پروژهای یکمیلیارد دلاری برای دور زدن دریاچه وان
چشمهثریا قرار است حلقهای باشد که ریل ایران را از گلوگاه دریاچه وان عبور میدهد؛ پروژهای پرهزینه که موفقیتش به تضمین بار ترانزیتی و توافقات بینالمللی گره خورده است.
خلاصه خبر
گروه اقتصادی خبرگزاری فارس؛ اتصال ریلی ایران به ترکیه و اروپا اگرچه سالهاست از مرز رازی برقرار است، اما محدودیتهای ساختاری این مسیر، مانع از ایفای نقش ایران بهعنوان یک شاهراه ترانزیتی پایدار در مقیاس بینالمللی شده است. در این میان، پروژه راهآهن تبریز–مرند–چشمهثریا بهعنوان یکی از مهمترین طرحهای زیرساختی کشور، نقشی کلیدی در تکمیل کریدور شرقی–غربی ایران ایفا میکند.در وضعیت کنونی، امتداد شبکه ریلی ایران به سمت ترکیه به دریاچه وان میرسد؛ نقطهای که در آن، تداوم مسیر ریلی قطع شده و بار ناگزیر است از واگن به کشتی منتقل شود و پس از عبور از دریاچه، دوباره روی ریل بارگیری شود. این فرآیند، چه به صورت حمل مستقیم واگن با کشتی و چه با تخلیه و بارگیری مجدد، برای حمل بار انبوه و تجارت بینالمللی مقرونبهصرفه نیست و عملاً ظرفیت ترانزیتی مسیر را محدود میکند.با وجود آنکه حجم تجارت مستقیم ایران و اروپا در حال حاضر بالا نیست، اما اهمیت این مسیر فراتر از صادرات و واردات دوجانبه ارزیابی میشود. ایران از منظر ژئوپلیتیکی میتواند نقش حلقه واسط ترانزیتی برای کشورهای شرق خود از جمله آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، شبهقاره هند و حتی چین ایفا کند. بار این کشورها میتواند از مرزهای ریلی سرخس و اینچهبرون، مرز شمتیغ یا مسیرهای آبی دریای خزر وارد ایران شده و از طریق شبکه ریلی کشور به ترکیه، اروپا، دریای سیاه و مدیترانه منتقل شود.
در سالهای گذشته، گزینه احداث خط ریلی در پیرامون دریاچه وان برای ایجاد اتصال مستقیم ریلی مطرح بوده است، اما به دلیل قرار گرفتن مسیر در منطقهای کوهستانی، هزینه اجرای آن بین یک تا دو میلیارد دلار برآورد شده و طی دو تا سه دهه گذشته، با وجود پیگیریهای ایران، طرف ترکیهای تمایلی به اجرای این پروژه نشان نداده است.در همین چارچوب، مسیر جایگزین از شرق ترکیه و نقطهای موسوم به «چشمهثریا» مطرح شد. ترکیه در حال توسعه خط ریلی خود به نزدیکی این نقطه است؛ مسیری که هم اتصال این کشور به جمهوری نخجوان و هم ارتباط مستقیم با ایران را دنبال میکند. این شرایط، فرصت جدیدی برای ایجاد یک اتصال ریلی کارآمد میان دو کشور فراهم کرده است.
اگرچه کارشناسانی همچون حسن کریمنیا، معتقدند که اتصال ریلی به نقطه دلخواه ترکیه که از آنجا به کریدور زنگزور و راهبرد تقویت ترکگرایی ترکیه یعنی کریدور میانی، متصل میشود، موانع ژئوپلیتیکی در آینده برای ایران به وجود خواهد آورد که از الان باید راهکارهای جلوگیری از آنها همچون خط ریلی جلفا-نخجوان (اتصال به دریای سیاه)، راهآهن رشت-آستارا و سرویس رو-رو بندر امیرآباد را به طور همزمان فعال کنیم.برای اتصال شبکه ریلی ایران به چشمهثریا، دو مسیر مورد بررسی قرار گرفت؛ مسیر جلفا–چشمهثریا و مسیر تبریز–چشمهثریا. در نهایت، مسیر تبریز انتخاب شد. اگرچه مسیر جلفا از نظر هزینه ساخت ارزانتر است، اما از منظر ترابری انبوه و بهرهبرداری پایدار، ظرفیت محدودتری دارد. مسیر تبریز–چشمهثریا کوتاهتر بوده و از نظر عملیاتی برای حمل بارهای سنگین و ترانزیتی مناسبتر ارزیابی شده است.در این مسیر، خط آهن تبریز–مرند وجود دارد اما قدیمی و فرسوده است و نیاز به ارتقا دارد. از مرند تا چشمهثریا نیز باید خط ریلی جدید احداث شود. مطالعات فنی و گزارشهای توجیهی این پروژه سالها پیش تهیه و به سازمان برنامه و بودجه ارائه شده، اما به دلیل تعدد پروژههای نیمهتمام و محدودیت منابع مالی، تاکنون مجوز اجرای آن صادر نشده است.یکی از چالشهای اصلی این طرح، تصمیمگیری درباره احداث مسیر بهصورت یکخطه یا دوخطه است. مطالعات اولیه بر مبنای یکخطه بودن انجام شده، اما کارشناسان هشدار میدهند که در مناطق کوهستانی، دوخطهسازی مسیر در آینده با هزینه و دشواری بسیار همراه خواهد بود. در صورت تحقق ترانزیت انبوه، طراحی اولیه با ظرفیت بالاتر منطقیتر ارزیابی میشود.
برآوردها نشان میدهد احداث حدود ۲۲۰ کیلومتر راهآهن در این منطقه، حتی در حالت یکخطه، حداقل ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و در صورت دوخطه شدن، هزینهها از مرز یک میلیارد دلار عبور میکند. با این حال، توجیه اقتصادی این پروژه به تحقق ترانزیت پایدار و دستیابی به توافقات بینالمللی، بهویژه با چین، وابسته است.در کنار این پروژه، احتمال بازگشایی مرز ریلی جلفا پس از بیش از ۳۵ سال نیز مطرح است. هرچند فعال شدن این مسیر میتواند ظرفیتهای راکد موجود را احیا کند، اما حتی در صورت بازگشایی، جایگزین اتصال راهبردی تبریز–چشمهثریا نخواهد شد؛ همانگونه که در دهههای گذشته، با وجود فعال بودن مرز جلفا، احداث مسیر تبریز–رازی ضرورت یافت.در مجموع، راهآهن تبریز–مرند–چشمهثریا پروژهای پرهزینه اما راهبردی است که میتواند جایگاه ایران را در معادلات ترانزیت منطقهای و بینالمللی به طور بنیادین ارتقا دهد؛ مشروط بر آنکه با نگاه واقعبینانه، توافقات پایدار و تضمین جریان بار، وارد فاز اجرا شود.#ترانزیت_ریلی#ترکیه#راهآهن_مرند_چشمهثریا#راهآهن_تبریز_رازی#راهآهن_جلفا_نخجوان
08:21 - 9 دی 1404
نظرات کاربران
