عبدالرضا جوان جعفری شامگاه دوشنبه ۸ دیماه در اختتامیه هفته پژوهش که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با بیان اینکه هرچه زمان میگذرد، ارتباط دانشگاه و صنعت به شکلی عملیتر، عینیتر و کاربردیتر شکل میگیرد، اظهار کرد: بخشی از این روند، حاصل شرایط خاص کشور و محدودیت ارتباطات بینالمللی است. اما در هر حال، دانشگاه بهترین بستر برای پیوند میان دانشمندان و فعالان عرصه عمل و صنعت است. این تعامل باعث شده دانشگاه به متن جامعه قدم بگذارد، امری که نهتنها کاهش منزلت اجتماعی دانشگاه را در پی ندارد، بلکه میتواند آن را تقویت کند.
وی با اشاره به اینکه منزلت اجتماعی دانشگاهیان نه صرفاً با تأمین منابع مالی، بلکه با حل مسئله و پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه شکل میگیرد، اضافه کرد: همانگونه که در مورد پزشکان مشاهده میکنیم، جایگاه اجتماعی آنان حاصل ایفای نقش مؤثر در حل مشکلات مردم است. در دانشگاه نیز حل مسائل اجتماعی و صنعتی، مقدمه ارتقای جایگاه علمی و حتی حل چالشهای مالی خواهد بود.
رئیس دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اینکه تجربه جهانی نشان میدهد دانشگاهها عمدتاً از طریق حل مسائل محیط پیرامونی خود تقویت میشوند و کمکهای دولتی نقش تکمیلی دارد، افزود: نمونههای متعددی در اطراف ما وجود دارد که دانشگاهها هم از منظر علمی و هم از منظر مالی توانستهاند با اتکا به ارتباط مؤثر با جامعه و صنعت، مسیر پایداری را طی کنند. بنابراین تعارضی میان این دو وجود ندارد.
جوانجعفری با اشاره به قانون «جهش تولید دانشبنیان»، عنوان کرد: این قانون یکی از مترقیترین قوانین کشور در حوزه ارتباط دانشگاه، صنعت و جامعه است. روند تصویب آن مبتنی بر مطالعات تطبیقی گسترده و بررسی تجربه دهها کشور توسعهیافته بوده و بر این اصل تأکید دارد که تحقیق بدون توسعه و توسعه بدون تحقیق، بیثمر است.
وی ادامه داد: در این چارچوب، دانشگاه موتور تحقیق و صنعت موتور توسعه تلقی شده است. برخلاف تصور رایج، هدف این قانون تأمین بودجه دانشگاه نیست، بلکه ایجاد پیوند سیستماتیک میان تحقیق و توسعه است. مواد ۱۱ و ۱۳ قانون بر استفاده از اعتبار مالیاتی برای تحقیق و توسعه تأکید دارند، نه کمک بلاعوض به دانشگاه.
رئیس دانشگاه فردوسی با تأکید بر اینکه بر اساس این قانون، صنایع میتوانند مالیات خود را برای تحقیق و توسعه در دانشگاه هزینه کنند و این هزینه بهمنزله پرداخت مالیات تلقی میشود، بیان کرد: در تفاهمنامه اخیر میان دولت، مجلس و نهادهای علمی، تصریح شده است که دانشگاه در این فرآیند «مؤدی» محسوب میشود و مسئول پیگیری تسویه مالیاتی خواهد بود؛ موضوعی که مسیر همکاری را شفافتر کرده است.
جوانجعفری با بیان اینکه با وجود اختصاص حدود ۶۰ همت اعتبار مالیاتی، بهرهبرداری از این ظرفیت هنوز محدود است، تصریح کرد: دلیل اصلی آن، فقدان فرهنگسازی کافی است. با این حال، موفقیت دانشگاه فردوسی مشهد در جذب این اعتبار، مایه افتخار است. ما در دانشگاه آمادگی داریم با برگزاری همایشها و برنامههای آموزشی، بستر فرهنگی و اجرایی این قانون را بیش از پیش فراهم کنیم.
علم باید بهعنوان یک فرایند اجتماعی وارد حکمرانی شود
در ادامه حبیب رجبی مشهدی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینکه پژوهش، فناوری و سایر معاونتها از یکدیگر جدا نیستند و همه بهعنوان یک اکوسیستم واحد عمل میکنند، اظهار کرد: اگر قرار است دانشگاه متحول شود، همه بخشها باید همزمان و هماهنگ حرکت کنند تا بتوانیم وظیفه خود را در قبال جامعه به بهترین شکل انجام دهیم.
