اوسکار ناگیاپاتی به کف گودالی شنی در زمینش در دشتِ بزرگِ مجارستان میرود و با دست خاک را زیر و رو میکند تا نشانهای از آبِ زیرزمینی بیابد؛ آبی که در سالهای اخیر با سرعت فزایندهای عقبنشینی کردهاست.
ناگیاپاتی میگوید: «اوضاع خیلی بدتر شده و هر سال بدتر میشود»، در حالی که مایع کدر بهآرامی به درون گودال نفوذ میکند. او میپرسد: «این همه آب کجا رفت؟ باورنکردنی است.»
ناگیاپاتی با نگرانی شاهد بوده که منطقهای در جنوب مجارستان که زمانی کانونی مهم برای کشاورزی بود، هرچه بیشتر خشک و تشنه شدهاست. جایی که پیشتر انواع محصولات و علفها زمینها را پر میکرد، امروز ترکهای عریض در خاک و تپههای شنیِ در حال رشد دیده میشود که بیشتر یادآور صحرای ساهارا است تا اروپای مرکزی.
علت شکلگیری منطقه «نیمهخشک» در مجارستان چیست؟
این منطقه که با نام Homokhátság شناخته میشود، در برخی مطالعات «نیمهخشک» توصیف شدهاست؛ تعریفی که بیشتر در بخشهایی از آفریقا، جنوب غرب آمریکا یا مناطق دورافتاده استرالیا رایج است و با بارندگی بسیار اندک، چاههای خشکیده و پایینرفتن روزافزون سطح آب زیرزمینی شناخته میشود.
پژوهشگران در مقالهای در سال ۲۰۱۷ در نشریه علمی European Countryside «اثر ترکیبیِ تغییرات اقلیمی، بهرهبرداری نادرست از زمین و مدیریت نامناسبِ محیطزیست» را بهعنوان دلایل خشکیدگیِ Homokhátság ذکر کردهاند؛ پدیدهای که بهگفته این مقاله در این بخش از قاره بیهمتاست.
زمینهایی که در قرنهای پیش بهطور منظم از سوی رودهای دانوب و تیسا سیلابی میشد، بر اثر ترکیبی از خشکسالیهای مرتبط با تغییرات اقلیمی و شیوههای ضعیفِ نگهداشت آب، تقریباً برای کشت و حیات وحش نامناسب شدهاند.
«نگهبانان آب» برای نجات منطقه دست به کار شدهاند
اکنون گروهی از کشاورزان و دیگر داوطلبان به رهبریِ ناگیاپاتی تلاش میکنند با استفاده از منبعی که مجارستان به آن شهرت دارد، زمینهای خود و منطقه را از خشکیدگی کامل نجات دهند: آب گرم.
ناگیاپاتی میگوید: «به این فکر میکردم که چه میشود کرد، چگونه میتوان آب را برگرداند یا بهنحوی در چشمانداز آب ایجاد کرد. جایی رسید که حس کردم بس است؛ واقعاً باید به این وضع پایان بدهیم. از همانجا پروژهای را شروع کردیم تا چند ناحیه را آبگیری کنیم و آب را در دشت نگه داریم.»
ناگیاپاتی همراه با گروه داوطلب «نگهبانان آب» سال گذشته مذاکره با مقامها و یک آبگرمِ محلی را آغاز کرد، به امید آنکه آبِ سرریزِ این آبگرم را که معمولاً بدون استفاده به کانالی میریزد، به سمت زمینهای خودشان منحرف کنند. آبِ گرم از اعماق بسیار زیاد زیر زمین کشیده میشود.
آیا میتوان با آبِ گرم سیلابِ طبیعی را تقلید کرد؟
بر اساس طرحِ نگهبانان آب، آب پس از سردسازی و تصفیه برای آبگیری یک مزرعه کمارتفاعِ ۲.۵ هکتاری استفاده میشود؛ راهی برای تقلید چرخه طبیعی سیلاب که کانالیزهکردنِ رودخانهها آن را از بین بردهاست.
ناگیاپاتی میگوید: «وقتی آبگیری کامل شود و آب فروبنشید، در این محدوده ۲.۵ هکتار سطح آبی خواهیم داشت. این در منطقه خشکِ ما منظرهای واقعاً تکاندهنده خواهد بود.»
