرانگر در عربستان، کشوری که دههها با تصویر «اقلیم خشک و بیابانی» شناخته میشد، در نگاه نخست پدیدهای متناقض به نظر میرسد. اما بررسیهای فنی، اسناد نظارتی داخلی و گزارشهای نهادهای بینالمللی نشان میدهد آنچه در شهرهایی چون جده، مکه، ریاض و جازان رخ داده، نه یک حادثه طبیعی، بلکه پیامد مستقیم یک الگوی معیوب حکمرانی است؛ الگویی که در آن تغییرات اقلیمی با فساد سیستماتیک، رانت زمین، ناکارآمدی نهادی و اولویتیافتن پروژههای نمایشی بر امنیت جانی شهروندان تلاقی کرده است.مطابق ارزیابیهای دفتر کاهش خطر بلایای سازمان ملل (UNDRR) و بانک جهانی، کشورهای خاورمیانه علیرغم بارش کمتر، بهدلیل تخریب مسیرهای طبیعی آب و ضعف برنامهریزی شهری، در برابر سیلابهای ناگهانی آسیبپذیری بالاتری دارند. عربستان ، با وجود منابع مالی، نمونه شاخص این الگو است.ریشههای فنی فاجعه: مهندسی شهری در خدمت رانتگزارشهای بانک جهانی، UN-Habitat و اسناد وزارت امور شهری و روستایی عربستان نشان میدهد بسیاری از شهرهای بزرگ این کشور فاقد شبکه مستقل و استاندارد جمعآوری آبهای سطحی هستند. در شهرهایی مانند جده و بخشهایی از ریاض، شبکه فاضلاب بهداشتی (Sewage System) عملاً و بهطور ناخواسته وظیفه دفع روانآبهای ناشی از بارندگی شدید را بر عهده گرفته است؛ وضعیتی که از منظر مهندسی هیدرولیک، یک خطای ساختاری پرخطر محسوب میشود.
مطالعات هیدرولوژیک (World Bank, 2010؛ UNDRR, 2019) تأکید میکند تبدیل گسترده اراضی طبیعی به سطوح نفوذناپذیر (بتن و آسفالت) باعث افزایش چشمگیر ضریب روانآب شده است. در مورد جده، طبق دادههای شهرداری و گزارشهای دانشگاه ملک عبدالعزیز، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از مساحت شهری به سطوح کاملاً نفوذناپذیر تبدیل شده است.فاجعهبارتر آنکه بخش قابلتوجهی از توسعه شهری دقیقاً بر روی وادیها (درهها) و مسیلهای طبیعی شکل گرفته است. براساس مقررات شهرسازی عربستان، این مسیرها باید دارای حریم حفاظتی باشند؛ اما گزارشهای دیوان نظارت و مبارزه با فساد (Nazaha) نشان میدهد این قوانین در دهههای گذشته بهطور سیستماتیک و سازمانیافته نقض شدهاند.در نتیجه، بزرگراهها، مجتمعهای مسکونی و پروژههای تجاری هنگام بارندگیهای شدید مانند سد عمل کرده و موجب انباشت و سپس رهاسازی ناگهانی حجم عظیمی از آب بهسمت محلههای پاییندست میشوند. به این ترتیب، خودِ پروژههای عمرانی به بخشی از مکانیزم تولید سیل تبدیل شدهاند؛ پدیدهای که مستقیماً با رانت زمین، تغییر غیرقانونی کاربری و فساد نهادی گره خورده است.
پرونده سیل جده و افشای فساد ساختاری پساز ۲۰۱۷سیلهای مرگبار ۲۰۰۹ و ۲۰۱۱ جده نقطهعطفی در افکار عمومی عربستان بود. اما ابعاد واقعی فساد مرتبط با این فاجعه، سالها بعد آشکار شد.طبق گزارشهای رویترز، نیویورکتایمز و بیانیههای رسمی دادستانی عربستان، دهها مقام دولتی، تاجر بزرگ و شاهزاده به اتهام فساد مالی، سوءاستفاده از منابع عمومی و واگذاری غیرقانونی پروژهها بازداشت شدند. در میان این پروندهها، پروژههای دفع آبهای سطحی جده جایگاهی محوری داشت.اسناد نظارتی نشان میدهد شرکتهای بزرگ پیمانکاری، از جمله «گروه بنلادن»، با استفاده از نفوذ سیاسی، پروژههای کلان زیرساختی را با قراردادهای نجومی دریافت کرده و سپس آنها را با کسری از بودجه به پیمانکاران فاقد صلاحیت واگذار میکردند.بر اساس گزارشهای رویترز طی حدود دو دهه، بیشاز ۳ میلیارد دلار برای توسعه شبکه فاضلاب و دفع آبهای سطحی جده تخصیص یافته بود؛ اما بخش بزرگی از این منابع یا صرف پروژههای نیمهتمام شد یا اساساً هرگز وارد چرخه اجرایی نشد.در این پروندهها، نام چهرههایی چون: عادل فقیه (شهردار سابق جده)، بکر بنلادن (از مدیران ارشد گروه بنلادن)، و شاهزادگانی نظیر متعب بن عبدالله نیز دیده میشود.در ارتباط با اتهاماتی مانند دریافت رشوه، تغییر غیرقانونی کاربری زمین، واگذاری اراضی سیلخیز و سوءمدیریت منابع عمومی مطرح شد؛ اتهاماتی که پیامدهای آن مستقیماً در مرگ شهروندان و تخریب گسترده شهری نمایان شد.
