یمن در آستانه فاز جدید بحران/ جدایی‌طلبان جنوب، اختلاف اعراب و حضور اسرائیل در سومالی‌لند

اقتصادآنلاین، امیرمحمد حسینی: تحولات یمن در یک ماه اخیر با سرعتی کم‌سابقه مسیر تازه‌ای به خود گرفت. نیرو‌های وابسته به شورای انتقالی جنوب که از حمایت امارات متحده عربی برخوردارند، طی عملیاتی برق‌آسا کنترل دو استان پهناور حضرموت و المهره را به دست گرفتند. این مناطق در مجموع نزدیک به نیمی از خاک یمن را شامل می‌شوند. حضرموت، قطب اصلی تولید نفت یمن، در مجاورت عربستان قرار دارد و المهره نیز هم‌مرز عمان است.

این پیشروی، عملاً شورای انتقالی جنوب را که سه سال است به شکلی ناپایدار بخشی از دولت مورد حمایت جامعه بین‌المللی محسوب می‌شود، بر بخش اعظم یمن جنوبی سابق مسلط کرد؛ کشوری که تا سال ۱۹۹۰ مستقل از یمن شمالی بود. این تحول، شورا را یک گام دیگر به هدف دیرینه‌اش، یعنی جدایی دوباره جنوب، نزدیک کرده است.

نگرانی عربستان و عمان از تغییر موزانه

در نگاه نخست، این تحولات ممکن است صرفاً یک جابه‌جایی داخلی قدرت به نظر برسد، اما واقعیت فراتر از آن است. عربستان حضرموت را به‌دلیل مرز طولانی و پیوند‌های عمیق اجتماعی و قبیله‌ای، بخشی از عمق امنیت ملی خود می‌داند.

عمان نیز نگاه مشابهی به استان المهره دارد. ریاض اکنون خواستار عقب‌نشینی کامل نیرو‌های مورد حمایت امارات شده، اما شورای انتقالی جنوب از پذیرش این درخواست سر باز زده است.

این بن‌بست، آتش‌بس شکننده سه‌ونیم‌ساله یمن را در معرض فروپاشی قرار داده و خطر ازسرگیری جنگی را افزایش داده که در گذشته بار‌ها به نفع انصارالله تمام شده است.

هم‌زمان، این وضعیت می‌تواند روابط عربستان و امارات، دو متحد کلیدی آمریکا، را که پیش‌تر نیز بر سر پرونده سودان دچار اختلاف شده‌اند، بیش از پیش متشنج کند.

آشکارشدن شکاف اعراب

سرعت پیشروی در دو استان بسیاری از ناظران را غافلگیر کرد و حتی گمانه‌زنی‌هایی درباره توافق پنهانی ریاض و ابوظبی برای واگذاری این مناطق به شورای انتقالی مطرح شد. اما پس از فروکش‌کردن شوک اولیه، مشخص شد توافقی میان عربستان و امارات وجود نداشته است. رشاد العلیمی رئیس شورای رهبری ریاست‌جمهوری یمن، با تأخیر این اقدام را حرکتی یک‌جانبه و تهدیدکننده مشروعیت دولت خواند. در حالی که ریاض علناً بر خروج کامل نیرو‌های شورای انتقالی تأکید کرد، مقام‌های اماراتی در محافل خصوصی از لزوم تنش‌زدایی سخن گفتند و دو کشور هیأتی مشترک را راهی عدن کردند.

با این حال، در میدان تنش‌ها ادامه یافت. عربستان نیرو‌های خود را در مرز شمالی بسیج کرد و کنترل گذرگاه الودیعه و تقاطع راهبردی العبر را در دست گرفت؛ نقاطی حیاتی برای پشتیبانی از جبهه مأرب در برابر انصارالله. گزارش‌هایی نیز از تهدید ریاض به حملات هوایی علیه مواضع شورای انتقالی منتشر شد.

پیوند تحولات یمن با شاخ آفریقا

در چنین بستر ناپایداری، اعلام رسمی اسرائیل مبنی بر به‌رسمیت شناختن سومالی‌لند، معادله امنیتی منطقه را پیچیده‌تر کرد.

اقدام اسرائیل در به‌رسمیت شناختن سومالی‌لند، برخلاف انتظار تل‌آویو، با موجی گسترده از واکنش‌های منفی منطقه‌ای و بین‌المللی روبه‌رو شد؛ واکنش‌هایی که از شمال آفریقا تا غرب آسیا و حتی جنوب آسیا امتداد یافت و در آن بر اصل تمامیت ارضی سومالیا و پیامد‌های خطرناک این تصمیم تأکید شد.