وی افزود: محیط بیرونی دانشگاه بهشدت در حال تغییر است؛ از هوش مصنوعی و دیجیتالیشدن گرفته تا شرایط اقتصادی. طبیعی است که دانشگاهها نیز باید خود را با این تحولات هماهنگ کنند. مفهوم دانشگاه، با ماهیت «یونیورسال» آن، وظیفهای جهانی بر عهده دارد و علم ذاتاً مبتنی بر آزادی است؛ آزادی نه بهعنوان یک ارزش صرف، بلکه بهمثابه یک روش. دانشگاه زمانی بالنده و اثرگذار خواهد بود که این آزادی روشی را در بطن خود حفظ کند و علم را بهعنوان یک فرایند اجتماعی بپذیرد، نه صرفاً بستهای آموزشی برای انتقال از استاد به دانشجو.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه بسیاری از مشکلات امروز جامعه ما نشان میدهد علم بهدرستی در بطن حکمرانی نفوذ نکرده است، گفت: البته نشانههای امیدوارکنندهای وجود دارد؛ از جمله حضور صاحبان صنایع در این جشن. با این حال، مسیر پیشِرو همچنان طولانی است. اگر علم بهعنوان یک فرایند اجتماعی وارد تصمیمگیریهای کلان نشود، زمینه برای تصمیمهای مقطعی، واکنشهای عوامزده و شبهعلم فراهم میشود و این تصمیمها در بلندمدت پیامدهای سنگینی برای جامعه خواهد داشت.
رجبی با تأکید بر اینکه دانشگاه امروز دیگر ساختاری هرمی، سلسلهمراتبی یا منزوی ندارد، افزود: بلکه در قالب شبکهای پویا با بخشهای مختلف جامعه تعامل میکند. قدرت دانشگاه در همین شبکهسازی و اتصال مؤثر با صنعت، حکمرانی و جامعه نهفته است. مفاهیمی مانند دانشگاه نسل چهار و پنج نیز دقیقاً بر همین اساس شکل گرفتهاند؛ دانشگاهی که درگیر حل مسائل واقعی جامعه است و در حاشیه قرار نمیگیرد. تحقق این هدف مستلزم همراهی همه ارکان دانشگاه، از مدیران گروهها تا معاونتهای آموزشی، فرهنگی و پژوهشی است.
وی با بیان اینکه ما با چالشهایی مانند کاهش منابع پایدار، افت تأثیرگذاری اجتماعی و تغییر انتظارات نسل جدید دانشجویان روبهرو هستیم، عنوان کرد: دانشجویان امروز به نوآوری اهمیت میدهند و رقبای دانشگاه، از جمله پلتفرمهای آموزشی و هوش مصنوعی، روزبهروز قویتر میشوند. بنابراین چارهای جز تغییر نگرش نداریم. برای اعتبار اجتماعی، تربیت نیروی کارآمد و پایداری مالی دانشگاه، ناگزیر باید وارد فضای حل مسئله و تعامل واقعی با جامعه شویم و این نگاه باید در همه فرایندها، از جذب هیئت علمی تا آموزش و پژوهش، حاکم باشد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد به برخی دستاوردها و برنامههای آینده اشاره و بیان کرد: از افزایش قراردادهای پژوهشی و تقویت شبکه آزمایشگاهی گرفته تا توسعه مراکز نوآوری در دانشکدهها، همکاری با پارک علم و فناوری، صنایع، شهرداری، آستان قدس و دانشگاه علوم پزشکی مشهد. پرداخت بهموقع پروژهها، مشوقهای پژوهشی، ارتقای کیفیت مقالات، توسعه همکاریهای بینالمللی و راهاندازی ابزارهایی مانند چتبات دانشگاهی نیز در همین مسیر انجام شده است. امیدوارم این جلسه فرصتی باشد تا بار دیگر درباره رسالت دانشگاه بیندیشیم و با هم، گامهای مؤثرتری در جهت حل مسائل واقعی جامعه برداریم.
حمایت هدفمند از نخبگان در همه لایههای دانشگاهی دنبال میشود
سپس نرگس حسینمردی، معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان در ادامه این مراسم، با بیان اینکه بنیاد ملی نخبگان بهویژه در سال گذشته و با رویکرد جدید، سه مأموریت اصلی برای خود تعریف کرده است، اظهار کرد: این مأموریتها، چارچوب کلی برنامههای بنیاد را تشکیل میدهند و متناسب با لایههای مختلف جامعه نخبگانی طراحی شدهاند.
