پزشک پشت خط است: آیا مشاوره پزشکی از راه دور در اروپا رایجتر شده است؟
پزشک پشت خط است: کدام کشور اروپایی بیش از همه از سلامت از راه دور استفاده میکند؟
کووید-۱۹ بسیاری از جنبههای زندگی روزمره را دگرگون کرد و برخی از تغییرات آن اثرات ماندگاری گذاشته است. مشاوره پزشکی از راه دور یکی از آنهاست. در دوران همهگیری، مراجعه حضوری با خطرات جدی برای سلامت همراه بود و همین بسیاری از کشورها را به راهاندازی یا گسترش خدمات مشاوره از راه دور واداشت. از آن زمان، مشاورههای از راه دور در سراسر اروپا نسبت به پیش از همهگیری بیش از پیش جا افتادهاند.
پس، مشاورههای پزشکی از راه دور تا چه اندازه در اروپا فراگیر شدهاند؟ میزان مشاوره از راه دور به ازای هر نفر در اروپا تا چه حد افزایش یافته است؟ و اکنون کدام کشورها بیشترین سهم مشاوره از راه دور را در کل مشاورهها دارند؟
مشاوره از راه دور که به نام پزشکی از راه دور نیز شناخته میشود، در دوره همهگیری کووید-۱۹ به جزء ضروری ارائه خدمات درمانی بدل شد. بنا بر گزارش «نگاهی به سلامت ۲۰۲۵» این سازمان، در سال ۲۰۱۹ میانگین مشاورههای تلفنی یا ویدئویی به ازای هر بیمار در کشورهای عضو OECD برابر با ۰.۵ بار در سال بود.
این مطالعه عمدتا تصویر اروپا را نشان میدهد، چون ۱۸ کشور از ۲۲ کشوری که در دادهها آمدهاند اروپایی هستند.
تا سال ۲۰۲۱، تعداد مشاورههای از راه دور بیش از دو برابر شد و به ۱.۳ رسید. با این حال، تا سال ۲۰۲۳ نرخ مشاورههای از راه دور به ۱ بار به ازای هر بیمار در سال تثبیت شد. این گزارش تاکید میکند: «این روند نشاندهنده عقبنشینی نسبی از اوجهای همهگیری است در حالی که سطحها همچنان بسیار بالاتر از مبناهای پیش از همهگیری ماندهاند».
دکتر دیوید نووییو اورتیس، رئیس بخش داده، هوش مصنوعی و سلامت دیجیتال در دفتر منطقهای سازمان جهانی بهداشت در اروپا، به یورونیوز سلامت گفت: «روند کلی همچنان رو به افزایش است، اما تفاوتهای آشکاری میان کشورها وجود دارد. در برخی جاها، مشاوره از راه دور به بخشی عادی از خدمات سلامت تبدیل شده است.»
به جز دانمارک و تا حد بسیار اندک فنلاند، مشاورههای از راه دور به ازای هر نفر در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۱۹ افزایش یافتهاند.
بیشترین افزایش در اسپانیا
این رشد در بسیاری از کشورها چشمگیر است و اسپانیا و لیتوانی پیشتازند؛ هر دو افزایش بیش از ۱ مشاوره به ازای هر نفر را ثبت کردهاند. در اسپانیا، نرخ از ۰.۳ به ۱.۷ جهش کرده و در لیتوانی از ۰.۱ به ۱.۲ رسیده است.
کشورهای دیگر نیز در این مدت افزایش قابل توجهی در تعداد مشاورههای از راه دور به ازای هر نفر داشتهاند.
نروژ از ۰.۱ به ۰.۷، کرواسی از ۰.۷ به ۱.۷، پرتغال از ۰.۹ به ۱.۴ و اسلوونی از ۰.۱ به ۰.۹ رسیده است.
در میان کشورهای پرجمعیت اروپا، آلمان بدون تغییر در سطح ۰.۱ مشاوره به ازای هر نفر مانده و فرانسه از ۰ به ۰.۲ افزایش یافته است.
در دانمارک، مشاورههای از راه دور از ۲ به ۱.۷ به ازای هر نفر کاهش یافته و در فنلاند از ۰.۳۵ به ۰.۳ پایین آمده است.
فرانسسک سایجی از دانشگاه آزاد کاتالونیا (UOC) و مدیر مرکز همکار سلامت دیجیتال در سازمان جهانی بهداشت با اشاره به اینکه دانمارک پیش از همهگیری سنت جاافتادهای در مشاورههای تلفنی داشت، گفت این کاهش به معنای کنار گذاشتن این الگو در آن کشور نیست.
سایجی گفت: «برعکس، این کاهش بازتابی از نرمالسازی محتاطانه مبتنی بر کیفیت بالینی، عدالت و تناسب است.» او افزود: «دانمارک در سال ۲۰۲۳ همچنان سطح بالایی از مشاورههای از راه دور را حفظ کرد (۲۶ درصد).»
در چندین کشور دستکم یکی از هر پنج مشاوره به صورت غیرحضوری انجام میشود
سهم مشاورههای از راه دور از کل مراجعههای پزشکی به ازای هر نفر در چندین کشور اروپایی از ۲۰ درصد فراتر میرود. یعنی اکنون دستکم یکی از هر پنج ویزیت پزشک به جای حضوری به صورت غیرحضوری انجام میشود.
