اطلاعات نوشت:از غرب آسیا تا شرق آفریقا، اسرائیل در حال گسترش دایره هرج و مرجی است که در منطقه ایجاد میکند. با توجه به اینکه اسرائیل متحد استراتژیک ایالات متحده است، بلافاصله پس از اقدام نتانیاهو برای به رسمیت شناختن سومالیلند، از دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا پرسیده شد آیا واشنگتن در این خصوص از تلآویو پیروی خواهد کرد؟
او پاسخ داد که این موضوع در دست بررسی است و افزود: «آیا کسی اصلاً میداند سومالیلند چیست؟!» سوال ترامپ چیزی جز یک تمسخر نبود، زیرا هم او و هم متحدش اسرائیل، سومالیلند را به خوبی میشناسند. اما شاید کسانی باشند که واقعاً نام سومالیلند را نشنیدهاند و نمیدانند که این منطقه با تاریخ و موقعیت استراتژیک مرتبط با جنگهای جاری در منطقه، بخشی از گسترش نفوذ قدرتهای بزرگ را تشکیل میدهد.
ریشههای سومالیلند
از نظر تاریخی، سومالیلند از سال ۱۹۶۰ بخشی از جمهوری متحد سومالی بود، اما در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام و یک دولت غیررسمی با پایتختی «هرگیسا» تأسیس کرد. این اقدام پس از یک درگیری جداییطلبانه مرگبار صورت گرفت که طی آن نیروهای «زیاد باره» سومین رئیس جمهور سومالی، شورشیان منطقه را تعقیب کردند و منجر به کشته شدن دهها هزار نفر و تخریب کل شهرها شد.
با وجود اینکه سومالیلند توسط جامعه بینالمللی به رسمیت شناخته نشده است اما سیستم سیاسی، نهادهای دولتی، نیروی پلیس و واحد پول خود را دارد. این کشور ۵.۷ میلیون نفر جمعیت دارد که در ۱۷۷هزار کیلومتر مربع پراکنده شدهاند. هرگیسا با دهها کشور، از جمله کشورهایی که آن را به رسمیت نمیشناسند روابط دیپلماتیک برقرار کرده است و سومالیلند دارای دفاتر نمایندگی در ایالات متحده، بریتانیا، امارات متحده عربی، تایوان و برخی کشورهای دیگر است.
همچنین میزبان سفارتخانهها و هیاتهای دیپلماتیک بریتانیا، ترکیه، تایوان، اتیوپی، جیبوتی و امارات متحده عربی است. با این حال، دولت فدرال سومالی همچنان ادعا میکند که سومالیلند بخشی از قلمرو آن است.
موقعیت سومالیلند
از نظر جغرافیایی، سومالیلند در امتداد خلیج عدن و نزدیک ورودی تنگه باب المندب - یک آبراه اصلی که طبق گزارش شورای روابط خارجی، تقریباً یک سوم حمل و نقل جهانی از آن عبور میکند - قرار دارد.
خط ساحلی سومالیلند به همراه همسایگانش اریتره و جیبوتی، آن را به شریکی جذاب برای دولتهای خارجی که به دنبال دسترسی به دریا و حضور دریایی قویتر در منطقه هستند، تبدیل کرده است. جیبوتی به مرکزی برای پایگاههای نظامی خارجی تبدیل شده است؛ چین، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و ایالات متحده همگی در آنجا تأسیسات نظامی دارند. از طرفی قدرتهای بزرگ خارجی، از جمله چین، روسیه و امارات متحده عربی به طور فزایندهای به دنبال روابط نزدیکتر با اریتره هستند.
پایگاه نظامی پیشرو در نزدیکی یمن
ناظران میگویند با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک سومالیلند، به رسمیت شناختن کشور جداییطلب سومالیلند به دلیل نزدیکی آن به یمن - جایی که اسرائیل طی دو سال گذشته حملات هوایی شدیدی را در آنجا انجام داده است - در راستای منافع استراتژیک اسرائیل است.
گزارشی که نوامبر گذشته توسط یک مرکز تحقیقاتی اسرائیل موسوم به موسسه مطالعات امنیت ملی منتشر شد، اعلام کرد سومالیلند میتواند به عنوان یک پایگاه پیشرو برای چند مأموریت، از جمله جمعآوری اطلاعات در مورد یمنیها و تلاشهای تسلیحاتی آنها و نیز به عنوان بستری برای انجام عملیات مستقیم علیه یمن استفاده شود. بر اساس گزارش روزنامه جروزالم پست در اوایل سال گذشته، اسرائیل در ازای روابط با سومالیلند، میخواهد یک پایگاه نظامی در شمال سومالی ایجاد کند. سواحل و قلمرو سومالیلند، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر از مناطق یمن، از جمله بندر حدیده فاصله دارد.
از یمن تا سومالی
به رسمیت شناختن سومالیلند توسط رژیم صهیونیستی، اهداف ژئوپلیتیک مرتبط با کنترل دریای سرخ و تنگه باب المندب را در چارچوب یک مبارزه قدرت جدید پس از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ آشکار کرده است.
یمن همواره برجستهترین منبع تهدید برای امنیت دریایی اسرائیل از جنوب بوده و تنگه بابالمندب، از اولین عملیات نظامی انجام شده توسط اسرائیل در خارج از محدوده جغرافیایی خود تا به امروز، همچنان یک نقطه کانونی استراتژیک در محاسبات نظامی و سیاسی این رژیم بوده است. تل آویو علاقه دیرینه خود به سومالی به عنوان بخشی از چشمانداز وسیعتر برای کنترل ورودیهای دریای سرخ را بروز داده است.