وی با تأکید بر اینکه نخستین مأموریت بنیاد، شناسایی و توانمندسازی استعدادهای برتر و نخبگان است، اضافه کرد: مأموریت دوم به جذب و نگهداشت نخبگان اختصاص دارد و مأموریت سوم، تکریم و الگوسازی را دنبال میکند. اگر این مأموریتها را در قالب یک هرم در نظر بگیریم، در لایه دانشآموزی و دانشجویی، فعالیتها با محوریت معاونت آیندهسازان انجام میشود. این لایه، پایه اصلی شکلگیری سرمایه انسانی نخبه کشور است.
معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان با اشاره به اینکه در لایه اساتید دانشگاه و دانشآموختگان پسادکترا، معاونت سرآمدان و نخبگان فعالیت میکند، ادامه داد: در رأس این هرم نیز مفاخر علمی قرار دارند که از طریق جایزه علامه طباطبایی مورد تکریم قرار میگیرند. خوشبختانه در سال گذشته، یکی از برگزیدگان این جایزه از دانشگاه فردوسی مشهد بود. این موضوع مایه افتخار جامعه دانشگاهی است.
حسینمردی افزود: در لایه دانشآموزی و دانشجویی، طرحهای متنوع و کاربردی طراحی شده است. طرحهایی مانند شهید رضوی، آموزشیار و پژوهشیار با این هدف اجرا میشوند که دانشجویان دغدغهای جز تمرکز بر آموزش و پژوهش نداشته باشند. در این طرحها، کمکهزینهای معادل حقوق یک استادیار جوان، حدود ۲۰ میلیون تومان، به افراد واجد شرایط پرداخت میشود.
وی با تأکید بر اینکه در معاونت سرآمدان و نخبگان، طرحهای ویژهای برای اساتید دانشگاه در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: یکی از این طرحها، حمایت از استادان جوان در سه سال نخست استخدام است. در سال جدید، مبلغ ۴۰۰ میلیون تومان بهعنوان حمایت اولیه در بدو ورود پرداخت خواهد شد. علاوه بر آن، تسهیلاتی مانند استفاده از شبکه آزمایشگاهی و وام مسکن نیز پیشبینی شده است.
معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان با بیان اینکه در حوزه جذب، بنیاد ملی نخبگان در دستگاههای اجرایی، دانشگاهها و مؤسسات علمی نقش فعالی دارد، تأکید کرد: بر اساس قانون، ۲۰ درصد جذب نیروی انسانی در دستگاههای اجرایی باید از میان نخبگان معرفیشده توسط بنیاد باشد. در دانشگاهها نیز طرح «جهت» امکان جذب اعضای هیات علمی توانمند خارج از ردیفهای معمول استخدامی را فراهم میکند. این ظرفیت فرصت مناسبی برای دانشگاهها و فارغالتحصیلان دکترا ایجاد کرده است.
حسینمردی با بیان اینکه در حوزه پسادکترا، بنیاد بستر مناسبی برای اشتغال موقت و هدفمند دانشآموختگان فراهم کرده است، افزود: در طرح جذب محقق پسادکتری تقاضامحور، بنیاد بین ۵۰ تا ۸۰ درصد حمایت مالی را تقبل میکند. حقوق این محققان تا سقف معادل استادیار پایه یک دانشگاه تهران پرداخت میشود. این طرح بهویژه در پروژههای مسئلهمحور با مشارکت دانشگاه و صنعت بسیار مؤثر است.
وی ادامه داد: برای اساتیدی که از مرحله استادیار جوان عبور کردهاند، طرحهایی مانند هیاتهای اندیشهورز و طرح «شتاب» تعریف شده است. این طرحها با هدف شبکهسازی، افزایش اثرگذاری نخبگان و حل مسائل کلان کشور اجرا میشوند. امکان استفاده از اعتبار مالیاتی و همکاری با شرکتهای دانشبنیان و صنایع نیز در این چارچوب فراهم است. تصویب طرحها در بنیاد مسیر بهرهمندی از این حمایتها را تسهیل میکند.