استونی با ۳۶ درصد پیشتاز است، پس از آن پرتغال (۲۶ درصد)، سوئد (۲۵ درصد)، دانمارک (۲۵ درصد) و اسپانیا (۲۲ درصد) قرار دارند. کرواسی نیز به ۲۰ درصد میرسد.
اورتیس گفت: «این نمونهها بیانگر نظامهای سلامت با بلوغ دیجیتال بیشتر است که با زیرساختهای محکم و سیاستهای بازپرداخت هزینه پشتیبانی میشوند و مراقبت غیرحضوری را پایدار میکنند.»
به طور متوسط در ۲۲ کشور OECD حاضر در این مجموعه داده، ۱۳ مورد از هر ۱۰۰ مشاوره غیرحضوری است. نروژ (۲۱ درصد) و اسلوونی (۱۵ درصد) بالاتر از این میانگیناند. لیتوانی (۱۲ درصد)، مجارستان (۱۱ درصد) و بلژیک (۱۰ درصد) نیز سهمهای دورقمی ثبت کردهاند.
در دو کشور پرجمعیت اروپا، این سهم نسبتا پایین مانده است. در آلمان تنها ۱ درصد و در فرانسه ۴ درصد است.
دکتر وویچخ مالخژاک از دانشگاه پزشکی وروتسواف به یورونیوز سلامت گفت: «نرخ بسیار پایین در آلمان احتمالا بازتاب وابستگی دیرینه به مراجعه حضوری، رویکرد مقرراتی محتاطانهتر و اعتماد کمتر به راهحلهای دیجیتال در بخشهایی از جامعه است.»
در منطقه نوردیک، مشاورههای از راه دور در دانمارک و سوئد حدود یکچهارم کل مشاورهها را تشکیل میدهد، اما این نرخ در فنلاند به شکل قابل توجهی پایینتر و برابر با ۷ درصد است.
چرا مشاورههای از راه دور رو به افزایشاند؟
اورتیس تاکید کرد افزایش مشاورههای از راه دور در اروپا حاصل یک علت واحد نیست، بلکه ترکیبی از عواملی است که شیوه سازماندهی مراقبت در نظامهای سلامت را تغییر دادهاند.
او گفت: «کووید-۱۹ بهمثابه یک شتابدهنده قدرتمند عمل کرد؛ نظامهای سلامت و متخصصان را واداشت ظرف چند ماه مراقبت غیرحضوری را بپذیرند.»
او افزود: «اما رشد پایدار که امروز میبینیم به تصمیمهای سیاسی، ظرفیت فناورانه و پذیرش حرفهای وابسته است.»
سایجی همچنین گفت تنها کشورهایی که بنیانهای مقرراتی، مالی و فناورانه محکمی دارند توانستهاند آن را به بخشی روتین از مراقبت سلامت تبدیل کنند.
چرا سهم مشاورههای از راه دور تا این اندازه متفاوت است؟
اورتیس توضیح داد راهبردهای ملی سلامت دیجیتال نقشی تعیینکننده در این افزایش دارند.
کشورهایی مانند کشورهای نوردیک یا استونی که چشماندازی روشن و بلندمدت برای ادغام مشاورههای از راه دور در نظام سلامت خود تدوین کردهاند، توانستهاند آن را به خدمتی پایدار و باکیفیت تبدیل کنند.
این راهبردها چارچوبی همساز برای توسعه فناوری، آموزش حرفهای و ارزیابی پیامدها فراهم میکنند.
تامین مالی و بازپرداخت هزینه نیز مهماند.
اورتیس گفت: «در کشورهایی که هزینه مشاورههای از راه دور به طور کامل بازپرداخت میشود، استفاده بالا میماند و به رشد ادامه میدهد. وقتی مشوقهای مالی از بین میرود، استفاده به شدت افت میکند.»
دکتر استفن بوتیجیگ از انجمن اروپایی بهداشت عمومی (EUPHA) گفت جمعیتهایی که با ابزارهای دیجیتال راحتترند و فرهنگهایی که به تعاملات غیرحضوری گشودهترند، مشاوره از راه دور را آسانتر پذیرفتهاند.
زیرساخت دیجیتال و مهارتهای دیجیتال
به گفته سایجی، اورتیس، بوتیجیگ و مالخژاک، عوامل کلیدی دیگری که پشت این تفاوتهاست شامل پذیرش حرفهای، تناسب بالینی، نظامهای دیجیتالِ بالغ و همکنشپذیر، زیرساختهای دیجیتال و سطح سواد دیجیتال و سلامت در جمعیت است.
اورتیس گفت: «کشورهایی که پروندههای الکترونیک سلامت و پلتفرمهایی توسعهیافته دارند که تبادل روان داده را ممکن میکند، میتوانند خدمات مشاوره از راه دور را بسیار آسانتر گسترش دهند.»
او افزود: «دسترسی به پهنباند، دسترسپذیری دستگاهها و مهارتهای دیجیتال همگی توان واقعی بیماران برای استفاده از مشاورههای از راه دور را تعیین میکند.»
فرانسسک سایجی همچنین گفت در برخی کشورها، معاینه حضوری هنوز معیار طلایی محسوب میشود و هم متخصصان و هم بیماران ممکن است برای جایگزینی آن اکراه داشته باشند.
بوتیجیگ نقش الگوی مراقبت را پررنگ دانست. نظامهایی که مراقبت اولیه و مدیریت بیماریهای مزمن قدرتمندی دارند، مشاوره از راه دور را آسانتر از نظامهایی که چنین توانی ندارند در خود ادغام میکنند.