شگردهای اختلاس و «ناپدیدسازی زیرساخت»تحقیقات دیوان محاسبات و گزارشهای رسانهای عربستان نشان میدهد فساد در این پروژهها صرفاً به اختلاس مستقیم محدود نبوده، بلکه در قالب یک سیستم پیچیده عمل کرده است:🔻گراننمایی پروژهها و ثبت هزینههای چندبرابری🔻دستکاری نقشههای شهری و حذف حریم مسیلها در قبال رشوه🔻فاکتورسازی صوری برای شبکههایی که یا وجود خارجی نداشتند یا هرگز تکمیل نشدندجغرافیای خطر و ابعاد انسانی بحرانتا پایان ۲۰۲۴، سه پهنه اصلی خطر سیلاب در عربستان شناسایی شده است: غرب (جده و مکه)، مرکز (ریاض) و جنوبغرب (جازان).در جده، بیش از ۹۰ پروژه کلان برای کاهش خطر ضروری تشخیص داده شده، اما کمتر از نیمی از آنها اجرا شدهاند. دادههای تجمیعی رسانهها و سازمانهای امدادی نشان میدهد بیش از ۱۰۰۰ نفر در سیلابهای عربستان بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ جان خود را از دست دادهاند.بررسی دادههای اواخر سال ۲۰۲۴ و شروع سال ۲۰۲۵ نشاندهنده تداوم همان الگوی هشدارآمیز است. بر اساس گزارشهای هواشناسی و منابع میدانی، جده و مناطق غربی عربستان در ماههای اخیر با موجهای جدیدی از بارشهای سیلآسا . همان خسارات روبهرو بودهاند، چون اصولا بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ دولت عربستان اقدامی برای مقابله با این عارضه طبیعی انجام نداده است.
اقتصاد نمایش در برابر رفاه عمومی؛ مقایسه عددی یک اولویت معکوسدر کنار این بحرانهای حلنشده، الگوی هزینهکرد منابع عمومی تصویر روشنی از اولویتهای واقعی حکومت ارائه میدهد. درحالی که شهرهای بزرگ فاقد زیرساختهای ایمنی پایه هستند، صدها میلیون دلار صرف پروژههای نمایشی و برندسازی سیاسی میشود.براساس گزارشهای اقتصادی، قرارداد «کریستیانو رونالدو» با باشگاه النصر سالانه حدود ۲۰۰ میلیون دلار هزینه دارد و در مجموع به حدود ۶۰۰ میلیون دلار میرسد؛ رقمی که با هزینه اجرای بخش قابلتوجهی از شبکه دفع آبهای سطحی جده قابلمقایسه است.همزمان، صدها میلیون دلار دیگر صرف جشنوارههای پرهزینه سرگرمی (Riyadh Season)، کنسرتهای بینالمللی با دستمزدهای نجومی، و میزبانی رویدادهای ورزشی جهانی از جمله فرمول یک، بوکس و کشتی آزاد میشود؛ در حالی که، کل بودجه موردنیاز برای تکمیل شبکه جامع مدیریت سیلاب در شهرهای پرخطر، کمتر از مجموع هزینه چند رویداد نمایشی سالانه است.این مقایسه نشان میدهد مسئله کمبود منابع نیست، بلکه اولویتگذاری سیاسی است: انتقال سرمایه ملی از امنیت جانی شهروندان به امنیت تصویر حکومت.خشم عمومی و پاسخ امنیتیسیلها به یکی از محرکهای اصلی نارضایتی عمومی تبدیل شدهاند. با این حال، طبق گزارشهای Human Rights Watch و Amnesty International، پاسخ حکومت غالباً امنیتی بوده و شهروندان و فعالانی که ناکارآمدی دولت را نقد کردهاند، با اتهاماتی نظیر «تشویش اذهان عمومی» بازداشت شدهاند.فرآیند دریافت غرامت بهشدت بوروکراتیک، غیرشفاف و تبعیضآمیز گزارش شده است. بسیاری از خانوادهها پس از نابودی خانه یا کسبوکار خود، بدون حمایت رها شدهاند و شرکتهای متخلف عملاً مسئولیتی نپذیرفتهاند.
نتیجهگیریبحران سیل در عربستان سعودی، نه یک حادثه طبیعی، بلکه محصول مستقیم یک ساختار معیوب حکمرانی است: فساد عمرانی، رانت زمین، اقتصاد نمایش و سرکوب مطالبات مردمی. تا زمانی که رفاه نمایشی جای رفاه واقعی را گرفته باشد، هر بارندگی شدید میتواند به فاجعهای تازه بدل شود؛ فاجعهای که مسئولیت آن نه بر عهده طبیعت، بلکه بر عهده ساختاری است که امنیت شهروندان را قربانی تصویرسازی سیاسی کرده است.
08:54 - 8 دی 1404
نظرات کاربران
انجام بیش از ۵۳۰۰ کیلومتر باند برفروبی در محورهای کرمانشاه / همه راهها باز است
جلسه هیات مدیره استقلال برگزار شد/ ساپینتو ماندگار شد؟
ستاره استقلال بازی با سپاهان را از دست داد؟- محرم و فرمولهای جادویی!
جلسه فوری هیات مدیره استقلال پس از باخت به گلگهر، بازی با سپاهان آخرین فرصت ساپینتو
لیست خرید و مازاد پرسپولیس لو رفت؛ یک اسم بزرگ رفتنی شد
منابع دیگر