رهبر انصارالله یمن نیز به‌رسمیت‌شناختن سومالی‌لند از سوی تل‌آویو، «تجاوزی صهیونیستی» علیه سومالی، یمن و امنیت دریای سرخ است. عبدالمالک حوثی تهدید کرد که هرگونه حضور اسرائیلی در این منطقه هدف نظامی نیرو‌های مسلح یمن خواهد بود.

سومالی‌لند که از سال ۱۹۹۱ خود را از سومالی جدا کرده، تاکنون از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده. رژیم اسرائیل این منطقه را «دولتی مستقل و دارای حاکمیت» اعلام کرده است.

تحلیل‌گران معتقدند این اقدام بیش از آنکه جنبه نمادین داشته باشد، ریشه در ملاحظات امنیتی اسرائیل دارد. سومالی‌لند در موقعیتی راهبردی در خلیج عدن و نزدیکی باب‌المندب قرار دارد؛ گلوگاهی که انصارالله یمن بار‌ها از آن برای فشار بر اسرائیل و متحدانش استفاده کرده است.

تلاش اسرائیل برای نزدیکی به دریای سرخ

مؤسسه مطالعات امنیت ملی رژیم اسرائیل پیش‌تر تصریح کرده بود که تل‌آویو برای مواجهه احتمالی با انصارالله به متحدانی در منطقه دریای سرخ نیاز دارد. دسترسی به سواحل طولانی سومالی‌لند می‌تواند امکان استقرار سامانه‌های رصد و رهگیری پهپاد‌ها و موشک‌های انصارالله را برای اسرائیل فراهم کند.

پیوستن سومالی‌لند به پیمان ابراهیم نیز این همکاری را وارد چارچوبی رسمی‌تر می‌کند؛ پیمانی که امارات از اعضای اصلی آن است. این موضوع، پیوند غیرمستقیم تحولات شاخ آفریقا با اختلافات درون ائتلاف عربی در یمن را برجسته‌تر می‌سازد.

برخی رسانه‌های اسرائیلی نیز ابعاد پنهان‌تری از این تصمیم را آشکار کردند.

روزنامه اسرائیلی «معاریو» به نقل از منابع آگاه گزارش داد که شناسایی سومالی‌لند در چارچوب ملاحظات امنیتی تل‌آویو و با هدف تقویت توان عملیاتی اسرائیل در برابر ایران و یمن صورت گرفته است.

به نوشته این روزنامه، دسترسی به سواحل خلیج عدن می‌تواند ظرفیت‌های اطلاعاتی و هوایی اسرائیل را برای رصد و مقابله با تهدید‌های ناشی از یمن، به‌ویژه انصارالله، افزایش دهد. این تحلیل‌ها عملا پیوند مستقیم این اقدام با تحولات یمن و دریای سرخ را برجسته می‌کند.

یمن در آستانه دور تازه‌ای از بی‌ثباتی

در صورت مهار نشدن تنش میان عربستان و امارات، احتمال درگیری میان جناح‌های دولت یمن افزایش می‌یابد. این درگیری می‌تواند حضرموت و المهره را نیز در بر گیرد، اما در عین حال فرصت‌های تازه‌ای برای انصارالله فراهم خواهد کرد تا در مأرب یا سواحل دریای سرخ دست به پیشروی بزند.

هم‌زمان، بی‌ثباتی در جنوب و شرق یمن می‌تواند بستر فعالیت گروه‌های تندرو را تقویت کند و امنیت دریای سرخ و باب‌المندب را بیش از پیش به مخاطره اندازد. در این میان، اعلام استقلال احتمالی جنوب نیز سناریویی است که می‌تواند جبهه‌ای جدید از منازعه را بگشاید.

ابعاد فرامرزی تحولات یمن

آنچه امروز در یمن جریان دارد، بیش از آنکه ادامه جنگی فرسایشی باشد، بلکه نشانه ورود بازیگران جدید و تشدید رقابت‌های منطقه‌ای است.

از حضرموت تا سومالی‌لند، معادلات امنیتی در حال بازتعریف است و شکاف میان متحدان پیشین، آینده یمن را بیش از هر زمان دیگری نامطمئن کرده است؛ آینده‌ای که پیامد‌های آن فراتر از مرز‌های این کشور خواهد رفت.