یک مطالعه در سال ۲۰۲۴ در دانشگاه اِتووش لوراندِ مجارستان نشان داد که لایههای غیرعادیِ خشکِ هوای نزدیکِ سطح در این منطقه مانع از بارشِ جبهههای طوفانیِ ورودی شدهاند. این جبههها بدون بارش عبور میکردند و بادهای شدید در پی آن، خاکسطحی را بیش از پیش خشک میکردند.
آبگیریِ مصنوعی میتواند ریزاقلیم هم ایجاد کند
نگهبانان آب امیدوار بودند با آبگیریِ مصنوعیِ برخی مناطق، نهتنها سطح آبِ زیرزمینی را بالا ببرند، بلکه از رهگذر تبخیرِ سطحی ریزاقلیمی ایجاد کنند که رطوبت را افزایش دهد، دما و گرد و غبار را کاهش دهد و بر پوششِ گیاهیِ اطراف تاثیرِ مثبت بگذارد.
تاماش توت، هواشناس در مجارستان، میگوید بهدلیل تاثیری که چنین تالابها میتوانند بر اقلیمِ پیرامون داشته باشند، نگهداشتِ آب «در سالهای پیشِ رو و برای نسلهای آینده بهسادگی کلیدیترین مساله است، چون به نظر نمیرسد تغییراتِ اقلیمی متوقف شود.
او میگوید: «جو همچنان گرم میشود و همراه با آن توزیعِ بارش، چه فصلی و چه سالانه، بسیار بیثبات شده و انتظار میرود در آینده حتی بیثباتتر شود.»
«خوشحالی عظیم»: نگهبانانِ آب طرحها را به اجرا گذاشتند
پس از یک تابستانِ دیگرِ گرم و خشک در سال جاری، نگهبانان آب مجموعهای از دریچهها را در امتدادِ یک کانال بستند و آبِ بازاستفادهشده از آبگرم بهآرامی در مزرعهِ کمارتفاع جمع شد.
پس از چند ماه، مزرعه تقریباً پر شده بود. ناگیاپاتی اوایل دسامبر کنارِ این محدوده ایستاده و میگوید: «باتلاقِ کمعمقی که شکل گرفته شاید در نگاه اول خیلی کوچک به نظر برسد، اما اینجا در بیابان برای ما خوشحالیِ عظیمی میآورد.»
او میگوید: «آبِ افزوده در شعاعی حدودِ ۴ کیلومتر تاثیرِ بزرگی خواهد داشت؛ نه فقط بر پوششِ گیاهی، بلکه بر ترازِ آبیِ خاک هم. امیدواریم سطحِ آبِ زیرزمینی هم بالا بیاید.»
مجارستان یک کارگروهِ خشکسالی منصوب کردهاست
خشکسالیهای مداوم در دشتِ بزرگِ مجارستان خطرِ بیابانزایی را افزایش دادهاست؛ روندی که در آن پوششِ گیاهی بهدلیلِ گرمای زیاد و بارشِ اندک عقبنشینی میکند. محصولاتِ آسیبدیده از ناپایداریهای جوی ضربههای قابلتوجهی به تولیدِ ناخالصِ داخلیِ کشور وارد کرده و همین امر نخستوزیر ویکتور اوربان را بر آن داشت تا امسال ایجادِ «کارگروهِ خشکسالی» را برای مقابله با این مشکل اعلام کند.
پس از نخستین تلاشِ نگهبانان آب برای کاهشِ مشکلِ رو به رشد در منطقهشان، آنها میگویند بهبودهای محسوسی در سطحِ آبِ زیرزمینی تجربه کردهاند و همچنین افزایشِ پوششِ گیاهی و حضورِ جانوران در نزدیکیِ محلِ آبگیری رخ دادهاست.
این گروه که شمارِ داوطلبانش به بیش از ۳۰ نفر رسیده، میخواهد پروژه را به مزرعهِ آبگرفتهِ دیگری گسترش دهد و امیدوار است تلاشهایشان دیگران را به اقداماتی مشابه برای حفظِ ارزشمندترین منبع ترغیب کند.
ناگیاپاتی میگوید: «این ابتکار میتواند الگویی برای همه باشد و به تلاشهای بیشتری از این دست نیاز داریم. ما آبِ آبگرم را نگه داشتیم، اما نگهداشتِ هر نوع آب، چه در روستا و چه در شهر، فرصتی عظیم برای تغذیهِ سفرههای آب است.»