اسرائیل که از اکتبر ۲۰۲۳، خود را با یک رویارویی منطقهای چند جبههای روبرو دید، اکنون به دلایل استراتژیک به متحدان جدیدی در دریای سرخ، فراتر از اتیوپی و اریتره نیاز دارد؛ هدف این رژیم، تأمین امنیت خطوط کشتیرانی اسرائیل در یکی از حیاتیترین آبراههای تجاری جهان است.
ریشههای تفکر اسرائیلی
در اینجا اظهارات قدیمی «موشه دایان» وزیر جنگ پیشین اسرائیل قابل تامل است که گفته بود: «ما تانکرهای نفتی را از دریای سرخ عبور میدهیم و بسیار علاقهمند به حفظ روابط خوب با کشورهای هممرز با دریای سرخ هستیم؛ ما به اتیوپی حمله نمیکنیم، بلکه به آنها سلاح میفروشیم، اما هرگز با سومالی همکاری نداشتهایم.» این اظهارات نشان میدهد که علاقه اسرائیل به دریای سرخ، دیرینه و ریشهدار است و تغییر رویکرد آن نسبت به سومالی امروز، نشاندهنده تغییر در ابزارها و منافع است، نه نشاندهنده تغییر در اهداف. با این شرایط می توان نتیجه گرفت که استراتژی اسرائیل از نظر تاریخی مبتنی بر تضعیف کنترل اعراب بر دریای سرخ بوده و اینکه اطمینان حاصل کند که سواحل شرقی و غربی آن کاملاً عربی نیستند.
سومالیلند: یک فرصت ژئوپلیتیکی
در این زمینه، سومالیلند به عنوان یک گزینه استراتژیک مناسب ظهور کرده است. این موجودیت با وجود موقعیت جغرافیایی بسیار حساس خود در ساحل جنوبی خلیج عدن و ورودی تنگه باب المندب - یکی از شلوغترین مسیرهای تجارت دریایی جهان که مستقیماً به دریای سرخ و کانال سوئز منتهی میشود - از انزوای سیاسی و اقتصادی خفهکننده و فقر مطلق رنج میبرد.
تحقیقات نشان میدهد که این انزوا همراه با موقعیت جغرافیایی آن، سومالیلند را به گزینه ای آرمانی برای این نوع همکاری تبدیل کرده است، زیرا میتواند در زمانی که تلآویو به دنبال تثبیت مجدد نفوذ خود در دریای سرخ است، یک صحنه عملیاتی نزدیک به منطقه درگیری را در اختیار این رژیم قرار دهد.
اسرائیل چه سودی در قضیه سومالیلند می برد؟
از زمان به رسمیت شناختن رسمی سومالیلند توسط اسرائیل، تفسیرها و تحلیلهای متعددی در مورد اهداف این اقدام و ارتباط آن با محاسبات و دستور کار بنیامین نتانیاهو، به ویژه در شاخ آفریقا منتشر شده است. تحلیلگران معتقدند این اقدام اسرائیل با یک استراتژی دیرینه مرتبط است.
اسرائیل از دهههای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ به شاخ آفریقا علاقهمند بوده و این راهبرد را در سالهای اخیر، به ویژه بین سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ احیا کرده است. علاقه مجدد اسرائیل به شاخ آفریقا ناشی از ظهور جنبشهای مقاومت در نوار غزه و جنوب لبنان، پیامدهای بهار عربی و ظهور نقش ترکیه در منطقه است. از دیدگاه تل آویو، به رسمیت شناختن سومالیلند، این منطقه را از محیط اطراف خود جدا و آن را به یک منطقه کاملاً اسرائیلی تبدیل میکند.
اهداف مهم رژیم صهیونیستی از به رسمیت شناختن سومالیلند نزدیکتر شدن به جبهه حوثیها، کنترل ناوبری در دریای سرخ و مقابله با نفوذ ترکیه در سومالی است. هدف استراتژیک دیگر اسرائیل ارسال این پیام به همه است که در حال تغییر منطقه خاورمیانه است و سرعت این تغییرات را کنترل میکند.
کوچاندن ساکنان غزه
طرح اسرائیل به این اهداف محدود نمیشود. به اذعان رسانههای صهیونیستی، به رسمیت شناختن سومالیلند به عنوان یک کشور توسط اسرائیل ممکن است بخشی از فشار تل آویو برای آواره کردن ساکنان غزه در چارچوب طرح «غزه ریورا» باشد که بیش از شش ماه قبل توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا آغاز شد.
این یک تحول جدید نیست، زیرا آسوشیتدپرس پیش از این فاش کرده بود که ایالات متحده و اسرائیل با مقامات سومالی، سومالیلند و سودان تماس گرفتهاند تا در مورد استفاده از سرزمینهای آنها به عنوان مقاصد بالقوه برای اسکان فلسطینیهای آواره از نوار غزه، به عنوان بخشی از طرح پس از جنگ ترامپ، گفتگو کنند. این سیاست اسرائیل، نه تنها شرق آفریقا را بیثبات میکند، بلکه سومالیلند را نیز به یک پلتفرم نظامی و اطلاعاتی پیشرفته در خدمت دستور کار اسرائیل تبدیل میکند.
منابع: شبکه المیادین و شبکه الجزیره مترجم: نادر مازوجی