همه رشتهها باید به دیدگاه علوم انسانی مجهز شوند
در ادامه علیرضا پویا، عضو هیات علمی گروه مدیریت دانشگاه فردوسی با بیان اینکه فقط رشتههای علوم انسانی مسئول حل مسائل نیستند، اظهار کرد: بلکه همه رشتهها باید به دیدگاه علوم انسانی مجهز شوند. فهم سیستمهای انسانی و اقتصادیـاجتماعی و پیوند نگاه تفسیری و سیستمی بسیار حائز اهمیت است و نشان میدهد که چگونه تعریف مسئله، مسیر حل آن را تغییر میدهد.
وی با بیان اینکه مسائل سازمانی، ایستا و تکهدفه نیستند، عنوان کرد: سیستمهای انسانی و اقتصادی چندذهنیاند و اهداف متعددی دارند که لزوماً همراستا نیستند. هنر مدیریت و سیاستگذاری، همراستا کردن این اهداف است. بسیاری از پروژهها شکست میخورند چون انسانها، انگیزهها و منافع متنوع در نظر گرفته نمیشوند.
عضو هیات علمی گروه مدیریت دانشگاه فردوسی با بیان اینکه راهحل مسائل انسانی نیازمند نگاه کلنگر، میانرشتهای و تفسیری است، تصریح کرد: هیچ راهحلی مطلقاً درست یا غلط نیست و پیامدهای کوتاهمدت و بلندمدت باید همزمان دیده شوند. علوم انسانی به ما کمک میکند مسئله را درست معنا کنیم، ذینفعان را بشناسیم و نقاط اهرمی را بیابیم. بدون این نگاه، حل مسئله ممکن است خود به مسئلهای بزرگتر تبدیل شود.
کاهش مقالات اساتید دانشگاه فردوسی
در ادامه محمد ایزدیار مدیر پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اینکه بر اساس مطالعات علمسنجی، تولید مقالات دانشگاه از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴ کاهش یافته و از حدود ۱۹۰۰ مقاله به ۱۳۰۰ مقاله رسیده است که نشاندهنده شیب منفی در رتبهبندی جهانی است، گفت: یکی از مهمترین دلایل این وضعیت، عدم استفاده کامل از پتانسیل دانشآموختگان جوان دکترا و کاهش جذب محققان پسا دکترا است.
وی ادامه داد: در حوزه انتخاب پژوهشگر برتر دانشگاه، شش رسته تخصصی علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم پایه، دامپزشکی، کشاورزی و مهندسی مدنظر قرار گرفت. معیار انتخاب بر اساس شاخصهای پژوهشی مانند مقالات، طرحها، کتابها، جوایز ملی و بینالمللی، شاخص H و ارجاعات بود و از هر گروه آموزشی تنها فردی با بیشترین امتیاز انتخاب شد. همچنین، اعضای هیاترئیسه و پژوهشگران برگزیده پنج سال گذشته حذف شدند تا افراد شایسته جدید معرفی شوند. تقدیر از پژوهشگران برتر دانشگاه، برگزیدگان کشوری و سرآمدان کشور به همراه ارائه خدمات آزمایشگاهی رایگان ۱۰ میلیون تومانی انجام خواهد شد.
نقش کلیدی سیاستهای مالیاتی در تقویت تحقیق و توسعه
همچنین سهیل یزدانبخش، فعال اقتصادی نیز در این مراسم با تأکید بر نگاهی دوباره به رابطه دانشگاه و صنعت در ایران امروز، بهویژه در پرتو قانون جهش تولید دانشبنیان، اظهار کرد: در نگاه فردوسی، خرد راهنمای استفاده درست از توان و نیروست؛ مفهومی که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز داریم.
وی با اشاره به اینکه نقش کلیدی سیاستهای مالیاتی در تقویت تحقیق و توسعه، بیان کرد: حتی یک درصد کاهش هزینه تحقیق و توسعه میتواند در کوتاهمدت و بلندمدت، سرمایهگذاری در این حوزه را افزایش دهد. این تجربه نشان میدهد توسعه فناورانه حاصل کنشهای پراکنده نیست، بلکه محصول یک اکوسیستم هماهنگ میان دانشگاه، صنعت و دولت است.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه مسئله ما در ایران، بیش از آنکه نبود سیاست درست باشد، ضعف در اجرا و افق کوتاهمدت است، عنوان کرد: پروژهها اغلب کوچک، کمریسک و کماثر تعریف میشوند، در حالی که نیاز امروز کشور مگاپروژههای ملی و راهبردی با افقهای ده تا بیستساله است. تجربه انتقال دانش فنی بهروشنی نشان میدهد دانش یک شبه بهدست نمیآید و نیازمند کار مستمر، صبر و تفکر استراتژیک است.
انتهای پیام
